Morgunblaðið - 20.08.1985, Qupperneq 28

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. AGÚST 1985
28
Fylki gert úr
landnámi Ingólfs?
— eftir Björn
Sigfússon
Síðari hluti
II. Forystufylkinu vaxi
symból og sögumetnað-
ur til jafns við getu
Tveggja alda forystuafmæli
Reykjavíkur vekur sérstakan hug
til feðra hennar, manna sem ef-
laust kunnu bæði að meta aðstöðu
hennar til millilandasiglinga og
innlendu fjallvegatengslin, frá
upphafi þess sem þeir kusu henni
hið rnikla hlutverk, er síðar rætt-
ist æ stærra og stærra. Við mun-
um Skúla. Við munum einnig
reykvíska allsherjargoðann, sem
framfylgt hefur frá árinu 1000 úr-
skurði Þorgeirs goða, náfrænda
síns, að fella heiðnina frekar en
slíta sundur lögin. Sá hinn síðasti
„æðstiprestur" ása meðal vor að
fornu var Þormóður sonur Þorkels
mána, sem var lögsögumaður
970—85, sonur Þorsteins, er kom
þingi á fót á Kjalarnesi og svo á
Þingvelli með öllum öðrum goðum,
er þágu samráð við Bjarnarætt
bunu úr Sogni. Við það varð þing-
ræði vort til.
Reykjavík og Ingólfslandnámið,
helgað föður Þorsteins þingahöf-
undar, mun aldrei þurfa ákafar en
á 21. öld, sem kemur, að njóta þess
hve henni heppnaðist í heiðni
jafnt og 1750—1986 að verða ís-
landi það sem kauptúnið Skír-
ingssalur syðst á Vestfold var í
heiðni líklegast til að gerast Norð-
mönnum, þ.e. helgur vaxtararinn
valds yfir þjóðfélagsóskapnaði þar
sem hver hönd reis gegn annarri,
þess Noregs, sem hver víkingur
hugðist geta gert strandhögg í,
refsilaust. Því náðist saman fyrsta
víðlenda konungsríkið á þeim
landsenda og gekk undir Hálfdán
Heiðmerkurkonung, Yngling að
ætt. Og að honum ellidauðum
þótti það ráð hafa lánast svo að
enn drúpir dularfull „Skæreið í
Skíringssal" yfir duftfúnum bein-
um hans, eins og Þjóðólfur skáld
staðfestir.
Sokkinn í moldir er Skíringssal-
ur (er í Tjölling hjá Larvik) en í
ríki hans erfði Osló hlutverkið.
Reykjavik hækkar og drúpir ekki
yfir beinum fyrstu feðra sinna,
allsherjargoðanna, trúir lítt að
Ingólfur og ungur Þorsteinn,
brautryðjandi þingvalds og lands-
friðar, dugi til að skýra mannvist-
arupphaf lands. En þeir hafa
fyrirbúið því vaxtararin, sem
stjórnsýslusaga við hæfi 21. aldar
hefur ekki efni á að gera ósýni-
legan, gleymdan. Og lotning vor
fyrir lagasamhengi hefur ekki efni
á að kljúfa Þingvelli burt frá
endalausu Skíringssalarhlutverki,
sem samfellt Ingólfssvæðið reyn-
ist nú kjörnara til en menn fyrr
hafa áttað sig á. Það er tvö sam-
vaxin kjördæmi („Kjalarneshér-
að“), þarf að stækka í svipaða
landvídd og Vestfold á, og helga
sér, óklofið, stjórnþátt, sem teyg-
ist frá 9. til 21. aldar.
