Morgunblaðið - 20.08.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 1985
Sparnaður í heil-
brigðiskerfinu
Frjálshyggja eða félagslegar lausnir
— eftir Daníel
Daníelsson
Á sl. vori urðu í Morgunblaðinu
allmiklar umræður um kostnað
við heilbrigðisþjónustu á fslandi.
Upphaf þessara umræðna voru
greinar geðlæknis nokkurs þar
sem settar voru fram nokkrar
nýstárlegar hugmyndir.
Höfundur kom víða við í grein-
um sínum en segja má að í grófum
dráttum væri boðskapur þeirra
þessi helstur:
Fólk leitar of oft til læknis.
Ástæða er fyrst og fremst sú að
fólki er ekki kunnugt um hvað
læknisþjónustan kostar þjóðfélag-
ið. Það skortir verðskyn. Flestir
sjúkdómar aðrir en barnasjúk-
dómar og ellihrörnun eru sjálf-
skaparvíti.
Helsti bölvaldur í heilbrigðis-
málum okkar er sú ríkisforsjá sem
felst í almannatryggingum. Því er
nauðsyn að fólk geti sagt sig úr
sjúkrasamlögum og almanna-
tryggingum og keypt í stað þess
tryggingar hjá einkatryggingar-
félögum. Því er jafnvel haldið
fram að það öryggi sem almanna-
tryggingar veita sé beinn sjúk-
dómavaldur. Tillögur til úrbóta
eru því í samræmi við þennan boð-
skap. Augljóst er að hér er fyrst
og fremst vegið að hinu svokallaða
velferðarþjóðfélagi sem Islend-
ingar hafa verið að skapa á sl.
hálfri öld.
Ekki fer það heldur á milli mála
hvert verið er að benda okkur um
fyrirmynd þess sem leysa skal vel-
ferðarþjóðfélagið af hólmi. Þar er
bent til vesturáttar. Ekki er úr
vegi að minnast þess að í Morgun-
blaöinu birtist á sl. vori sú frétt að
skv. opinberum skýrslum lifðu 20
milljónir Bandaríkjamanna undir
hungurmörkum.
Vissulega munu hungurmörk
þar nokkuð há en ætla má þó að
verulegur hluti þessa fólks hafi
takmörkuð efni á að kaupa sér
dýrar sjúkratryggingar hjá einka-
tryggingarstofnunum.
Ymsir hafa lagt orð í belg í
þessari umræðu.
Tvímælalaust tel ég þar
merkast framlag heilbrigðismála-
ráðherra, Matthíasar Bjarnason-
ar, sem í mjög málefnanlegri og
markvissri grein bregður skildi
fyrir „óskabarn þjóðarinnar“, al-
mannatryggingar, svo fimlega að
vart verður á betra kosið.
Ljóst er að þar fer enginn
frjálshyggjupostuli heldur maður
sem man og skilur tímana tvenna.
Man sveitarframfærsluna og þá
mannréttindaskerðingu sem henni
fylgdi og gerir sér ljóst að sú leið-
sögn sem nefndur geðlæknir býður
myndi leiða til baka til þess tima.
Nú vitum við að kostnaður
vegna almannatrygginga greiðist
fyrst og fremst af því fé sem
skattgreiðendur leggja fram til
sameiginlegra útgjalda.
Ættu þeir sem segja sig úr lög-
um við almannatryggingar að fá
skattfríðindi sem því nemur? Og
hver á að reikna út þá upphæð?
Flestir þeir sem lyfta penna um
þessi mál geta þess réttilega að
heilbrigðisþjónusta á íslandi sé
ein sú besta sem þekkist í heimin-
um í dag.
Sumir segja einnig að hún sé ein
sú ódýrasta.
Er málum þá svo komið að við
höfum náð því lokamarki að veita
svo góða heilbrigðisþjónustu við
svo vægu verði að lengra verði þar
ekki komist?
