Morgunblaðið - 13.06.1985, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1985
33
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 30 kr. eintakiö.
Útvegsbændur
- einkaframtak
Flest sjávarútvegsfyrirtæki
eiga í miklum erfiðleikum,
vegna slæmra rekstrarskilyrða
og skuldasöfununar gengin
mörg ár. Aflatakmarkanir, inn-
lendur kostnaðarauki umfram
verðþróun á sjávarvörumörkuð-
um, offjárfesting og óhagstæð
gengisþróun hafa gert fyrir-
tækjum í sjávarútvegi að ganga
á eignir og safna skuldum.
Skuldir sjávarútvegs, sem námu
42% af eignum í ársbyrjun 1981,
vóru komnar í 55% um sl. ára-
mót. Undirstöðuatvinnuvegur,
sem gefur þrjár af hverjum fjór-
um krónum í útflutningstekjum
og þjóðin reisir velmegun sína
að meginhluta á, sætir sjálfur
rekstrarlegum afarkostum.
Umsvif hins opinbera í sjáv-
arútvegi hafa lengi verið all-
nokkur, samanber bæjarútgerð-
ir svonefndar, sem víða var
stofnað til. Af arðsemi þeirra
hafa farið misjafnar sögur. Ekki
er ofsagt þótt staðhæft sé, að
erfið rekstrarskilyrði í sjávar-
útvegi hafi leikið þær verr en
einkarekstur, enda felur rekstr-
arformið ekki í sér sömu hvata
til árvekni og árangurs.
Á sama tíma sem einakrekst-
ur í sjávarútvegi, veiðum og
vinnslu greiddi skatta og skyld-
ur til viðkomandi sveitarfélaga
og ríkisins sóttu bæjarútgerðir
fé í vasa skattborgara um sveit-
arsjóði, að vísu í mismiklum
mæli, til að bera uppi rekstrar-
tap. Ef öll þau framlög, sótt með
skattheimtu, væru komin í eina
tölu, yrði hún stór að fyrirferð.
Þrátt fyrir þennan stuðning
hafa flestar bæjarútgerðir kom-
izt í sýnu verri rekstrarvanda en
útvegsbændur, sem ekki hefur
verið mulið undir, hvorki
skattalega né á annan hátt.
Bæjarútgerð Hafnarfjarðar,
sem fyrir allnokkru komst í
rekstrarlegt þrot, hefur verið í
sviðsljósi fjölmiðla undanfarið,
vegna umfjöllunar í bæjarstjórn
þar og viðleitni til ýta undir
sjávarútveg í þessum gamal-
gróna útgerðarstað. Hlutafélag-
ið Hvaleyri, sem einstaklingar
standa að, hefur gert kauptilboð
í togara og eignir BÚH og meiri-
hluti bæjarfulltrúa lýst sig
fylgjandi kaupunum, ef verða
mætti til þess að koma hjólum
þessa rekstrar í snúning á ný.
Einkaframtak hefur verið
burðarás í útgerð á íslandi frá
upphafi þessa undirstöðuat-
vinnuvegar, sem velmegun þjóð-
arinnar hefur að bróðurparti
verið sótt til í tímans rás. Hver
kynslóð hefur fætt af sér fram-
taksmenn, sem svip hafa sett á
sjávarútveg um sína daga.
Flestir þessir framtaksmenn
hafa komið úr röðum sjómanna,
sem lengi hefur verið mesta
einkaframtaksstétt í landinu.
Það þarf því engum að koma á
óvart þótt framtak af þessu tagi
bjóðist til að taka áhættu af
framhaldsrekstri þar sem bæj-
arútgerð hefur lagt upp laup-
ana. Aðalatriðið er að atvinnu-
reksturinn, störfin og verð-
mætasköpunin haldi áfram,
hvert sem rekstrarformið er.
Meginatriði er að „kerfið", þ.e.
ramminn utan um atvinnu-
starfsemi í landinu, þrengi ekki
svo að framtaki einstaklinga í
undirstöðuatvinnuvegi þjóðar-
innar, að höftin og helsið ryðji
því úr vegi. Þvert á móti þarf að
efla alla tiltæka framtakshvata
með þjóðinni, sem hér eftir sem
hingað til verða hornsteinar
velmegunar og lífskjara í land-
inu.
