Morgunblaðið - 09.08.1985, Blaðsíða 12

,MPfr6KNELAPIfl. flTOPAWJJB ,9-ÁGÚST. IW>
vl2
i. r >
Skoskir utangarðsmenn sýna í Norræna húsinu:
„Viljum beina kröftum æsk-
unnar inn á betri brautir"
— segir Jimmy Boyle, forsvarsmaður Gateway-hópsins
MorifunblaðiJ/JiSlíus
„Þar sem er vilji er einnig vegur“ segir Jimmy Boyle forsvarsmadur
Gateway-hópsins.
TEXTI: Inger Anna Aikman
ALLT frá því hin fleygu orð
„Heimur versnandi fer“ voru
höggvin í stein í Egyptalandi hinu
forna hefur setning þessi verið
óspart notuð af eldri kynslóðum
allra tíma. Ungdómurinn hefur
ávallt mátt ssta því að vera álitinn
ábyrgðar- og kærulaus hópur með
veika og heldur vafasama siðferð-
iskennd. Synd væri að segja að álit
hinna fullorðnu á arftökum sínum
hefði aukist hin síðari ár, enda af-
brot og illvirki ýmiss konar færst
mjög í vöxt Grundvöllur umræð-
unnar hefur þó breyst töluvert — í
stað hinna vægðarlausu dóma er
atbyglinni nú í auknum mæli beint
að rótum meinsemdarinnar, orsök-
um glæpanna og leitast við að
byrgja brunninn, áður en barnið
dettur ofan í hann.
En hvers vegna villast nú æ
fleiri unglingar út á hina vafa-
somu braut afbrotanna? Þegar
stórt er spurt verður oft fátt um
svör og eflaust eru ástæðurnar
bæði margar og misjafnar.
„Bölvað dópið“ fussa sumir, með-
an aðrir segja skýringuna felast
i hinu fornkveðna að „sjaldan
launi kálfurinn ofeldið" — búið
sé að ofdekra æskulýð veraldar,
sem aldrei hafi dýft hendi í kalt
vatn. „Vinnusemi er dyggð"
segja þessir snillingar og bæta
því svo við, stoltir af eigin skarp-
skyggni að „ef of ströng vinna
drepi tíu manns, sé eins víst að
iðjuleysið gangi af einum hundr-
að dauðum“. Vel má vera að það
sé rétt, en hvað skal þá til bragðs
taka þegar engin vinna býðst?
Úti um allan heim ríkir nú
mikið atvinnuleysi og þá sér i
lagi meðal hinna ungu. Framtíð-
arsýn þeirra einkennist í mörg-
um tilfellum af samfelldu
svartnætti, vonleysi og vanmátt-
arkennd. Þegar svo er komið er
hætt við að mörg ómótuð ung-
mennin falli í freistni og kaupi
sér aðgöngumiða að hæstu hæð-
um hamingjunnar af fulltrúum
ferðaskrifstofu fíkniefnanna.
Fríið frá bláköldum og viðburða-
snauðum raunveruleikanum er
langþráð og farseðill flótta-
mannsins fæst fyrir tiltölulega
lítið fé. Flestir leggja upp í leið-
angurinn án frekari vangaveltna
um afleiðingar ferðalagsins,
enda hefur fræðsla um fíkniefni
fram til þessa verið af heldur
skornum skammti.
í fyrstu er ætlunin venjulega
sú að fara bara eina ferð, en þeg-
ar til baka er komið — lent hefur
verið á kuldalegum flugvelli
hversdagsins, þar sem ekkert er
við að vera, er kannske ekki að
furða þó ferðalangana fýsi að
fara á flakk að nýju, þó ekki eigi
þeir fyrir fargjaldinu. Innbrot,
þjófnaðir og líkamsárásir í fjár-
öflunarskyni virðast því oft í.
augum þeirra eini kosturinn.
Framhaldið er nokkuð ljóst —
fangelsisvist í refsingarskyni og
von um bót og betrun er eina
lausnin sem lögfróðir menn hafa
mælt með til þessa. Fyrirbyggj-
andi aðgerðir hafa nánast engar
verið né heldur endurhæfing
glæpamanna eða tilraunir til að
breyta viðhorfi þeirra til lífsins.
