Morgunblaðið - 01.09.1985, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 1985
25
Heribert Hellenbroieh prýddi forsfAu Der Spiegel síAasta minudag.
iiHi
C7007C
Hr. 3S
_ 39. Jahrgang • DM
I 76- Auguat 1985
Richard Meier, heldur fram að það
taki að minnsta kosti tvö ár að
bæta þann skaða sem uppljóstran-
ir Tiedges til Austur-Þjóðverja
gætu valdið og vikuritið Der Spi-
egel vitnar í bandarískan leyni-
þjónustumv.nn um að komið hefði
á daginn sem alltaf var haldið:
„Vestur-þýska leyniþjónustan er
eins og gatasigti, uppfull af njósn-
urum andstæðingsins."
Þekking Tiedges er vænn fengur
fyrir Markús Wolf, sem hefur ver-
ið yfirmaður austur-þýsku gagn-
njósnaþjónustunnar í 27 ár. Hann
hefur náð umtalsverðum árangri í
njósnum í Vestur-Evrópu á ferli
sinum.
Talið er víst að bandamenn
Þjóðverja, sér I lagi Frakkar,
Bretar og Bandaríkjamenn, verði
héðan af tregir til að sýna þeim
fullan trúnað í málum sem varða
njósnir og hernað.
Skuldum hlaöinn
drykkjusjúklingur
Ekki bætir úr skák að yfir-
mönnum Tiedges hafði um langt
skeið verið ljóst að það stofnaði
öryggi þjóðarinnar í hættu að láta
hann gegna svo ábyrgðarmikilli
stöðu: hann var óreglumaður,
safnaði skuldum og þjáðist af
þunglyndi upp frá því að kona
hans féll frá fyrir þremur árum.
En kristibgi demókratinn Heri-
bert Hellenbroich, sem var yfir-
maður Tiedges til 31. júlí, gerði
engar ráðstafanir til að setja hann
af, þrátt fyrir þrálátar ábendingar
öryggisdeildar stofnunnar sinnar.
Þeirri kenningu hefur verið
haldið fram að örvilnan hafi kom-
ið Tiedge til að flýja og styður
Hellenbroich hana: hann hafi
þekkt Tiedge í nítján ár og treysti
sér til að bera því vitni að lífsskoð-
anir hans mæli gegn því að hann
hafi unnið fyrir andstæðinginn
um árabil. Hellenbroich leiðir að
því getum að Tiedge hafi brugðið á
flótta vegna þess að annar maður
var tekinn fram yfir hann í stöðu-
veitingu fyrir skömmu. Einnig
gæti verið að hann hafi óttast að
nýi yfirmaðurinn, Holger Pfahls,
sýndi vandamálum hans ekki jafn
mikinn skilning og Hellenbroich.
En hvernig gat Hellenbroich
réttlætt það að halda manni I svo
ábyrgðarmiklu starfi, sem var
ekki þess megnugur að sigrast á
drykkjuvanda sínum? Síðastliðinn
föstudag reyndi hann að gera
grein fyrir sinni erfiðu aðstöðu:
Atti hann að hjálpa breyskum
undirmanni sínum og koma þann-
ig í veg fyrir að hann gripi til ör-
þrifaráða, eða reka hann?.
Hellenbroich valdi fyrra kost-
inn eftir nákvæma athugun, að
eigin sögn. Sá kostur reyndist
rangur og það varð úr, sem Hell-
enbroich ætlaði að koma i veg
fyrir: Tiedge flúði með umfangs-
mikla þekkingu sína á ríkisleynd-
armálum til Austur-Þýskalands.
Hans Neusel, ritari Friedrichs
Zimmermanns, innanrikisráð-
herra, fellst á að betra hafi verið
að veita Tiedge tækifæri til iðrun-
ar og yfirbótar, en setja hann af.
Og einhver benti á að ekki hefði
Á heimili Tiedges var mikið
um hjónaerjur og oft þurfti lög-
reglan að skerast í leikinn. Van-
hirtur garður þeirra hjóna var
þyrnir í augum nágrannanna. Þar
lágu ruslapokar í hrúgum og
, sagði Tiedge eitt sinn við ná-
granna sinna að helst vildi hann
Steinsteypa garðinn og mála
. ííteypuna græna.
