Morgunblaðið - 09.06.1985, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1985
Plúrfiijj Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson, Arni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 30 kr. eintakiö.
Saltfiskurinn og
Evrópubandalagið
Amiðvikudaginn undirrita
Portúgalir aðildarsamn-
ing sinn að Evrópubandalag-
inu (EB). Þeir eru þegar byrj-
aðir að laga sig að aðildinni
sem tekur formlega gildi 1.
janúar 1986. Um næstu mán-
aðamót tekur gildi tollur á
saltfiski hjá Evrópubandalag-
inu, sem verður 13% á venju-
legan flattan saltfisk en 20% á
saltfiskflök. Líkur benda til
þess, að tollurinn hafi ekki
áhrif á viðskipti íslendinga og
Portúgali fyrr en í ársbyrjun
1986. íslenskir ráðherrar hafa
þegar hafið viðræður við ráða-
menn í Brússel og Lissabon
sem miða að því að aflétta því
óhagræði, sem af þessum nýja
tolli verður. Fyrir skömmu
ræddi Matthías Á. Mathiesen,
viðskiptaráðherra, við ráða-
menn Evrópubandalagsins og
í tengslum við utanríkisráð-
herrafund Atlantshafsbanda-
lagsins í Lissabon átti Geir
Hallgrímsson, utanríkisráð-
herra, viðræður við portú-
galska ráðherra.
Hér er um flókið og vand-
meðfarið mál að ræða. Svo
virðist sem til þess kunni að
koma að innflytjendur á salt-
fiski verði dregnir í dilka með
þeim hætti, að íslendingar og
Norðmenn standi verst að vígi
gagnvart hinum nýja tolli. Við
stundum sölu á saltfiski til
Portúgal án þess að leyfa
portúgölskum skipum að veiða
í íslenskri lögsögu. Kanada-
menn hafa hins vegar samið
við EB um sérstaka tollfría
kvóta, líklega gegn fiskveiði-
réttindum í kanadískri lög-
sögu. Af hálfu Norðmanna
hefur verið gefið til kynna, að
fyrr muni þeir semja um fisk-
veiðiréttindi við EB en láta
saltfisktolla bitna á viðskipta-
vinum sínum.
Fiskveiði- og sjávarút-
vegsstefna Evrópubandalags-
ins hefur löngum verið ill
skiljanleg enda er hún einkum
mótuð af hagsmunum þjóða,
sem eiga allt sitt undir því að
geta náð sem mestum fiski úr
lögsögu annarra ríkja. Lang-
vinnar deilur hafa verið um
þessa stefnu. Það er einstak-
lega óheppilegt, að nú skuli
allt í einu, að því er virðist,
ákveðið að leggja á saltfisk-
toll. Þaö er rétt sem Friðrik
Pálsson, framkvæmdastjóri
Sölusambands íslenskra fisk-
framleiðenda, sagði í ræðu á
aðalfundi þess á dögunum, að
Evrópubandalagið er ekki auð-
veldasti aðili við að eiga, ef
einhverju þarf að breyta.
Skriffinnskubáknið er þungt í
vöfum og stjórnmálamennirn-
ir ekki fúsir til að hrófla við
ákvörðunum, sem kannski
geta leitt til þess að krafist er
breytinga á einhverjum öðrum
sviðum í staðinn.
Óhætt er að fullyrða, að ís-
lendingar voru heppnir að ná
jafn hagstæðum viðskipta-
samningi og raun ber vitni við
EB í byrjun áttunda áratugar-
ins. Á grundvelli hans höfum
við getað átt mikilvæg við-
skipti við bandalagsþjóðirnar.