Gateway-hópurinn
Sýning á 23 verkum Gateway-
hópsins svonefnda stendur nú
yfir í Norræna húsinu í Reykja-
vík. „The Gateway Exchange"
eru samtök fólks, sem lætur sig
flest atriði mannlegrar tilveru
varða og þá sér i lagi fangelsi,
eiturlyf og sálræn vandamál.
Starfsemi þeirra fer að mestu
leyti fram f Edinborg en fulltrúa
eiga þau þó vítt og breitt um
Skotland. í bæklingi, sem þau
hafa gefið út til kynningar á
starfsemi sinni segir að aðal-
áhersluna leggi þau á að ná til
ungmenna í hverfum þar sem
húsakynni eru slæm, atvinnu-
leysi mikið og fátæktin allsráð-
andi.
„Við eigum okkur hugsjón um
nýjan heim, hugsjón sem ekki
getur orðið að raunveruleika í
okkar tíð og notum skapandi afl
mannsins við framkvæmdina,"
segja þau og bæta við: „Við
þekkjum afneitun glæpa, vænd-
is, eiturlyfjanotkunar og geð-
sjúkdóma, en með skapandi
starfi höfum við lifað það af.
Starf okkar og skapandi vinna í
The Gateway byggist á gagn-
kvæmri hlýju og virðingu. Þann-
ig náum við til hugmynda, við-
horfa, persónuleika og tilfinn-
inga, alls þess sem áður var
fryst.“ Markmiðið er sem sagt að
beina orku ungmenna inn á
jákvæðari og uppbyggilegri
brautir fyrir milligöngu mynd-
listarinnar.
Frumkvöðullinn,
Jimmy Boyle
I tengslum við sýningu þessa
var nýlega staddur hér á landi
forvígismaður Gateway-hópsins,
Jimmy Boyle. Boyle ólst upp eft-
ir seinni heimsstyrjöldina í mik-
illi fátækt í einhverju vanrækt-
asta hverfi Glasgow-borgar,
þaðan sem 90% skoskra fanga
koma. Að eigin sögn voru leik-
föng hans lifandi rottur. Æsku-
árin fóru i flakk milli sérskóla
fyrir afbrotaungiinga og síðar
varð fangelsið hans annað heim-
ili. Þegar hann var 23 ára gamall
var hann ákærður fyrir morð og
dæmdur í lífstíðarfangelsi. Eftir
sífelld átök milli hans og fanga-
varðanna endaði það með þvi að
Boyle var lokaður nakinn inni í
búri sem haft var inni í venju-
legum einangrunarklefa og
matnum ýtt undir rimlana til
hans.
Árið 1973 var Jimmy Boyle
síðan fluttur í „The Special Ún-
it“ (Sérdeildina) í Glasgow, sem
stofnuð hafði verið með það að
leiðarljósi að höfða til lífstíðar-
fanga á mannúðlegri hátt en
tíðkast hafði í venjulegum fang-
elsum. Til að byrja með var al-
menningur tortrygginn á tilraun
þessa og taldi refsingu vænlegri
til árangurs en endurhæfingu.
Loks tókst þó samvinna milli
fanganna og varða þeirra og
fyrir tilstilli Joyce Laing, mynd-
listarmanns og eins af braut-
ryðjendum „listþerapíu" varð
myndlistin brátt mikilvægur
þáttur í endurhæfingu margra
fanganna. í „The Special Unit“
fékk Jimmy i fyrsta skipti, frá
því hann var fangelsaður, tæki-
færi til að haga sér og lifa eins
og maður. Klefa hans var breytt
í vinnustofu til að mæta þörfum
hans sem myndhöggvara og fékk
hann útrás fyrir biturleika sinn
og ofbeldishneigð í skapandi
höggmyndalist jafnframt því
sem hann notaði tímann til að
skrifa tvær bækur og leikrit.