Stefnufesta
- stöðugleiki
Mikill meirihluti þjóðarinn-
ar hefur staðið trúan vörð
um þá stefnu í utanríkis- og ör-
yggismálum, sem byggir á
varnarsamstarfi vestrænna
lýðræðisríkja. Þetta varnar-
samstarf hefur það megin-
markmið að tryggja frið með
frelsi og standa vörð um þjóðfé-
lagsform og þegnréttindi Vest-
urlanda.
Þorsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, vék að
þessu veigamikla sjálfstæðis-
máli þjóðarinnar í útvarpsum-
ræðu frá Alþingi í fyrrakvöld.
Hann komst svo að orði um ný-
lega samþykkt Alþingis um frið-
ar- og afvopnunarmál:
„Þar er sú stefna áréttuð að
hér eru ekki kjarnorkuvopn án
samþykkis íslenzkra stjórn-
valda. Ennfremur eru hugmynd-
ir um kjarnorkuvopnalaus svæði
tengdar aðild Atlantshafs-
bandalagsríkjanna að gagn-
kvæmum samningum um út-
rýmingu kjarnorkuvopna.
Sjálfstæðisfiokkurinn stóð að
þessari yfirlýsingu á þessum
forsendum og mun ekki láta
rangtúlkanir forystumanna Al-
þýðubandalagsins breyta utan-
rikisstefnu íslendinga."
Það er meginmál að sýna
stöðugleika og stefnufestu gagn-
vart þeirri frumskyldu hverrar
sjálfstæðrar þjóðar að tryggja
varnaröryggi sitt i viðsjálum
heimi. Það gerum við með aðild
að Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamningnum við Banda-
ríkin.
Sendu sinn fyrsta kven-
sendiherra til íslands
Viðtal við Annemarie Lorenzen, sem í 7 ár var hér sendiherra Norðmanna
Annemarie Lorenzen fyrir utan norska sendiráðið við Fjólugötu.
Lgósmynd/Árni
Annemarie Lorenzen, sendiherra
Norðmanna, er á förum eftir 7 ára
dvöl á íslandi. Kom hingað 6. aprfl
1978. Þá aðeins „í tilraunaskyni“ og
jafnvel ekki nema til eins árs, en úr
þessu hefur teygst sem sýnir hve vel
mér hefur líkað hér, sagði sendiherr-
ann þegar blaðamaður Mbl. var
sestur andspænis henni í fallega
norska sendiráðshúsinu. En hvað
réð því að stjórnmálamaðurinn
Annemarie Lorenzen, sem hafði ver-
ið ráðherra í stjórn Tryggve Brattelis
og Oddvars Nordli, afréð að kom til
íslands til að verða þar sendiherra
lands síns?
— Kvennaár Sameinuðu þjóð-
anna var þá nýafstaðið og höfðu
orðið umræður um að Noregur
ætti ekki eina einustu konu í stöðu
ambassadors, svaraði Annemarie
Lorenzen. Utanríkisráðherrann
kom að máli við mig og spurði
hvort ég gæti hugsað mér að taka
mér sendiherrastöðu. Þetta kom á
óvart, en ég tók því ekki fjarri. Ég
var í pólitíkinni, hafði átt sæti á
þingi í 8 ár og verið í bæjarráði í
Hammerfest frá 1951. Á árinu
1977 stóðu kosningar til stórþings-
ins og ég ákvað að verða ekki í
kjöri. Fannst ég vera búin að
vinna mikið á þeim vettvangi og
hafa þörf fyrir að breyta til. Mað-
ur hefur gott af að stirðna ekki í
starfi. Og tveimur mánuðum síðar
stakk utanríkisráðherrann upp á
íslandi. Ég vildi fá að hugsa mig
um, samþykkti það svo til eins árs
til að byrja með. Og nú eru árin
orðin sjö sem sýnir hve gott ég
hefi haft það hér.
— Nokkurn tíma komið fyrr til
íslands?