• Vandræðin færðust í aukana
Í982 þegar kona hans lést af
höfuðhöggi.
Upp frá því voru dætur hans
þrjár í umsjá móður einnar skóla-
systra þeirra. Hun segir að
drykkja Tiedges hafi ágerst eftir
£áfall konu hans, á hverjum
morgni hafi tóm glös legið á víð
og dreif um íbúðina og dætur
' hans hafi kvartað undan fram-
1 Perði föður síns jafnframt því sem
: þær byrjuðu drekka. Þá hafi skjöl
Itegiö á glámbekk.
-«• Móðirin hafði samband við
gagnnjósnaþjónustuna 1983 og
þaðan var sendur maður til að
athuga málið, en hún segir að það
hafi ekki verið til neins.
Einn nágranna Tiedges, Hans
Trömner, fyrrverandi ofursti,
skrifaði yfirmanni hans, Heri-
bert Hellenbroich, bréf 15. febrú-
ar þessa árs þar sem hann sagði
að með drykkjuskap sínum,
skuldasöfnun og lifsháttum í
samræmi við það, stefndi Tiedge
öryggi þjóðarinnar í hættu.
Hellenbroich svaraði bréfinu
20. febrúar og sagði að sér væri
kunnugt um vandamál Tiedges
og tveir samstarfsmenn Tiedges
heimsóttu ofurstann skömmu
síðar, en höfðu honum aðeins það
að segja að ekki væri á þeirra
valdi að gera neitt í málinu.
Tiedge hvarf jafn hljóðlaust og
hann hafði verið hávaðasamur í
frístundum sínum og hafði ekki
einu sinni fyrir því að kveðja
dætur sínar.
Heimiidir: Der Spiegel, Newsweek
of Time.
Þar sem njósnír
eru daglegt brauð
— Ýmis njósnamál úr sögu sambandslýðveldisins
Vestur-Þýskaland er gós-
enland hvers kyns njósna-
starfsemi. Þar eru fleiri njósn-
arar og uppljóstrarar á fer-
kílómetra en nokkurs staðar í
heiminum. Um þessar mund-
ir er talið að einir 3.000
austur-þýskir njósnarar séu að
störfum í Vestur-Þýskalandi
og ólíklegt að Hans-Joachim
Tiedge verði sá síðasti sem
flýr austur yfir.
Um þúsund njósnamál hafa kom-
ið upp í Vestur-Þýskalandi á ári
undanfarna þrjá áratugi.
Þar á meðal er hin sorglega saga
af njósnaranum Leonore Sutterlin,
sem hengdi sig þegar upp komst að
maðurinn hennar var njósnari fyrir
KGB og hafði aðeins kvænst henni
til að öðlast aðgang að leynilegum
upplýsingum.
Hér verður sagt frá helstu
njósnamálum sem upp hafa komið í
sögu sambandslýöveldisins.
Otto John var yfirmaður vestur-
þýsku gagnnjósnaþjónustunnar.
Hann hvarf til Austur-Þýskalands
1954 og flutti áróður gegn Vestur-
löndum á opinberum vettvangi.
Hann kom aftur til Vestur-Þýska-
lands ári síðar og hélt þá fram að
sér hefði verið rænt og hann
þvingaður til samstarfs við Aust-
ur-Þjóðverja. John sat í fangelsi til
1958 og gerði nokkrar tilraunir til
þess að reka af sér slyðruorðið eftir
það.
Guillaume-málið: Af öllum
njósnahneykslum hefur ekkert haft
slikar hræringar í för með sér sem
mál Giinthers Guillaume. Guill-
aume var einn helsti aðstoðarmað-
ur Willys Brandt þangað til flett
var ofan af honum í september 1974
sem austur-þýskum njósnara.
Tveimur vikum síðar sagði Brandt
af sér. Guillaume hafði öðlast
traust Brandts fyrir tryggð sina við
Sósíaldemókrataflokkinn frá því að
hann flúði Austur-Þýskaland 1956.
Hann var ráðinn aðstoðarmaður
Brandts 1973, og um sumarið það ár
tók Brandt hann með sér í frf til
Noregs. Þar átti Guillaume þess
kost að skoða þagnarbundin ríkis-
skjöl kanslarans og fylgjast með
skilaboðum frá Brandt til ríkis-
stjórnarinnar í Bonn.