Það var líka I „The Special Un-
it“ sem leiðir Jimmy og geðlækn-
isins Söru Iágu fyrst saman, en
þau gengu I hjónaband, er
Jimmy var náðaður og stofnuðu
saman „The Gateway Exchange"
með það að markmiði „að skapa
mannsæmandi umhverfi þar
sem hið skapandi afl mannsins
getur leystst úr læðingi og
breytt lífi hans til batnaðar"
segir í bæklingi Gateway-hóps-
ins.
„Árangurinn hefur svo sann-
arlega ekki látið á sér standa,"
sagði Boyle, er hann var inntur
eftir þvi hvernig gengið hefði,
það ár, sem hópurinn hefði
starfað. „Um það bil 600 ung-
menni á viku leita til okkar með
vandamál sín, sem við leitumst
svo við að leysa í sameiningu.
Við fordæmum ekki þeirra við-
horf eða tísku heldur reynum að
skilja þankaganginn sem að baki
liggur og það held ég að skipti
geysilegu máli eigi að myndast
gott samband þarna á milli,"
bætti hann við.
Þar sem er vilji
er einnig vegur
„Við reynum að forðast öll boð
og bönn,“ upplýsti Jimmy.
„Þetta á að vera staður krakk-
anna, sem þau geta leitað til
þegar á bjátar, fengið ráðlegg-
ingar og aðstoð eða útrás fyrir
tilfinningar sínar. Einu reglurn-
ar, sem settar eru, er að eitur-
lyfja er ekki neytt innan dyra né
heldur er leyfilegt að koma með
stolnar vörur inn í húsið — og
þetta finnst þeim sjálfsagðar
kröfur,“ sagði hann.
{ miðstöðinni vinna aðeins
sjálfboðaliðar og styrki hafa þau
enga fengið frá yfirvöldum þar í
landi. „Við erum að vinna að
málefnum, sem snerta æsku
landsins," sagði Jimmy. „Hlut-
verk okkar er að sá — framtíðar-
innar að uppskera, en þróun
mála undanfarin ár — vaxandi
fjöldi þeirra unglinga sem ánetj-
ast eiturlyfjum, leggur á flótta
undan lífinu — krafðist þess að
einhver tæki af skarið og hjálp-
aði æskufólki til að líta tilveruna
bjartari augum, beina kröftum
sínum inn á betri brautir. Ég
hugsa til þess með hryllingi að
enn þann dag i dag skuli ungt
fólk þurfa að ganga í gegn um
sömu eldraunir og ég gerði á sin-
um tíma. Við trúum því að þar
sem vilji er, sé einnig vegur og
teljum okkur langt komin með
að leiða í ljós sannleiksgildi
þeirra orða,“ sagði hinn bros-
mildi og bjartsýni Jimmy Boyle,
fyrrum lífstíðarfangi, að lokum.
Sýning Gateway-hópsins er,
eins og fyrr segir, haldin í Nor-
ræna húsinu í Reykjavfk, í sam-
vinnu við sýningarstaðinn og
listþerapista á íslandi. Sýning-
unni lýkur þann 11. ágúst nk.
„Þá flaug hjá mér þröstur“
— eftir Pétur
Pétursson
Fjármálaráðherra er virtur
maður og vinsæll. Hann hófst
snemma af sjálfum sér og fer í
mörgu eigin leiðir og ótroðnar
slóðir. Af því leiðir að ákvarðanir
hans, margar hverjar, valda deil-
um og sýnist sitt hverjum. Enginn
dregur í efa að ráðherrann telji
sig jafnan velja þann kostinn er
hann hyggur farsælastan landi og
lýð. Þó virðist svo, um þessar
mundir, að ráðherranum hafi
hlaupið kapp í kinn og gæti sér-
lyndis við þá ákvörðun að binda
sölu hlutabréfa ríkissjóðs við einn
kaupanda.
Svo virðist sem hér sé farin leið
er greiði götu þeirra er vilja af-
nema jafnan og almennan at-
kvæðisrétt, en efla vald stórbokka.
Almennar kosningar til alþingis
og sveitarstjórna eru einskonar
aðalfundir þjóðfélagsins, alþing-
iskjósenda og íbúa sveitarfélaga.