— Aðeins einu sinni 1975 á þing
Norðurlandaráðs. En ég kunni
strax vel við mig. Með ströndinni
er ísland svo líkt Norður-Noregi,
þar sem ég er alin upp, þótt allt
annað verði uppi á teningnum ef
haldið er til fjalla. Fiskurinn og
fiskveiðarnar skipta hér líka svo
miklu máli. Fólkið er háð hafi,
veðrum og vindum, sem verður til
þess að það hugsar svo líkt.
— En ágreiningur frændþjóð-
anna vegna hafsvæðanna hefur nú
einmitt orðið á þessum tíma?
— Já, ágreiningurinn um skipt-
ingu hafsvæðisins milli Jan May-
en og íslands byrjaði sama árið og
ég kom. Þá féllu mörg hörð orð í
garð Norðmanna, segir sendiherr-
a;.n og hlær við. — En ég tók þau
ekki nærri mér, því skammaryrðin
voru svo fjarska lík orðaforða sjó-
mannanna heima í Norður-Noregi.
Á árinu 1980 var svo línan milli
landanna dregin með alveg ein-
stæðu samkomulagi, sem sýnir að
tvö nágrannalönd geta náð samn-
ingum ef að er unnið af þraut-
seigju. En í níundu grein sam-
ningsins stendur að haldið skuli
áfram að vinna að hafbotns-
málum. Frávikið frá miðlínunni
milli landa, sem er stefna Norð-
manna, hefur verið að valda okkur
vandræðum annars staðar, bæði i
samskiptum við Sovétríkin og nú
við Danmörku. Þeir krefjast sam-
skonar samninga og við íslend-
inga, sem fengu 200 mílurnar
óskertar í sinn hlut, en við höldum
okkur við regluna um miðlínu.
Upp úr samningunum var skipuð
þriggja manna nefnd, sem í voru
Hans G. Andersen sendiherra,
Jens Evensen sendiherra og odda-
maðurinn Richard Eliot frá
Bandaríkjunum. Þeir gengu frá
afbragðs samkomulagi um hafs-
botninn, svo að nú er þetta ekki
lengur annað en afgreiðslumál.
Skipting loðnuaflans hefur sinn
eðlilega gang með sameiginlegri
nefnd er kemur saman árlega og
ákveður loðnukvótann. Það eru því
engin tvíhliða vandamál milli
Norðmanna og íslendinga lengur.
Fyrsta Finnmerkur-
konan á þing
Annemarie Lorenzen var búin
að vera á kafi í stjórnmálum í nær
30 ár og síðast ráðherra áður en
hún varð sendiherra á íslandi.
Voru ekki fáar konur í pólitíkinni
á fyrstu árum hennar? Og nú eru í
Noregi sumir flokkar með kvóta
til að tryggja konum sæti, hvað
finnst henni um það?
— f Hammerfest voru venju-
lega 1—2 konur í bæjarstjórninni,
aftur á móti var ég fyrsta konan
sem var þingmaður frá Finn-
mörku í stórþinginu. Þessi mál
hafa mikið þróast síðan ég byrj-
aði, hvað þá fyrir þann tíma. Jú,
sumir flokkar hafa kvóta og nú
minn flokkur, Verkamannaflokk-
urinn, sem samþykkti að 40%
frambjóðenda á listum skuli vera
konur. E.t.v. skiptir samþykktin
ekki máli, þar sem konur eru nú
orðið í öðru hverju sæti á öllum
listum. En það skiptir ekki sköp-
um þar sem litlir flokkar setja
venjulega karlmann í efsta sæti og
konurnar komast síður að. Ég er
bæði með kvótaskiptingu og á
móti henni. Mín reynsla segir mér
að konur eigi í erfiðleikum með að
afla sér nauðsynlegrar reynslu
vegna hinna hefðbundnu kvenna-
starfa og að þær þurfa að gæta
bús og barna. Eiga því erfitt með
að sækja fundi. Því þarf að draga
þær með á einhvern hátt. Á hinn
bóginn finnst mér að hljóti að
vera aðrir möguleikar en kvóta-
skipting og að frekar eigi að gera
þeim léttara fyrir með því að lag-
færa hömlurnar, miða fundartíma
ekki síður við það sem hentar kon-
unum en körlum.
