Morgunblaðið - 01.09.1985, Blaðsíða 34

J'J- • •’*!' '.I <Mf iT ■ ty. i ir>:tAU JV.M l; 'iliiA iUdlIilUS
34 -------—-— -■ ---------------MORGtTWBLAPtÐ.-SUWNUDAGUR 1. SEPTEMBER 1985
NELSON
MANDELA
Samtal í fangelsi
Eftir Samuel Dash
„Þetta eni átthagar hvítra manna í Suður-
Afríku — hér eiga þeir heima.“ Ætli þetta séu
ummæli bónda í Suður-Afríku eða stjórnmála-
manns sem er fylgjandi aðskilnaðarstefnu?
Hvorugt. Þetta sagði Nelson Mandela leiðtogi
Afríska þjóðarráðsins, en hann situr í fang-
elsi. Hér fer á eftir samtal sem hann átti
nýlega við Samuel Dash, lagaprófessor við
Georgetown-háskóla, en þar gerir Nelson
Mandela grein fyrir stefnu samtaka sinna,
sem gerir ráð fyrir pólitísku jafnrétti og ríkis-
stjórn þar sem menn af öllum kynþáttum í
landinu skipta með sér völdum. Samuel Dash
hefur einn Bandaríkjamanna fengið leyfi til
að hitta Mandela að máli. Viðtalið birtist í
New York Times Magazine í byrjun júlí en
það átti sér stað í janúarmánuði sl. Um við-
mælanda sinn segir greinarhöfundur, sem var
aðalráðgjafi öldungadeildarinnar í Water-
gate-málinu um árið: „Mér fannst ég standa
frammi fyrir þjóðhöfðingja en ekki skæruliða-
foringja." Alan Cowell er forstöðumaður
ritstjórnarskrifstofu The New York Times í
Jóhannesarborg. Hann rifjar upp sögu Afríska
þjóðarráðsins og varpar á það Ijósi af hverju
samtökin hafa komizt að þeirri niðurstöðu að
þau muni ekki ná markmiðum sínum með
friðsamlegum aögeröum.
Er ég fór til Suður-1
Afríku í janúar til
þess að halda erindi
um dóma yfir þeim
sem gera sig seka um
refsivert athaefi átti
ég ekki von á því að
ég yrði fyrsti Amer-
íkaninn sem fengi leyfi til þess að
himsækja Nelson Mandela, sem
hafður er í haldi, og eiga við hann
viðræður. í erindinu hafði ég ekki
dregið dul á þá skoðun mína að
aðskilnaðar-kerfið í Suður-Afríku
væri óviðurkvæmilegur grundvöll-
ur refsingar fyrir glæpi. Á þessum
tima var mér Ijóst að stjórn
Suður-Afríku hafði nokkrum dög-
um áður vísað á bug þeirri mála-
leitan Edwards Kennedy öldunga-
deildarþingmanns að ganga á fund
Mandela.
Það kom því á óvart þegar
dómsmálaráðherra Suður-Afríku,
H.J. Coetsee, sagði frá því á fundi
að hann væri fús að leita eftir
samþykki ríkisstjórnarinnar fyrir
því að kona mín og ég fengjum
tækifæri til þess að ræða við
Mandela og skyldi það verða liður
í röð heimsókna í ýmis fangelsi, en
þær skyldu skipulagðar í ljósi þess
að ég væri sérfræðingur í refsi-
rétti. Að morgni næsta dags
hringdi Coetsee til mín og skýrði
mér frá því að heimsóknin skyldi
hefjast þá þegar. Þar sem Sara
kona mín var þá ekki stödd í gisti-
húsinu fékk hún ekki tækifæri til
að koma með mér.
Mandela er í haldi í Pollsmoor-
fangelsi, sem er nýtízku refsi-
stofnun i námunda við Höfðaborg.
Þangað var hann fluttur árið 1981
en þá hafði hann verið hafður á
Robben Island í nærfellt tvo ára-
tugi, hinni alræmdu fangaeyju
rétt undan strönd Suður-Afríku
þar sem fyllsta öryggis er gætt, og
búið þar við mikið harðrétti. Ég
kom til Pollsmoor um hádegisbil.
Var mér fyrst ekið um svæði þar
sem gular tígulsteinsbyggingar
voru dreifðar nokkuð en siðan var
ekið að fimm hæða byggingu þar
sem Mandela og fimm aðrir leið-
togar Afríska þjóðarráðsins eru í
haídi á efstu hæðinni.