Á hinn bóginn hefur reynst
erfitt að fá EB til að taka tillit
til óska um breytingar svo sem
varðandi saltsíld og saltfisk-
tollurinn verður til þess eins
að spilla samskiptum Evrópu-
bandalagsins og íslendinga. Á
næstu vikum og mánuðum
reynir á það, hvort unnt verð-
ur að fá ráðamenn bandalags-
ins til að skilja, hvað hér er í
húfi fyrir afkomu íslenska
þjóðarbúsins. Að óreyndu
verður því ekki trúað, að EB-
ríkin telji það samræmast
hagsmunum sínum að reisa
tollmúra gagnvart vinaríkjum
í norðri um leið og það stækk-
ar til suðurs með aðild Portú-
gals og Spánar.
Frelsi
ber ávöxt
Um síðustu áramót voru 43
milljónir dollara eða 1743
milljónir króna á þáverandi
gengi á gjaldeyrisreikningum í
íslenskum bönkum, sem jafn-
gildir þriðjungi af gjaldeyris-
forða landsmanna og 6,7 af
heildarinnlánum í bönkunum.
Þetta eru verulegar fjárhæðir,
sem hafa orðið til síðan 1978
þegar leyfi var gefið til þess að
opna slíka reikninga í íslensk-
um bönkum. Hefur þetta hlut-
fall af heildarinnlánum í
bankakerfinu vaxið jafnt og
þétt frá ári til árs.
Hér skal ekkert fullyrt um
það hvert það fé, sem á þess-
um reikningum er, hefði farið,
ef leyfi til að stofna gjaldeyr-
isreikninga hefði ekki verið
gefið, enda ekki unnt að styðja
fullyrðingu um það með nein-
um rannsóknum eða rökum.
Hinu skal slegið föstu, að það
frelsi sem af ákvörðuninni um
gjaldeyrisreikningana leiddi
hefur borið ávöxt. Er það í
samræmi við reynslu okkar og
annarra þjóða af frjálsræð-
isskrefum í efnahagsmálum.
Eyjafjördur
Öll byggðaþróun á ís-
landi á þessari öld
hefur stefnt frá
dreifbýli til þéttbýlis.
Nú hafa margir
úhyggjur af því, að
fólksstraumurinn
liggi frá landsbyggð-
inni til þéttbýlisins á suðvesturhorninu.
í þjóðfélagsumræðum gætir vaxandi
togstreitu milli þeirra sem búa á höfuð-
borgarsvæðinu og Suðurnesjum og
hinna sem búa í þéttbýli víðs vegar um
landið. Deilan stendur fyrst og fremst
um dreifingu fjármagns og hagkvæmni
fjarfestinga hér og þar. Meðal lands-
byggðarfólks gætir beizkju í garð suð-
vesturhornsins en meðal íbúa þess
hneykslunar á meðferð fjármuna á
landsbyggðinni.
Þessi togstreita hefur neikvæð áhrif á
samfélagið. Það skiptir höfuðmáli, að
landið allt verði byggt. Til allrar ham-
ingju er að byggjast upp þéttbýliskjarni
á Norðurlandi, sem er að fá á sig öll
helztu einkenni borgarsamfélags. Nú
má finna á Akureyri og við Eyjaförð
alla helztu þætti stórborgarsamfélags-
ins á Reykjavíkursvæðinu og á Suður-
nesjum. Þar hafa höfuðatvinnugreinar
þjóðarinnar, sjávarútvegur, iðnaður,
verzlun og landbúnaður, fest rætur og æ
meir kveður að ýmiss konar þjónustu-
starfsemi. Samgöngur við Eyjafjörðinn
eru að verða svo góðar, að byggðakjarn-
ar þar munu smátt og smátt vaxa sam-
an og viðskipti þeirra í milli aukast.