— Nú voruð þér sjálf með
heimili og börn, er það ekki?
— Jú, á þrjú börn og hafði að
* auki starf utan heimilis, var
menntaskólakennari. En ég var á
vissan hátt heppin, því við bjugg-
um í húsi með foreldrum mínum
og því fylgdi vitanlega öryggi fyrir
börnin. Nú eru þau löngu uppkom-
in og ég á sex barnabörn, sem hafa
heimsótt mig til Islands í sumar-
leyfum og jólaleyfum sínum.
Ráðherra í nær 5 ár
Ekki verður sagt annað en
Annumarie Lorenzen hafi tekist
að afla sér pólitiskrar reynslu;
hafði verið 30 ár í sveitarstjórn,
síðan á Stórþinginu og loks ráð-
herra í hálft fimmta ár. Hvaða
verkefni hafði hún í stjórn Verka-
mannaflokksins?
— Ég var fyrst samgönguráð-
herra, sem er mjög áhugavert við-
fangsefni í Noregi. í því ráðuneyti
er alltaf svo mikið um að vera.
Maður tekur við viðfangsefnunum
frá fyrirrennara sínum, vinnur
þau áfram og svo taka aðrir við
þeim. Aldrei lát á. Þetta vita ís-
lendingar manna best, nema hvað
hér er ennþá erfiðara að útvega fé
til vegamála en í Noregi. Og það er
skiljanalegt þegar svo fátt fólk í
stóru landi verður að standa undir
öllu því sem einni þjóð er nauð-
synlegt.
Síðar var ég neytendamála- og
stjórnunarráðherra, sem kannski
má kalla nokkurs konar innanrík-
isráðherra, heldur Annemarie
Lorenzen áfram og bregður fyrir
sig ágætri íslensku. Stofnað var til
þessa ráðuneytis 1972. Ráðuneyt-
isstjórinn sagði gjarnan að við
hefðum margar skúffur og í þær
látið allt sem ekki ætti heima
neins staðar annars ' staðar. Við
höfðum neytendamálin, barna-
heimilin, jafnréttismál, launamál
ríkisins og samninga við bændur
og fiskimenn um allar uppbætur
og fjöldamargt annað. Þetta voru
ákaflega fjölbreytt viðfangsefni
og mjög skemmtilegt að fást við
þau.
Ekki að undra þótt ráðherrann
væri orðinn þreyttur og hefði ekki
á móti því að fá rólegra starf á
íslandi. Nú er umdeilt hvort gott
sé að stjórnmálamenn setjist í
sendiherrastöður. Hvað finnst
henni um það að fenginni reynslu?
— Það getur einmitt verið gott
að fá reynda stjórnmálamenn í
sendiherrastöður við hliðina á at-
vinnudiplómötum. Þeir þekkja
orðið vel stjórnkerfið og ekki síður
þjóðlífið og eiga því gott með að
setja sig inn í aðstæður hjá öðrum
þjóðum.
Sendiherra Norðmanna á Is-
landi sl. 7 ár er útilífsmanneskja,
sem nýtur þess að ganga úti í
náttúrunni að sumri eða vetri og
kann því vel að meta íslenskar að-
stæður. Hún hefur gengið um fjöll
og heiðar út frá öllum skíðastöð-
unum sunnanlands og ferðast ut á
land. En hvað tekur við hjá henni
þegar hún snýr aftur heim til Nor-
egs?
— Ég mun starfa í utanrík-
isráðuneytinu í Osló og fá þar í
hendur það sem kallað er „sér-
verkefni" — til ársloka 1986. Þá
verð ég 65 ára og fer á eftirlaun.
Verkefnin verða næg þvl húsið
sem ég á heima í í Hammerfest
hefur verið í leigu og þar þarf að
taka til hendi. Eg hefi ekki einu
sinni snert á neinu þar síðan faðir
minn dó 1975. Hann var skóla-
stjóri og hafði mikið af alls konar
plöggum í kring um sig. Það verð-
ur spennandi að róta í því og sjá
hvað þar er að finna. Ætli ég verði
ekki sest þarna að fyrir 200 ára
afmæli Hammerfestbæjar, en
hann fékk kaupstaöarréttindi
1789. Er enn nyrsti kaupstaðurinn
í Noregi.