Mér var vísað inn i teppalagða
skrifstofu majórs i refsiþjónustu
Suður-Afríku og var sú skrifstofa
á fyrstu hæðinni. Þar beið ég
stundarkorn þar til Mandela snar-
aðist inn og fagnaöi mér. Þetta er
grannur og hávaxinn maður, frið-
ur sýnum, og mun unglegri en
ætla mætti af manni sem orðinn
er 66 ára. Hann var klæddur sín-
um eigin fötum, vel sniðnum bux-
um og skyrtu úr khaki-efni, en
ekki venjulegum fangafötum úr
bláu gallabuxnaefni. Hann virtist
hraustur og vel á sig kominn til
Iíkama og sálar. Hann er stilltur
og traustvekjandi í fasi, höfðing-
legur í framgöngu, og stakk það
heldur í stúf við það umhverfi sem
við vorum staddir í. Reyndar
fannst mér ég vera í návist þjóð-
höfðingja á meðan á fundi okkar
stóð, en hvorki skæruliðaforingja
eða öfgafulls hugmyndafræðings.
Það fór ekki á milli mála að í
þessu fangelsi er ekki farið með
Mandela eins og hvern annan
refsifanga. Majórinn var viðstadd-
ur fund okkar sem stóð í tvær og
hálfa klukkustund. Þar voru einn-
ig nokkrir s-afrískir varðmenn og
embættismenn sem fylgdu mér á
þennan fund. Þeir brugðust þann-
ig við ákveðnum en kurteislegum
ábendingum Mandela eins og
hann væri yfirmaður þeirra. Þeir
opnuðu hlið og dyr eftir fyrirsögn
hans á meðan hann ieiddi mig um
húsið og sýndi mér það.
Frá upphafi lét Mandela í ljós
staðgóða þekkingu á málefnum
líðandi stundar og má það undrum
sæta þegar þess er gætt að hér er
um að ræða mann sem hefur verið
í fangelsi svo lengi. Er hann heils-
aði mér hældi hann mér fyrir
frammistöðu mína er ég var
ráðgjafi Watergate-nefndarinnar
og síðan lét hann í ljós í löngu
máli skoðun sína á því sem fram
hafði farið á ráðstefnu þeirri er ég
hafði nýlokið þátttöku í. Hann
ræddi einnig af mikilli þekkingu
um afvopnunarviðræðurnar í
Genf sem hann fylgist með af
miklum áhuga.
Er talið barst að málefnum
Suður-Afríku fór ekki á milli mála
að enda þótt yfirlýsingar Mandela
kæmu fram i samtalinu við mig
ætlaðist hann til þess að ég kæmi
þeim á framfæri við stjórnvöld
Suður-Afríku. Hann sagði að allan
þann tína sem hann hefði verið í
haldi hefði stjórn hvítra manna
neitað að ræða við hann um stefnu
og markmið hans og Afríska þjóð-
arráðsins. Ég skrifaði ekki hjá
mér það sem okkur Mandela fór á
milli en svör Mandela við spurn-
ingum eru rakin hér á eftir.
Eg spurði Mandéla hvort hann
gerði sér vonir um að stjórnin
gerði alvöru úr því að afnema lög
sem banna hjónaband fólks af
mismunandi kynþætti og slaka á
ákvæðum þar sem negrum er
bannaður aðgangur að þéttbýl-
issvæðum. Hann brosti. „Nú ertu
að tala um grundvallaratriði,"
sagði hann. „Reyndar er það mér
ekkert metnaðarmál að giftast
hvítri konu eða svamla í sundlaug
hvíts manns. Kjarni málsins er
pólitískt jafnrétti."
„Stefna okkar er skýr,“ sagði
Mandela. „Hún grundvallast á
þremur meginatriðum: 1. Samein-
uð Suður-Afríka — engar tilbúnar
„lendur". 2. Negrar fái sfna full-
trúa á löggjafarþinginu — engin
aðild að aðskilnaðarsamkundum
þeim sem nýlega hefur verið kom-
ið á fót fyrir hina lituðu og þá sem
eru ættaðir frá Asíu. 3. Einn mað-
ur — eitt atkvæði.
Ég spurði Mandela hvernig
stefnuskrá hans kæmi við hvíta
Húsgagnasýning í dag, sunnudag,
kl. 2—5. BOR6/IR-
Hreyfilsbútinu á horni Grens-
asvegar og Miklubrautar.
Sími 68-60-70.
húsqöqn