Guillaume vann fyrir Brandt f
fimmtán mánuði og hafði á þeim
tíma gnótt tækifæra til að kynna
sér ýmis leyniskjöl sem m.a. vörð-
uðu tilraunir Vestur-Þjóðverja til
að slaka á spennunni milli austurs
og vesturs. Með því að koma uppiýs-
ingum þar að lútandi til rikja
Varsjárbandalagsins hefur hann án
efa veikt stöðu Brandts til að knýja
fram tilslakanir úr austri. Guill-
aume var dæmdur til 13 ára fang-
elsisvistar 1975, en var sleppt sex
árum sfðar í njósnaraskiptum við
A ustu r-Þj óðverj a.
Lutze-hjónin: Guillaume-málið
kom af stað miklum njósnaraveiö-
um í vestur-þýsku leyniþjónust-
unni. Sumarið '76 komst upp um 21
austur-þýskan njósnara og voru
Lutze-hjónin feitasti bitinn. Loth-
ar-Erwin Lutze og kona hans, Ren-
ate, unnu i varnarmálaráðuneytinu
og gátu sent upplýsingar um ráða-
gerðir Atlantshafsbandalagsins til
Austur-Þýskalands í fjögur ár áður
en þau voru handtekin.
Líkast til tókst þeim að koma
fleiri og mikilvægari upplýsingum
um ráðagerðir Atlantshafsbanda-
lagsins til Austur-Berlínar en
Guillaume, því hann hafði ekki að-
gang aö skjölum þess nema endrum
og eins. Renate Lutze var aftur á
móti ritari starfsmannastjóra
vamarmálaráðherra, Georgs Leber,
og þurfti hann að segja af sér vegna
málsins.
Renate Lutze var sleppt úr haldi i
sömu njósnaraskiptum og Guill-
aume.
Ritarinn sem var dreginn á tálar:
Ursel Lorenzen var ritari vestur-
þýskrar sendinefndar á Atlants-
hafsbandalagsráðstefnu í Brussel.
Hún hafði aðgang að leyniskjölum
sem vörðuðu hernaðarmál og var
jafnframt njósnari Austur-Þjóð-
verja. Hún hafði verið tólf ár í
Vestur-Evrópu áður en austur-
þýskir njósnarar smygluðu henni
til Austur-Þýskalands. Lorenzen
var ekki fyrr komin inn úr kuldan-
um en hún kom fram í austur-þýska
sjónvarpinu og ljóstraði upp tugum
pólitískra og hernaðarlegra leynd-
armála sem hún hafði stolið. Þar á
meðal voru skjöl Atlants-
hafsbandalagsins um gloppur f
áætlunum þess til að vernda
óbreytta borgara og upplýsingar
um dreifingu liðsafla og skotfæra ef
til styrjaldar kæmi.
Talið er að austur-þýskur njósn-
ari f gervi hótelstjóra í Brussel hafi
dregið hana á tálar og fengið hana
til að njósna fyrir ástina.
Rotsch: Hann virtist ósköp venju-
legur borgari, barst lítið á og hafði
andkommúnískar stjórnmálaskoö-
anir. En Manfred Rotsch, yfirmað-
ur flugverkfræðingadeildarinnar
hjá Messerschmidt-Bölkow-Blohm,
helsta vopnaframleiðanda Vestur-
Þýskalands, var handtekinn 1979
fyrir njósnir í þágu KGB í október
1984. Hafði hann þá verið njósnari í
17 ár. Hann ljósmyndaði teikningar
af öllum helstu vopnum og herþpt-
um sem Messerschmidt framleiddi
á þeim tíma og sendi beint til sendi-
boða þeirrar deildar KGB sem sér
um að safna upplýsingum um rann-
sóknir vesturveldanna á sviði vís-
inda og tækni. Mikill fengur þótti
að Rotsch, en fyrst hann gat starfað
svo lengi án þess að upp um hann
kæmist gátu menn ekki varist
þeirri tilhugsun, að fleiri njósnarar
hefðu komið sér fyrir í ábyrgðar-
miklum embættum án þess að upp
um þá kæmist.
Það sama kemur upp á teninginn
nú, þegar Tiedge hefur sitt annað
líf i Austur-Þýskalandi.