Stóriðja við Eyjafjörð mundi ýta undir
og hraða þessari þróun. Menningarlíf
stendur þar með miklum blóma. Leik-
húsið á Akureyri er hið kraftmesta á
landinu um þessar mundir. Iðkun tón-
listar og myndlistar er í örum vexti. Á
Akureyri og við Eyjafjörð eru allar að-
stæður fyrir hendi til þess að byggja
upp öflugt mótvægi við þéttbýlisþróun-
ina á suðvesturhorni landsins. Þótt
stöðnun hafi verið í atvinnulífi á Akur-
eyri um sinn er enginn vafi á því, að þar
á eftir að hefjast nýtt vaxtarskeið. Þeir,
sem verða undir það búnir að taka þátt
í því, munu hagnast vel, þegar til lengri
tíma er litið.
Skjótra adgerda
er þörf
Hér á þessum vettvangi hefur hvað
eftir annað verið fagnað þeirri þróun,
sem orðið hefur í fjármálalífi þjóðar-
innar með starfsemi þeirra verðbréfa-
markaða og ávöxtunarfélaga, sem skot-
ið hafa rótum síðustu árin. Á það hefur
verið bent, að starfsemi þessi hefði auk-
ið fjölbreytni í fjármálalífi og leitt af
sér margar nýjungar. Þvi miður er nú
ýmislegt, sem bendir til þess, að blikur
séu á lofti og tímabært sé orðið að setja
strangar reglur um þessi viðskipti eins
og tíðkast víða um heim.
Verðbréfamarkaðirnir auglýsa allt að
18% ávöxtun á ári. Hverjir geta greitt
slíka vexti umfram verðbólgu? óhætt er
að fullyrða, að þorri atvinnufyrirtækja í
landinu getur það ekki og eintaklingar
ekki heldur. Hins vegar er ástæða til
þess að ætla, að þeir, sem að lokum
standa undir þessum háu ávöxtunar-
kjörum, séu húsbyggjendur. Viðskiptin
gangi fyrir sig á þá leið, að sá, sem
byggir t.d. fjölbýlishús með mörgum
íbúðum og selur einstaklingum, lánar
hluta söluverðs til nokkurra ára. Kaup-
andinn samþykkir skuldabréf fyrir því
láni, sem síðan er selt á verðbréfamörk-
uðum með þessum ávöxtunarkjörum.
Seljandi bréfanna tekur hins vegar ekki
á sig þau afföll heldur hefur hann reikn-
að þau inn í söluverð íbúðarinnar. M.ö.o.
þessi háa ávöxtunarkrafa er að hluta til
skýring á ótrúlega háu fasteignaverði á
höfuðborgarsvæðinu. Þessir viðskipta-
hættir eru íhugunarverðir svo að ekki sé
meira sagt.
Annað dæmi um þá viðskiptahætti,
sem virðast tíðkast hjá einhverjum
þessara aðila, kom fram í dagsljósið,
þegar tveir menn voru teknir höndum
vegna fölsunar á skuldabréfum. Þeir
höfðu haft þann hátt á að senda hin
fölsuðu skuldabréf í pósti til verðbréfa-
sölu og óska eftir sölu á þeim og að
andvirði þeirra yrði lagt inn á sérstaka
bók í banka. Þetta var gert. Það eitt, að
viðskipti af þessu tagi skuli geta farið
fram hjá virtu fyrirtæki eins og Fjár-
festingarfélagi íslands, kallar á það, að
viðskiptaráðuneytið setji strangar regl-
ur um það, hvernig svona viðskipti megi
fara fram. Þau viðbrögð framkvæmda-
stjóra Fjárfestingarfélags íslands í
samtali við Morgunblaðið sl. miðviku-
dag að vísa sökinni að verulegu leyti
yfir á borgarfógetaembættið eru ekki
traustvekjandi. En að vísu skal á það
bent, að framkvæmdastjóri Fjárfest-
ingarfélagsins hefur lýst því yfir, að
starfsreglur fyrirtækisins verði stór-
hertar eftir að þetta atvik kom upp.