— Kannski kem ég fyrr til
Reykjavíkur og held með ykkur
upp á 200 ára afmæli Reykjavík-
urborgar. Ég er að minnsta kosti
ákveðin í að koma aftur. Hér er
svo margt að byrja og mig langar
til að fylgjast með framvindunni.
Islendingar eru svo lifandi þjóð, í
stöðugri þróun. Hér hafa orðið svo
ótrúlega miklar breytingar á
mörgum sviðum á þeim 7 árum
sem ég hefi verið hér. Það verður
þvi spennandi að koma hingað aft-
ur. - E.Pá.
Fæðingarheimilinu lok-
að í sex vikur í sumar
Fyrirsjáanleg þrengsli á Landspítalanum f kjölfarið
FÆÐINGARHEIMILI Reykjavíkur verður lokað í sumar frá
7. júlí til 19. ágúst, líkt og í fyrrasumar. Er heimiiinu lokað í
sparnaðarskyni, að sögn Jóhannesar Pálmasonar, fram-
kvæmdastjóra Borgarspítalans, en Fæðingarheimilið heyrir
undir stjórn spítalans.
Jóhannes sagði í samtali við
blm. að á síðasta ári hefði verið
ákveðið að loka heimilinu eftir-
leiðis hluta sumars. „Rekstur
Fæðingarheimilisins er tvíþætt-
ur, á annarri hæðinni eru stund-
aðar skurð- og kvensjúkdóma-
lækningar og á hinni er fæð-
ingardeildin. Minna er um skurð-
lækningar yfir sumartímann og
því var ákveðið að hafa þá deild
lokaða vissan tíma sumars."
Hins vegar þótti ekki hag-
kvæmt að reka heimilið með að-
eins fæðingardeildina opna og
því var ákveðið að loka húsinu
aiveg í sex vikur. Þessi sparnað-
aráætlun hefur gefist ágætlega
og hef ég ekki ástæðu til að ætla
annað en að þessi háttur verði
hafður á framvegis," sagði Jó-
hannes Pálmason.
Guðrún Eggertsdóttir, ljós-
móðir á fæðingargangi Landspít-
alans, sagði í samtali við blm. að
í kjölfar lokunar Fæðingarheim-
ilisins hefði hálfgert vandræða-
ástand skapast á fæðingardeild-
inni vegna þrengsla, og svo virt-
ist sem sama yrði upp á teningn-
um í sumar.
„I júnímánuði í fyrra fæddu
193 konur á deildinni hjá okkur
en í júlímánuði, þegar Fæð-
ingarheimilinu var lokað, urðu
fæðingar hjá okkur alls 256,“
sagði Guðrún. „í ágústmánuði,
þegar Fæðingarheimilið var
opnað, komst allt aftur í eðlilegt
horf hjá okkur og fæðingum
fækkaði í 195.
I aprílmánuði sl. fæddu alls
187 konur hjá okkur og í maí-
mánuði 177. Við búumst við sömu
þrengslum hjá okkur i sumar og í
fyrra, þegar Fæðingarheimilinu
verður lokað, en alls eru um 56
rúm á fæðingardeildinni. 1 fyrra
björguðum við okkur þannig að
senda konurnar fyrr heim eftir
fæðingu en venja er. Við munum
hafa sama háttinn á í sumar og
þar sem nú starfa heldur fleiri á
deildinni en í fyrra, þá held ég að
við þurfum engu að kvíða,“ sagði
Guðrún Eggertsdóttir.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐMUND MAGNÚSSON
Ronald Reagan, forseti Bandaríkjanna, og Margrét Thatcher, forsætisráðherra Bretlands.
Reagan og Thatcher hafa
fært „miðjuna“ til hægri
Hægri menn svokallaðir hafa setið við stjórnvölinn í Bandaríkjunum
og Bretlandi í rúman hálfan áratug og róttæk frjálshyggja hefur verið
sterkt afl í hugmyndabTi Vesturlandabúa um nokkurt skeið. Nú bendir
hins vegar margt til þess, að farið sé að halla undan fæti hægri sinnaðra
ríkisstjórna.