Ég hygg að því fari fjarri. Ég tel
hiklaust að m.a. vegna mannfæðar
og góðrar menntunar almennings
eigum við þess kost, ekki aöeins að
standa jafnfætis því sem best ger-
ist annars staðar, heldur í ýmsum
greinum að reka betri heilbrigðis-
þjónustu en annars staðar þekkist.
Þetta höfum við raunar þegar
sannað í vissum greinum, sbr. út-
rýmingu berklaveikinnar á sínum
tíma, sem varð öðrum þjóðum
fyrirmynd, og síðar árangur sá
sem náðst hefir í baráttunni við
leghálskrabbamein sem ekki mun
eiga sér fordæmi.
Þótt íslenskir læknar standi yf-
irleitt mjög framarlega í faglegri
kunnáttu miðað við starfsbræður
sína í öðrum menningarlöndum og
þótt flest íslensk sjúkrahús séu í
háum gæðaflokki þá er ótal margt
í heilbrigðiskerfi okkar sem betur
mætti fara. Er þá ekki síst um að
ræða ýmsar lagfæringar á skipu-
lagi þjónustunnar bæði innan
sjúkrahúsa og utan og snertir
þetta bæði rekstur og fjárfest-
ingar.
Ég tel hiklaust að miklar um-
bætur í þessum efnum mætti gera
án þess að um verulegan kostnað
væri að ræða. Síðar myndu þær
svo skila sér í umtalsverðum
sparnaði.
En hverjar eru þá þær skipu-
lagsbreytingar sem hér um ræðir?
Gerð skal tilraun til að drepa á
nokkrar þeirra og þá einkum þær
sem varða sjúkrahússþjónustu, en
þar vegur að sjálfsögöu þyngst
þjónustan á höfuðborgarsvæðinu.
Ég hefi áður i Morgunblaðinu
(Morgunblaðið 1. maí 1980) drepið
á nokkrar þessara hugmynda, og
við endurskoðun þeirra nú sé ég
ekki ástæðu til umtalsverðra
breytinga.
Sú skipulagsbreyting sem ég set
efst á blað er að sjúkrahúsin 3 í
Reykjavík verði sameinuð í eina
stofnun undir einni yfirstjórn.
Þá fyrst verður unnt að koma á
þeirri sérgreinaskiptingu sem
heppilegust væri, staðsetja hinar
ýmsu sérhæfðu deildir þannig að
þær sem nánast samstarf þurfa að
hafa séu í sama húsi, staðsetja
stoðdeildir með sérhæfðu starfs-
liði sem og sérhæfð tæki þannig að
nýting verði svo góð sem framast
er kostur.
Við megum heldur ekki gleyma
því að þótt mannfæð geti í sumum
greinum gert okkur kleift að ná
árangri sem nánast væri útilokað
hjá stjórþjóðum þá veldur hún
okkur erfiðleikum í öðrum grein-
um.
Þannig er ljóst að sjúklingafæð
í ýmsum hinna þrengri sérgreina
er okkar vandamál. Því virðist síst
ástæða til að auka þann vanda
með því að dreifa þeim fáu sjúk-
dómstilfellum á 3 sjúkrahús.
Svo sem kunnugt er hefir vél-
væðing á rannsóknarstofum og
röntgendeildum aukist gífurlega á
síðari árum.
Hér er yfirleitt um að ræða
mjög dýran búnað en sem um leið
getur margfaldað afköst slíkra
stofnana og gert niðurstöður ör-
uggari en áður hefir þekkst.
Augljóst er að á hverju sjúkra-
húsi þarf að vera aðstaða til ein-
faldra rannsókna og röntgenskoð-
unar.
Ég tel hins vegar flest benda til
að mikið fé mætti spara með því
að koma upp í Reykjavík einni
fullkominni miðstöð í hvorri þess-
ara greina, rannsóknum og rönt-
gen, sem þá þjónaði landinu öllu
með hinar viðameiri og dýrari
rannsóknir.
í mörgum tilfellum er hér um að
ræða tækjabúnað þar sem stór-
þjóðir myndu naumast telja verj-
andi að eyða einu tæki á
2—300.000 manns.