Fjárfestingarfyrirtækin taka nú orðið
á móti fé frá fólki í stórum stíl með
ýmsum hætti. Þau eru að verða inn-
lánsstofnanir með nýju sniði. Að baki
þeim standa ekki sams konar eignir og
tryggingar og að baki hinum hefð-
bundnu bankastofnunum. Þess vegna er
orðið mjög brýnt að setja þessari starf-
semi ákveðinn ramma, með lögum, sem
tryggi hagsmuni viðskiptamanna þeirra
og að viðskiptahættir séu eðlilegir.
Bankar og sparisjóðir hafa lækkað
vexti að undanförnu. Slík vaxtalækkun
hefur ekki orðið á verðbréfamörkuðun-
um. Forráðamenn fjárfestingarfélag-
anna geta sagt sem svo, að vaxtalækkun
bankanna hafi orðið fyrir þrýsting
stjórnvalda og að markaðsöflin hafi
ekki ráðið þar ferðinni. Það má vel vera.
En hvaða markaðsöfl eru það sem hafa
þrýst ávöxtunarkröfu fjárfestingarfé-
laganna upp í 18% ? Þau sjálf?
Prédikun Péturs
Sigurdssonar
Pétur Sigurðsson, alþingismaður
flutti prédikun í Dómkirkjunni á upp-
stigningardag, sem birt var í Morgun-
blaðinu hinn 26. maí sl. í predikun þess-
ari fjallaði Pétur Sigurðsson m.a. um
málefni aldraðra, sem hann þekkir
manna bezt. Pétur og félagar hans í sjó-
mannadagsráði hafa unnið stórmerki-
legt starf á þessu sviði.
Pétur Sigurðsson sagði m.a.: „En
samt upplifum við það, að neyðarástand
ríkir í hjúkrunar- og umönnunarmálum
aldraðra. Við upplifum biðlista þar sem
fólk bíður mánuðum og árum saman
eftir að fá pláss á heimilum, sem veita
umönnun og hjúkrun, og þá er ég síður
en svo að kasta rýrð á þá þjónustu, sem
þó er veitt.
En við upplifum, að fólk á níræðis- og
tíræðisaldri er flutt út af sjúkrastofn-
unum heim, þar sem við taka stundum
makar, sem trauðla geta hugsað um
sjálfan sig, hvað þá hjúkrun sjúklinga,
jafnvel eru bornir á börum og fluttir
upp á 3ju hæð fjölbýlishúss, skildir eftir
í anddyri þjónustuíbúða og mætti svo
lengi telja og kallar þetta á enn frekari
veikindi þeirra, sem næstir þessu fólki
standa og verða að bregðast við vandan-
um. Við þekkjum dæmi þess, að gamalt
fólk grætur heilu næturnar vegna þess
að það veit, að það verður að fara út af
spítalanum og enginn vill taka við því.
Ekki börnin sem þó hafa nægilegt hús-
rými en vinna úti allan daginn og geta
ekki breytt þar um. Enn koma aldraðir
einstaklingar inn á dvalarheimilin úr
þéttbýli af svokölluðum heimilum sín-
um og eru bæði vannærðir og vanhirtir.
Og við upplifum enn önnur dæmi af
sama toga þar sem einsemdin, öryggis-
leysið og angistin þjaka."
Pétur Sigurðsson benti á, að margt
hefði verið gert til þess að auðvelda
öldruðum lífið og sagði: „ ... bæði fyrr-
verandi ráðherrar heilbrigðis- og trygg-
ingamála og ekki sízt núverandi ráð-
herra, sem með þessi mál fer, þeir hafa
allir lagt drjúgt af mörkum, stundum,
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚNl 1985
31
REYKJAVÍKURBRÉF
laugardagur 8. júní
Laxdalshús Á Akureyri Akureyrarkirkja Menntaskólinn
Loftmynd af Akureyri «™nd í Eyjafirði

eins og nú, við afar erfiðar pólitískar og
efnahagslegar aðstæður."