Víkja má nánar í III að hug-
lægri þörf og sögutilkalli Reykja-
lands til hóflegrar stækkunar og
endurmats. En gleymum á engu
þrepi efnalega raunsæinu. Við
vorum aö hugsa til afleiðinga þeg-
ar ríkið framselji í hendur
Dr. Björn Sigfússon
„í uppástungum um
fylki er víðast hvar svik-
ist um að Ijóstra nokkru
upp um þann kostnaðar-
auka, sem þar með yrði
velt á sveitarfélögin eða,
skemmri leið, á þá
klofningu út úr stjórn-
arráði voru, sem fengi
nafnið amtstjórnir (eða
fylkis-).“
Reykjalands, — seinna fleiri ný-
fylkja, — þá tilsjón með sveitarfé-
lögum og kaupstöðum, sem skand-
inavísk venja amta segir til um, og
láti hníga um leið í sveitar- og
fylkisumráð samgöngur á landi,
menntakerfið, að þeim stofnunum
undanskildum, sem bera þurfa
nafn Islands (e.t.v. óskrifað) í heiti
sínu, heilsugæsluna, aðstoð í hús-
næðismálum, vistun ungra og ald-
inna sem þurfa. Tekið var þess
vegna undir framkomnar tillögur
að ríkið hætti að taka beinu skatt-
ana, þeir renni þá eingöngu til
lægri stjórnsýslustiganna; við það
gerist Reykjaland (ekki önnur)
sjálfbjarga til slíks reksturs og
framkvæmda.
Gæti sú tilfærsla dregið úr óbeit
margra á skattpíningu? Gæti það
minnkað skatts- eða „tíundarsvik-
in“ niður í það hóf, sem oft var á
þeim aldirnar níu síðan Gizur
biskup lét lögbinda beinan skatt,
reiknaðan eftir eign og gjaldþoli
bænda? En Gizur hafnaði hinu,
fyrir kristnilaga hönd, að ásælast
þær uppsprettur tekna, sem kon-
ungar kröfðust: tolla af viðskipt-
um, manngjöld eftir vegna, nef-
skatta o.fl. Rikissjóðnum eiga að
gagnast slíkar innheimtur, sem
fyrri konungar leyfðu sér en sveit-
arstjórnir ekki. Skattsaga bindur
okkur í engu um skiptingu þessa;
þó má spyrja hana.
í uppástungum um fylki er víð-
ast hvar svikist um að ljóstra
nokkru upp um þann kostnaðar-
auka, sem þar með yrði velt á
sveitarfélögin eða, skemmri leið, á
þá klofningu út úr stjórnarráöi
voru, sem fengi nafnið amtstjórn-
ir (eða fylkis-). Atvinnumissir
sumra, við uppsagnir í Reykjavík,
skipuleggist með nægum fyrirvara
og stuðli að ódýrri búsetutilfærslu
svo téð klofning til „millistigsins"
gangi hljóðalítið. Of flókið væri að
spá nú hvort „hið opinbera", sam-
lagt, þrútnar eða dregst saman af
þessu.
Verðbólgukrónur henta lítt
reikningnum. Skárra mat fæst
með því að blaða í fjárlögum fyrir
1985, eftir 2. umræðu þeirra á
vetri. Þau ráðgera 2,2 milljarða
hreinna inntekta af eignar- og
tekjuskatti (að frádregnum barna-
bótum og persónuafslætti ein-
staklinga); inntektin sú mundi
svara til 12,5% fjárlagatekna. Við
skattstofuálagning í júlí sama ár
kom, sbr. lokabreytingar laga i
maí, fram mikil hækkun á vergri
upphæð skatta. En fjármálaráðu-
neytið fullyrti að þau hundruð
milljóna vægju naumlega salt við
hækkanir 1985 á ellilífeyri, slysa-
og örorkubótum o.þ.h. Hlutfallið
12,5% stendur líklega kyrrt eftir.
Hversu drjúgt drypi sú lind
fyrir „fylkið“ og hvert væri ágisk-
að vægi þeirrar summu innan
samlagðra skattskrárálagna titt-
nefndra veltumestu kjördæma
landsins? Álögðu gjöldin í Reykja-
vík (júlískattseðlar 1985) námu
rúmum 5,3 milljörðum en í
Reykjanesumdæmi rúmlega 2,8,
samtals 8,1 milljarði. í tölunni er
fólginn allur þorri hreinna sveit-
ar- og bæjarinntekta en aðeins
hinn áðurgreindi (mest vergur)
hluti ríkistekna, og nemur þeim
rúma 60% hluta, sem ríkið fær í
beina skatta sína úr téðum tveim
kjördæmum. Víst fengju þau góða
efling til verklegra framkvæmda
og velferðarmála við yfirtöku
beinu skattanna, þó svo best að
„sveitarfélögin" og fylkið geti á
það treyst að allir skattgeirar inn-
an þessa átta milljarða sviðs verði
æ gjöfulli næstu mannsaldrana.