Svo sem kunnugt er er Borg-
arspítalinn nú eina sjúkrahúsið í
Reykjavík sem býr við daggjalda-
kerfi.
Ætla má þó að kostnaður á
legudag sé svipaður á þeim
sjúkrahúsum sem eru á föstum
fjárlögum.
Daggjöld á Borgarspítalanum
munu vera meira en tvöföld dag-
gjöld flestra sjúkrahúsa í dreif-
býli.
Full ástæða virðist til að stjórn-
völd stefni að aukinni starfsemi
dreifbýlissjúkrahúsa þannig að í
heimahéruðum sé unnt að sinna
þeim læknisaðgerðum sem telja
má að þar megi framkvæma með
svipuðu öryggi og í Reykjavík.
Með því ætti verulegt fé að
sparast þar sem þar er t.d. hægt
að framkvæma ýmsar aðgerðir
með kostnaði sem aðeins er brot af
því sem það kostar að framkvæma
sömu aðgerðir á sjúkrahúsum í
Reykjavík.
Með þessu ætti verulegt fé að
sparast.
Fjölmargt fleira mætti upp
telja sem kynni að mega betur
fara í rekstri sjúkrahúsa þótt hér
verði staðar numið um það efni að
sinni.
Þá skal drepið nokkuð á bygg-
ingamál heilbrigðisstofnana en
þar hygg ég að ekki mætti síður
spara álitlegar fjárhæðir árlega.
óþarft mun að lýsa nákvæm-
lega hér hvert ástand hefir ríkt og
ríkir enn í þessum málum þar sem
hálfkaraðar byggingar heilbrigð-
isstofnana skreyta flest héruð
landsins og algengur byggingar-
tími er 8—12 ár eða meira.
Ríkisframlög til þessara fram-
kvæmda hafa gjarnan verið fryst
inni, jafnvel heilu árin, og látin
brenna upp í verðbólgu og gengis-
fellingum svo að framkvæmdirnar
búa við stöðugt fjársvelti sem úti-
lokar alla skynsamlega skipulagn-
ingu.
Þar við bætist að eftirlit með
framkvæmdum er oft lítið og stop-
ult og ófullkomið.
Daníel Daníelsson
„Ég tel hiklaust aö m.a.
vegna mannfæöar og
góörar menntunar al-
mennings eigum viö
þess kost, ekki aöeins
að standa jafnfætis því
sem best gerist annars
staðar, heldur í ýmsum
greinum aö reka betri
heilbrigöisþjónustu en
annars staöar þekkist.“
í þessum efnum virðist augljóst
að fullkomin stefnubreyting þarf
að koma til.
Eftir að fyrir liggur árlega
hvert fjármagn unnt er að veita til
framkvæmda við heilbrigðisstofn-
anir verður Alþingi að taka á sig
rögg og taka um það ákvörðun í
samræmi við tillögur fagráðu-
neytis hvaða framkvæmdir skuli
hafa forgang og sé við það miðað
að þær séu ekki fleiri en svo að
byggingartími fari aldrei yfir t.d.
3—4 ár fyrir venjulegar heilsu-
gæslustöðvar eða landsbyggðar-
sjúkrahús.
Framlög ríkis og heimamanna
leggist þegar í ársbyrjun inn á
reikning viðkomandi stofnana.
Framkvæmdastjórn þessara
stofnana geti þannig þegar i árs-
byrjun gert raunhæfa áætlun um
framkvæmdir á árinu. Aðeins með
slíku fyrirkomulagi er unnt að
skipuleggja framkvæmdir þannig
að fyllstu hagsýni sé gætt.
Algjört skilyrði tel ég að hverri
slíkri byggingu sé ráðinn bygg-
ingarfróður maður sem fram-
kvæmdastjóri og fulltrúi eigenda
og hafi hann nánast daglegt eftir-
lit með verkinu og sjái einnig um
reikningshald.