Loks vék Pétur Sigurðsson að því
hvað hægt væri að gera til úrbóta og
sagði: „ ... við eigum til aðra leið, leið
samhjálpar og sjálfshjálpar allra þess-
ara aðila að þeir taki höndum saman og
hver styrki annan. Því er gleðilegt til
þess að vita, að samtök eins og Lífeyr-
isdeild BSRB, ASÍ, Stéttarsamband
bænda, Sjómannadagssamtökin í
Reykjavík og Hafnarfirði, þjóðkirkjan
og Reykjavíkurborg hafa bundist sam-
tökum til að hrinda í framkvæmd bygg-
ingu umönnunar- og hjúkrunarheimilis
í Laugarásnum í Reykjavík, sem hlotið
hefur nafnið Skjól" ... Við þurfum
áframhaldandi uppbyggingu sam-
ræmdrar heimaþjónustu þar sem saman
fara skipulögð heimilishjálp, heima-
hjúkrun og öryggisgæzla, þar sem
fyllstu hagkvæmni er gætt svo þjónust-
an megi verða sem markvissust. Við
verðum að leggja áherzlu á hentugt hús-
næði fyrir aldraða, sjálfseignaríbúðir,
verndaðar þjónustuibúðir og öldrunar-
lækninga- og sjúkradeildir innan spítal-
anna. En við verðum jafnframt að hafa
í huga að fjöldi háaldraðs fólks fer vax-
andi og vandamál þess verða ekki leyst
nema að litlum hluta með þessum ráð-
um. Þörfin er sárust og brýnust í dag
fyrir umönnunar- og hjúkrunarheimili,
í það minnsta á þessu landsvæði. Þörfin
er mest á húsnæði, sem er á millistigi
milli sjúkrahúss og verndaðra íbúða.
Við þurfum hjúkrunarheimili, enn segi
ég heimili, sem við ráðum við að byggja
og reka.“
Pétur Sigurðsson fjallar hér um eitt
stærsta þjóðfélagsmál okkar samtíma.
Þótt Reykjavíkurborg og Sjómanna-
dagsráð og fjölmörg sveitarfélög hafi
gert mikið átak til þess að byggja upp
aðstöðu fyrir aldrað fólk eru verkefnin
nánast ótæmandi. í þeim hraða sem ein-
kennir nútímalíf er sjálfsagt hætta á
því, að þeir sem yngri eru gleymi gamla
fólkinu og skyldum sínum við það. Það á
að vera okkur metnaðarmál að búa
þannig að gömlu fólki að það geti lifað í
áhyggjulausri elli.
Lífeyrissjódimir
Einn þáttur í því að tryggja gömlu
fólki áhyggjulausa elli er að skapa því
fjárhagslegt öryggi. Það er höfuðverk-
efni lífeyrissjóðanna, sem eru að verða
voldugustu peningastofnanir á íslandi.
En víða er pottur brotinn. Mikið mis-
rétti er við lýði í lífeyrismálum þeirrar
kynslóðar, sem nú er komin á eftirlaun.
Þeir hinna öldruðu, sem störfuðu í
opinberri þjónustu eða makar þeirra
njóta nú lífeyris, sem er að fullu verð-
tryggður. Hinir, sem störfuðu annars
staðar og greiddu til lífeyrissjóða
atvinnulífsins búa við mun verri kjör
vegna þess, að lífeyrisgreiðslur þeirra
voru lengst af óverðtryggðar. Þetta þýð-
ir, að einstaklingur sem greiddi í slíkan
Iífeyrissjóð í jafnvel einn og hálfan ára-
tug hefur í lífeyrisgreiðslur kannski um
4000 krónur á mánuði. Allir sjá, að þeir
einstaklingar lifa ekki á þeim greiðslum
og ellilífeyri, jafnvel ekki þó tekjutrygg-
ing komi til.