Atkvæði hvers kjósanda er að-
göngumiði að þeim fundi. Það veitir
hverjum borgara ákveðinn rétt til
áhrifa. Fyrir þau áhrif situr fjármála-
ráðherra á þingi og hefír einnig setið
í borgarstjórn. Hver vill segja að þau
atkvæði hafí reynst áhrifalaus papp-
írsplögg?
Þegar Jón Sigurðsson forseti
ræddi um fundi lslendinga á dög-
um þjóðfrelsisbaráttu og hvatti til
starfa að auknu sjálfforræði og
eflingu atvinnuvega var oft við-
kvæði hans: „Þennan fund ættu
allir að geta setið.“
Undanfarið hefir margt verið
rætt og ritað um misjafnan at-
kvæðisrétt er ræðst af búsetu.
Látum slíkt liggja milli hluta að
sinni. Hér nægir að nefna að
hingað til hefir hver kjósandi þó
haft eitt atkvæði og lýst vilja sín-
um á aðalfundi, kjörfundi til al-
þingis, eða látið hjá liða, allt eftir
eigin geðþótta hverju sinni.
Til eru þeir sem telja lýðræði og
þingræði ekki margra fiska virði
en dreymir um „sterkan mann“, er
engan þurfi að kveðja ti! ráðu-
neytis en vísi veginn og fari fyrir
attaníossum. Svo eru aðrir er lýst
hafa vináttu við almenna kjósend-
ur, talað um „litla manninn", talið
sig málsvara hans og einkavin.
Sumir vinir litlu mannanna hafa
rætt um stofnun almennings-
hlutafélaga, talað um atvinnulýð-
ræði, eign og umráð starfsfólks og
ýmsar ráðstafanir til þess að auka
áhuga og þátt almennings í rekstri
og umsvifum.
Nú nýverið hafa verslunar- og
kaupsýslumenn fagnað afnámi
einokunar og ýmissa hafta. Jafn-
framt er stofnað Kaupþing til
verðbréfaviðskipta. Ef marka má
orð forgöngumanna Seðlabanka-
manna og annarra á það að efla
almenn viðskipti, en ekki að ein-
skorða starfssvið sitt við stóra
bróður.
Ef svo fer sem horfir um geð-
þóttaákvarðanir og afhendingu
eignarhluta almennings, án þess
að leitað sé fleiri og almennra
leiða, liggur næst við að spyrja: Er
ekki tímabært að afnema atkvæð-
isréttinn? Er hann nokkuð annað
en „aðgöngumiði á aðalfund" þjóð-
félagsins, kjörfund sveitarstjórn-
ar og alþingis, en marklaust plagg
til áhrifa? Má ekki hugsa sér að
bjóða upp heila klabbið, atkvæða-
seðla og kjörkassa? Og biðja Fjár-
festingarfélagið að meta „pakk-
ann“, og það í dollurum?
Kanselli, Rentukammer og
Hörmangarafélagið semja þá um
allt og „Frjáls verslun" kemur þar
hvergi nærri.
Þá getur „litli maðurinn" bara
haldið áfram „að gera eitthvað"
eins og Gvendur í Sumarhúsum.
Já, eða dreymt draum hjarð-
sveinsins og sungið:
í birkilaut hvíldi ég bakkanum
á,
þar bunaði smálækjarspræna.
„Hér má þvo sokkaplögg," sagði
Bjartur.
Vonandi eru alþingismenn og
ráðherrar ekki sammála um að at-
kvæði einstaklinga á aðalfundi þjóð-
félagsins, kjörstað, séu marklaus
og áhrifalaus plögg, sem engu ráði
um stefnu í landsmálum.
Höfundur er þulur.
Pétur Pétursson
„Ef svo fer fram sem
horfír um geðþótta-
ákvarðanir og afhend-
ingu eignarhluta al-
mennings, án þess að
leitað sé fleiri og al-
mennari leiða, liggur
næst við að spyrja: Er
ekki tímabært að af-
nema atkvæðisréttinn?“