Við hönnun slíkra bygginga sé
mun meira en nú er gert stuðst við
staðlaðar einingar og jafnvel leit-
að ráögjafar erlendra sérfræðinga
þegar ástæða þykir til fremur en
að hver slík bygging sé frumraun
nýútskrifaðra arkitekta sem lítt
eða ekkert þekkja til sérþarfa
þessara stofnana.
Hér hefir verið drepið á nokkur
þau atriði sem ég tel að leiða ættu
til aukins sparnaðar í heilbrigð-
iskerfi bæði að því er snertir
rekstur og fjárfestingar án þess að
rýra í nokkru þjónustuna eða
'þyngja sjúklingum.
Sú tilhneiging sem fram kemur
meðal annars í greinum geðlækn-
isins að flest sú starfsemi sem rík-
ið stendur að, þ. á m. tryggingar,
sé af hinu illa hefir færst mjög í
vöxt á íslandi hin síðari ár.
Mestan hljómgrunn munu þess-
ar kenningar eiga hjá yngra fólki
sem aldrei kynntist þeim aðstæð-
um sem almenningur bjó við áður
en hinar ýmsu stofnanir hins
svonefnda velferðarþjóðfélags
komu til.
Ýmsir renna í þessum efnum
hýru auga til föðurlands einstakl-
ingsfrelsisins sem nefndur geð-
læknir hefir greinilega mjög í
huga.
Heilbrigðisráðherra gefur í
grein sinni í Morgunblaðinu þann
28. apríl sl. fróðlegar upplýsingar
um þróun og kostnað við heil-
brigðismál í Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku.
í stórfróðlegri grein Ársæls
Jónssonar læknis í Morgunblaðinu
11. maí sl. kemur m.a. fram að
meðallegutími í sjúkrahúsum í
Bandaríkjunum er mun skemmri
en t.d. í Bretlandi. Skurðaðgerðir
eru hins vegar þrefalt fleiri í
Bandaríkjunum. Vekur þetta
óneitanlega spurningar um
„réttmæti ákvarðana" svo sem
höfundur svo hógværlega segir og
leiðir raunar hugann að þeim um-
mælum heilbrigðisráðherra hvort
fjáraflasjónarmið þeirra sem
þjónustuna veita verði ávallt að
vera inni í myndinni.
Athyglisverð eru einnig um-
mæli Ársæls um einkarekstur í
heilbrigðisþjónustu á tslandi.
Engar upplýsingar liggja fyrir
um að hann auki sparnað í heil-
brigðisþjónustunni.
Sjálfur tel ég að fyllsta ástæða
sé til að gæta hófs í því að flytja í
verulegum mæli skurðstarfsemi af
sjúkrahúsum til einkastofnana úti
í bæ.
Engin aðgerð er svo lítil að
henni fylgi ekki einhver áhætta.
Ef út af ber eru sjúkrahúsin
þær stofnanir sem best eru búnar
til að veita nauðsynlega þjónustu f
þeim tilfellum.
Að lokum þetta:
Velferðarþjóðfélagið með sínum
tryggingum og ýmissi opinberri
forsjá er ekki fullkomið né galla-
laust fremur en önnur mannanna
verk. Ég hygg þó að í dag sé erfitt
að benda á annað þjóðfélagsform
sem veitir þegnunum almennt
meira öryggi og um leið meira
frelsi.
Því hvað er frelsi án öryggis?
Ritað í Svíþjóð í júnímánuði
1985.
Höíunduí er læknir.
ÖKYGGISSKÓR með stál í tá og sóta.......................................... /DXYyNyjAAyiiyDAll
Skeifan 3h - Sími 82670
ÚTSÖLUSTAÐIR:
ATLABÚÐIN - AKUREYRI
VERSL AXELS SVEINBJORNSS - AKRANESI
BYKO - KÖPAVOGI OG HAFNARFIRÐI
HÚSPRÝÐI - BORGARNESI
- JÓN BENEDIKTSSON - HOFN
SKÓBÚÐ SAUÐÁRKRÓKS
PROSTUR MARSELÍUSSON - ISAFIRÐI