Skoðanakannanir i Bretlandi
sýna, að Verkamannaflokk-
urinn nýtur meiri stuðnings
kjósenda, en íhaldsflokkur
Margrétar Thatchers, og talið er
afar ólíklegt, að frambjóðandi
repúblikana verði kjörinn
Bandaríkjaforseti þegar kjör-
tímabil Ronalds Reagan rennur
út. Þá er sennilegt, að jafnað-
armenn beri sigurorð af kristi-
legum demókrötum í næstu
þingkosningum í Vestur-Þýska-
landi.
Það virðist því við hæfi að líta
um öxl og spyrja: Hafa hægri
menn breytt einhverju í stjórn-
málum Vesturlanda, sem skiptir
máli? Munu vinstri menn, ef þeir
komast til valda á ný, taka upp
gerbreytta stjórnarstefnu?
Breska vikuritið The Economist
ræðir þetta álitaefni í ítarlegri
forystugrein 1. júní sl. og er við
hana stuðst hér á eftir.
Samstaða á enda
Á árunum frá lokum síðari
heimsstyrjaldar og fram til um
1970 má heita, að ríkt hafi í iðn-
ríkjum Vesturlanda samstaða
um grundvallaratriði stjórn-
mála. Jafnaðarstefna í einni eða
annarri mynd var ríkjandi
(„blandað hagkerfi", „félagsleg
markaðshyggja“ o.s.frv.). Þessi
stefna sætti gagnrýni frá hægri
og vinstri; frá frjálslyndum
mönnum, sem þótti sækja í óefni
með aukin umsvif ríkisvaldsins,
og frá stjórnlyndum mönnum,
sem þótti athafnafrelsi einstakl-
inga ekki nægileg takmörk sett.
Sigur Thatchers 1979 og Reag-
ans ári síðar batt enda á þessa
samstöðu, sem farin var að riðl-
ast nokkru fyrr. f kjölfarið færð-
ist „miðja“ stjórnmálanna til
hægri. Að mati The Economist
er þessi tilfærsla miðjunnar höf-
uð ávinningurinn af stjórnar-
tímabili Reagans og Thatchers.
„Þau hafa ekki fengið það fram,
sem þau stefndu að (ef undan er
skilið, að dregið hefur úr valdi
verkalýðsfélaga, sem er ánægju-
legt),“ segir í forystugrein blaðs-
ins. „En fyrir viðleitni þeirra,
eða þeirra afla meðal almenn-
ings sem komu þeim til valda, til
að ná meiri árangri, hefur opin-
ber umræða um stjórnmál
breyst."
Við fslendingar þekkjum það
úr okkar eigin stjórnmálaum-
ræðu, að frjálshyggjan hefur
haft áhrif á þá, sem aðhyllast
vinstri stefnu og líka hina, sem
þrætt hafa „meðalveginn". For-
ingjar Alþýðuflokksins segjast
t.d. vera „vinstra megin við
miðju“, en málflutningur þeirra
bendir til þess, að þeir meini
ekki mikið með því slagorði.
Áþekka sögu er að segja af jafn-
aðarmönnum víða um heim. Þeir
eru yfirleitt á leið til miðjunnar
í stjórnmálum og miðjumenn-
irnir á leið til hægri. Það þýðir
ekki lengur, að boða aukin ríkis-
umsvif og hærri skatta. Hafta-
stefna og ríkisforsjá á ekki leng-
ur upp á pallborðið hjá kjósend-
um, sem vita að hvort tveggja
þrengir athafnafrelsi þeirra og
skerðir lífskjörin. Stjórn jafnað-
armanna á Nýja Sjálandi fylgir
markaðsstefnu í efnahagsmál-
um, sem margir hægri flokkar
gætu verið hreyknir af, og til að
halda aftur að stjórnlyndum
samflokksmönnum sínum hefur
David Lange, forsætisráðherra,
neyðst til að reka barnalega
vinstri stefnu í utanríkismálum
(svo sem lesa mátti hér í blaðinu
á laugardag í fyrri viku).