Þetta sinnið voru gjöld lögð á 67,4
þús. einstaklinga í Reykjavík og
39,5 þús. í hinu umdæminu, þar
sem að auki var lagt á 1,8 þús fé-
lög (lögaðila) en á 4,9 þús. slíkra í
Reykjavík. Breidd gjaldendahóps
er því myndarleg. Þeim saman-
burði hefði mátt skjóta inn að
skattundirstaða, ætluð miklu
strjálli byggðum þegar þær myndi
fylki, er enn ekki þessleg að menn
rjúki til að stofna þau.
Virðum kostnaðarauka fyrir
okkur stuttlega. Heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytið sér um
ráðstöfun á 38% fjárlagaútgjalda
eins og er. Á Norðurlöndum telst
stigvöxtur á þessu óumflýjanleg-
ur. Hér er um tvennt að velja: að
ríkið haldi nær jafnmiklum hluta
af þessu og er eða varpi eins miklu
og unnt er yfir á lægri stjóm-
sýslusvið (borg og kaupstaði).
Stígum þau spor hægt, gerum
þarna aðeins ráð fyrir þeirri til-
færslu, að hún jafnist við 8% fjár-
Peningamarkaðurinn
r
GENGIS-
SKRANING
Nr. 154 — 19. ágúat 1985
Kr. Kr. Toll-
Kís. KL09.I5 Kanp Sala denp
1 Dollarí 40,79« 40,910 40,940
lNLpand 57,188 57256 58260
Kan. dollari 30,141 30230 30254
IDonskkr. 4,0790 4,0910 4,0361
INotskkr. 4,9960 5,0107 4,9748
1 Sjensk kr. 4,9457 4,9603 4,9400
IHmark 6,9353 6,9557 6,9027
1 Fr. fraski 4,8372 42515 4,7702
1 Be(g. franki 0,7289 0,7311 0,7174
1 N». fraski 18,0547 18,1078 172232
1 Hofl. gyllini 13,1242 13,1628 122894
IV+nurk 14,7790 142225 142010
llUíra 0,02208 0,02214 0,02163
1 AunUht. srh. 2,1035 2,1097 2,0636
1 Port esrudo 02487 02495 02459
1 Sp. peseti 02506 02514 02490
1 Jap. yen 0,17226 0,17276 0,17256
1 Irskt pund 45,909 46,044 45278
SDR. (Sérst
dráttarr.) 422430 422674 422508
Belf>. franki 0,7289 0,7311
7
INNLÁNSVEXTIR:
Spansfóótbækur----------------- 22,00%
Spansfóðsretkmngar
með 3ja mánaöa uppaögn
Alþýöubankinn.............. 25,00%
Búnaöarbankinn............. 25,00%
lönaöarbankinn............. 23,00%
Landsbankinn............... 23,00%
Samvinnubankinn............ 25,00%
Sparisjóöir.............. 25,00%
Utvegsbankinn.............. 23,00%
Verzlunarbankinn........... 25,00%
mað 6 mánaöa uppaögn
Alþýðubankinn.............. 28,00%
Búnaöarbankinn............. 28,00%
lönaöarbankinn............. 32,00%
Samvinnubankinn............ 30,00%
Sparisjóðir................ 28,00%
Útvegsbankinn.............. 29,00%
Verzlunarbankinn........... 31,00%
meö 12 mánaða upptögn
Alþýöubankinn.............. 30,00%
Landsbankinn................31,00%
Útvegsbankinn.............. 32,00%
meö 18 mánaöa upptögn
Búnaöarbankinn............... 36,00%
Innlánttkírteini
Alþýðubankinn................ 28,00%
Búnaöarbankinn............... 29,00%
Samvinnubankinn.............. 29,50%
Sparisjóöir.................. 28,00%
Verötryggðw reikningar
miöaö viö lántk jaravítilöiu
meö 3ja mánaöa upptögn
Alþýöubankinn................ 1,50%
Búnaöarbankinn............... 1,00%
lönaöarbankinn............... 1,00%
Landsbankinn.................. 1,00%
Samvinnubankinn.............. 1,00%
Sparísjóöir................... 1,00%
Útvegsbankinn................. 1,00%
Verzlunarbankinn.............. 2,00%
meö 6 mánaöa upptögn
Alþýöubankinn................. 3,50%
Búnaöarbankinn................. 320%
lönaöarbankinn............... 3 50%
Landsbankinn.................. 3,00%
Samvinnubankinn....... ....... 3,00%
Sparisjóöir................... 3,50%
Útvegsbankinn................. 3,00%