Guðmundur H. Garðarsson, stjórn-
arformaður Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna, sem hefur verið einn helzti bar-
áttumaður hér á landi fyrir uppbygg-
ingu lífeyrissjóðanna fjallaði um þessi
mál í viðtali við Morgunblaðið hinn 19.
maí sl. og sagði þá m.a.: „ ... þrátt fyrir
að sumir sjóðanna eigi sér nokkurra
áratuga sögu, brann fjármagn þeirra
upp í verðbólgubálinu, enda voru þá öll
tryggingaréttindi óverðtryggð. Réttindi
fólks brunnu sem sé einnig, en það eru
þau, sem standa undir lífeyrisgreiðsl-
um. Enn sem komið er, er vægi verð-
tryggðu áranna því tiltölulega lítið og
þetta takmarkar getu sjóðanna til að
halda uppi verðtryggðum lífeyri. Þá ber
einnig að hafa það f huga, að margir
sjóðanna eru enn það ungir að árum, að
fólk hefur ekki áunnið sér full bótarétt-
indi. Þeir hafa aðeins verið starfræktir
um 14 ár.“
Síðar í viðtalinu segir Guðmundur H.
Garðarsson: „Hver á að vera afstaða
kynslóðanna hverrar til annarrar?
Hljóta þeir, sem yngri eru á hverjum
tíma ekki að þurfa að taka afstöðu til
þess með hvaða hætti þeir vilja taka
þátt í að tryggja lífeyri þeirra, sem eldri
eru? Ég er þeirrar skoðunar, þótt ég sé í
eðli mínu mikill einstaklingshyggju-
maður, að þá standist ekki sú kenning,
að hér sjái hver um sig sjálfur og að
hver sé sjálfur sér næstur. Þetta þýðir
raunverulega, að geti söfnunarsjóðir
ekki fullnægt skyldum sínum um lífeyri
vegna þjóðfélagslegra aðstæðna hljóta
menn að þurfa að taka afstöðu til þess,
að inn í þetta komi gegnumstreymi eins
og nú á sér stað í lífeyristryggingum
opinberra starfsmanna. Þessi ákvörðun
er í höndum þeirra, sem ráða á hverjum
tíma. Við hljótum að stefna að því að
allir búi við lífvænlegar aðstæður í ell-
inni.“
Þessi ummæli sýna, að stjórnarfor-
maður stærsta lífeyrissjóðs atvinnulífs-
ins gerir sér glögga grein fyrir því, hver
vandinn er. Sú kynslóð, sem nú býr við
rýran lífeyri er ekki fjölmenn en hún
hefur unnið fyrir sínu. Þótt lífeyrissjóð-
ir séu nú allir verðtryggðir þannig að
komandi kynslóðir muni búa við svipuð
kjör í ellinni er alveg ljóst, að gífurlegt
misrétti ríkir milli þeirra, sem taka líf-
eyri í dag eftir því hvort þeir hafa verið
í opinberri þjónustu eða ekki. Getur
þetta þjóðfélag sætt sig við þetta mis-
rétti? Getur þetta þjóðfélag sætt sig við
það, að hluti hinnar eldri kynslóðar búi
við svo bágan hag að nálgast fátækt-
armörk? Svarið hlýtur að vera neitandi
og þess vegna er nauðsynlegt að lífeyr-
issjóðir og stjórnmálaflokkar taki hönd-
um saman um sérstakar úrbætur sem
leiðrétti þetta misrétti.
„Mikid misrétti
er við lýði í líf-
eyrismálum
þeirrar kyn-
slóðar, sem nú
er komin á
eftirlaun. Þeir
hinna öldruðu,
sem störfuðu í
opinberri þjón-
ustu, eða makar
þeirra njóta nú
lífeyris, sem er
að fullu verð-
tryggður. Hinir,
sem störfuðu
annars staðar
og greiddu til
lífeyrissjóða
atvinnulífsins
búa við mun
verri kjör vegna
þess að lífeyris-
greiðslur þeirra
voru lengst af
óverðtryggðar.“