Hægri mönnum hefur, sem
fyrr segir, mistekist að draga
saman umsvif ríkisins svo
markvert geti talist. Opinber út-
gjöld í Bretlandi eru nú 41 'k %
af þjóðarframleiðslu, en hlut-
fallið var 39% á síðasta heila
stjórnarári Verkamannaflokks-
ins. Svipaða sögu er að segja frá
Bandaríkjunum og öðrum lönd-
um þar sem hægri sinnar hafa
komist til valda. Stjórn Reagans
hefur ekki tekist að draga saman
seglin og hallinn á fjárlögum
ríkisins nemur um 200 milljörð-
um dala. Að meðtaltali eru
opinber útgjöld í aðildarríkjum
OECD nú 43% af þjóðarfram-
leiðslu, en voru á sjöunda ára-
tugnum 29%.
Þetta þýðir auðvitað ekki, að
hægri mönnum hafi mistekist
með öllu. Þeim hefur tekist að
koma í veg fyrir að útþensla
ríkisbáknsins haldi áfram með
sama hætti og fyrr, og það er
ærið afrek og verðskuldar lof.
Ríkisstjórnir hægri manna hafa
m.ö.o. opnað augu manna fyrir
því, að ríkið hefur takmörkuðu
hlutverki að gegna og sérhver ný
umsvif þess þarfnast sérstakrar
réttlætingar.
Hægri flokkar í öldudal
Hvað er það, sem ræður því að
frjálshyggjan hefur enn ekki
borið þann ávöxt, sem stefnt er
að? Hvers vegna eru stjórnar-
flokkar hægri manna í öldudal
um þessar mundir?
Að mati The. Economist er
höfuðástæðan sú, að æ fleiri ein-
staklingar og fyrirtæki, hafa
tekjur sínar frá ríkinu. í Banda-
ríkjunum, höfuðvígi markaðs-
kerfisins, hafa 30% allra heimila
tekjur sínar að hluta til eða öllu
leyti frá ríkinu. I Bretlandi
Thatcher-stjórnarinnar er rúm-
ur fjórðungur vinnuafls í þjón-
ustu hins opinbera. Samdráttur
ríkisins getur komið þessu fólki
illa. Það þarf því ekki að koma á
óvart, að einstaklingar og fyrir-
tæki, sem eiga allt sitt undir rík-
inu, verja aðstöðu sína af sömu
hörku og forréttindahópar fyrr
og síðar hafa alltaf gert. Og lýð-
ræðisskipulag okkar hefur þann
galla, að stjórnmálamenn, sem
sífellt eru á höttunum eftir at-
kvæðum, verða nánast gíslar
sérhagsmunahópa.
The Economist telur, að vandi
hægri manna felist í því, að sá
hagvöxtur, sem einkenndi efna-
hagslíf iðnríkja Vesturlanda
fyrr á árum, er ekki lengur fyrir
hendi. Á árunum 1960—1973
jókst þjóðarframleiðsla í
OECD-ríkjunum að meðaltali
um 5% á ári. Ef sami vöxtur
hefði átt sér stað á siðasta ára-
tug, og ríkisútgjöldin ekki orðið
meiri en þau urðu, þá hefði
hlutfall opinberra útgjalda af
þjóðarframleiðslu ekki verið
43%, eins og það var á síðasta
ári, heldur 33% (og minna ef
ekki er gert ráð fyrir hinu mikla
atvinnuleysi og þeim hrikalegu
útgjöldum, sem það hefur í för
með sér fyrir ríkið).
Hagvöxtur dettur ekki af
himnum ofan og enda þótt rikis-
stjórnir miðflokka og vinstri
flokka, sem kunna að komast til
valda á Vesturlöndum á næstu
árum, muni vart treysta sér til
að þenja ríkisvaldið út, er ólík-
legt að þær muni gefa markaðs-
öflum það frelsi, sem öll rök
benda til og reynslan sýnir, að er
forsenda þess að þjóðarfram-
leiðsla aukist og raunverulegar
framfarir verði. Þá er ástæða til
þess að frjálslyndir menn noti
tækifærið og íhugi mistök und-
anfarinna ára og reyni að draga
af þeim lærdóma, sem að gagni
koma, þegar kjósendur veita
þeim á ný umboð til að stjórna.
Hötundur er bladamaður á
Morgunbladinu.