Verzlunarbankinn.............. 3,50%
Ávitana- og hlaupareikningar:
Alþýöubankinn
— ávísanareikningar..........17,00%
— hlaupareikningar.......... 10,00%
Búnaöarbankinn................ 8,00%
lönaöarbankinn................ 8,00%
Landsbankinn................ 10,00%
Samvinnubankinn
— ávísanareikningur...........8,00%
— hlaupareikningur........... 8,00%
Sparisjóöir.................. 10,00%
Útvegsbankinn................. 8,00%
Verzlunarbankinn..............10,00%
Stjömureikningar
Alþýöubankinn................. 8,00%
Alþýöubankinn..................9,00%
Safirián — heimílitlán — IB-tán — phrtlán
meö 3ja til 5 mánaöa bindingu
lónaöarbankinn............... 23,00%
Landsbankinn................. 23,00%
Sparisjóöir.................. 25,00%
Samvinnubankinn.............. 23,00%
Útvegsbankinn................ 23,00%
Verzlunarbankinn............. 25,00%
6 mánaöa bindingu eöa lengur
lönaðarbankinn............... 26,00%
Landsbankinn................. 23,00%
Sparisjóöir........r......... 28,00%
Útvegsbankinn................ 29,00%
Innlendir gjaldeyritreikningar
Bandaríkjadollar
Alþýöubankinn................ 8,50%
Búnaöarbankinn................7,50%
lönaöarbankinn................8,00%
Landsbankinn...................720%
Samvinnubankinn...............7,50%
Sparisjóöir.................. 8,00%
Úlvegsbankinn.................7,50%
Verzlunarbankinn..............7,50%
Stertingspund
Alþyöubankinn.................. 920%
Búnaöarbankinn.............. 11,50%
lönaðarbankinn...............11,00%
Landsbankinn.................11,50%
Samvinnubankinn............. 11,50%
Sparísjóöir................. 11,50%
Útvegsbankinn............... 11,00%
Verzlunarbankinn............ 11,50%
Vestur-þýtk mörk
Alþýöubankinn.................4,00%
Búnaöarbankinn................ 450%
lönaöarbankinn............... 5,00%
Landsbankinn..................4,50%
Samvinnubankinn...............4,50%
Sparisjóðir...................5,00%
Utvegsbankinn................. 420%
Verzlunarbankinn............. 5,00%
Dantkar krónur
Alþýöubankinn................ 9,50%
Búnaðarbankinn............... 8,75%
lönaöarbankinn............... 8,00%
Landsbankinn................. 9,00%
Samvinnubankinn.............. 9,00%
Sparisjóöir.................. 9,00%
Útvegsbankinn................ 9,00%
Verzlunarbankinn............ 10,00%
ÚTLÁNSVEXTIR:
Almennir vtxlar, forvextir
Landsbankinn................ 30,00%
Útvegsbankinn............... 30,00%
Búnaóarbankinn.............. 30,00%
lónaöarbankinn.............. 30,00%
Verzlunarbankinn............ 30,00%
Samvinnubankinn............. 30,00%
Alþýöubankinn............... 29,00%
Sparisjóöirnir.............. 30,00%
Viötkiptavíxlar
Alþýöubankinn............... 31,00%
Landsbankinn.................31,00%
Búnaöarbankinn.............. 31,00%
Sparisjóöir..................31,50%
Utvegsbankinn............... 30,50%
Yfirdráttarlán af hlaupareikningum:
Landsbankinn................ 31,50%
Útvegsbankinn..................31,50%
Búnaöarbankinn................ 31,50%
lönaöarbankinn.................31,50%
Verzlunarbankinn...............31,50%
Samvinnubankinn................31,50%
Alþýóubankinn................. 30,00%
Sparisjóöirnir................ 30,00%
Endurteljanleg lán
fyrír imriendan markaö________________2625%
lán í SDR vegna útflutningtframl___ 9,7%
gliiMeheÁI -«------
jÁUioðDfrT, aiivionn.
Landsbankinn.................. 32,00%
Útvegsbankinn................. 32,00%
Búnaöarbankinn................ 32,00%
lönaöarbankinn................ 32,00%
Verzlunarbankinn.............. 32,00%
Samvinnubankinn............... 32,00%
Alþýöubankinn................. 31,50%
Sparisjóöirnir................ 32,00%
Viötkiptatkuldabréf:
Landsbankinn.................. 33,50%
Útvegsbankinn............... 33,50%
Búnaöarbankinn................ 33,50%
Sparisjóöirnir................ 33,50%
Verðtryggð lán miðað viö
lántkjaravititölu
i allt aö Vh ár......................... 4%
lengur en 2% ár......................... 5%
Vantkilavextir......................... 42%
Överötryggö tkuldabréf
útgefinfyrir 11.08/84............... 31/80%
Lífeyrissjóðslán:
Lífeyriatjóöur atarfamanna ríkitina:
Lánsupphæö er nú 300 þúsund krónur
og er lánlð vísitölubundið með láns-
kjaravísitölu, en ársvextir eru 5%.
Lánstimi er allt að 25 ár, en getur veriö
skemmri, óski lántakandi þess, og eins
ef eign sú, sem veö er í er lítilfjörleg, þá
getur sjóöurlnn stytt lánstímann.
Lífeyrístjóöur verzlunarmanna:
Lánsupphæö er nú eftir 3ja ára aöild aö
lífeyrissjóönum 168.000 krónur, en fyrlr
hvern ársfjóröung umfram 3 ár bætast
viö lániö 14.000 krónur, unz sjóösféfagi
hefur náö 5 ára aöild aö sjóönum. A
tímabilinu frá 5 til 10 ára sjóösaöild
bætast viö höfuöstól leyfilegrar láns-
upphæöar 7.000 krónur á hverjum árs-
fjóröungi, en eftir 10 ára sjóösaöild er
lánsupphæöin oröin 420.000 krónur.
Eftir 10 ára aðild bætast við 3.500 krón-
ur fyrir hvern ársfjóröung sem liöur. Þvi
er í raun ekkert hámarkslán í sjóönum.
Höfuðstóll lánsins er tryggöur meö
lánskjaravísitölu, en lánsupphæöin ber
nú 5% ársvexti. Lánstíminn er 10 til 32
ár aö vali lántakanda.
Þá lánar sjóöurinn meö skilyröum
sérstök lán tll þeirra, sem eru eignast
sína fyrstu fasteign og hafa greitt til
sjóösins samfellt i 5 ár, kr. 460.000 tll
37 ára.
Lánskjaravísitala fyrir ágúst 1985 er1
1204 stig en var fyrir júlí 1178 stig.
Hækkun milli mánaöanna er 2,21%.
Miðaö er við vísitöluna 100 í júní 1979.
Byggingavísitala fyrlr júni til ágúst
1985 er 216,25 stig og er þá miöaö viö
100 í janúar 1983.
Handhafaakuldabréf i fasteigna-
viöskiptum. Algengustu ársvextir eru nú
18-20%.
Sérboð
évsrMr. vecötr. U a*— verovrygg. Höfuóatóla- laaratur vaxta
kjör kjðf timabil vaxta á ári
Óbundið fé Landsbanki. Kjörbók: 1) 7-34,0 1.0 3 mán.
Útvegsbanki, Ábót: 22-34,6 1.0 1 mán. 1
Búnaðarb., Sparib: 1) 7-34,0 1,0 3 mán. 1
Verzlunarb., Kaskórelkn: 22-31,0 3,5 3 mán. 4
Samvinnub., Hávaxtareikn: 22-31.6 1-3,0 3 mán. 2
Alþýöub , Sérvaxtabók: 27-33,0 4
Sparisjóöir, Trompreikn: 32,0 3,0 1 mán. 2
Bundió fé: lönaóarb., Bónusreikn: 32,0 3,5 1 mán. 2
Búnaóarb.. 18 mán. reikn: 35,0 3,5 6 mán. 2
1) Vaxtaleiðrétting (úttektargjald) er 1,7% hjá Landsbanka og Búnaöarbanka.