Morgunblaðið - 05.10.1985, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER1985
Afmæliskveðja:
Thorbjörn Thorláks
son læknir níræður
Nestor íslenskra lækna austan
hafs og vestan er níræður í dag
5. október. Thor, eins og vinir og
samstarfsmenn gjarnan nefna
hann, á að baki óvanalega starf-
sama ævi og hefur markað dýpri
spor í heilbrigðisþjónustu í Kan-
ada, en flestir aðrir, á undanförn-
um áratugum og hlotið fyrir verð-
skuldaða viðurkenningu. Hann er
heiðursdoktor við Háskóla íslands
og Háskóla Manitoba og annar
tveggja Vestur-íslendinga, sem
hefur gegnt prófessorsstarfi í
skurðlækningum við þann skóla.
Hinn var dr. Brandson, forveri
hans, sem einnig var heiðraður
með doktorsnafnbót við sömu
skóla.
Þegar ég kynntist Thor árið 1942
var hann á besta aldri og mjög
önnum kafinn. Læknar voru þá
margir í herþjónustu og mikið að
gera hjá þeim er heima voru.
Ennfremur var hann að koma upp
Winnipeg Clinic, sem nú er orðin
tólf hæða bygging og starfa þar í
samvinnu fjöldi lækna undir for-
ystu hans. Thor var í mörgum
nefndum, sem fjölluðu um læknis-
fræði og heilbrigðismál í Manitoba
eða Kanada, forseti Krabbameins-
félags Kanada og kanslari Háskól-
ans í Winnipeg um 10 ára skeið.
Thor var mikilvirkur og ná-
kvæmur skurðlæknir við Winnipeg
General Hospital, góður kennari
og er mér sérstaklega minnisstæð
fróðleg og skemmtileg kennsla
hans á stofugangi á spítalanum.
Afi Thors, Þorlákur bóndi og
hreppstjóri á Stórutjörnum í
Ljósavatnsskarði, var kvæntur
konu af norskri ætt. Hann gerðist
ákveðinn stuðningsmaður vestur-
ferða og tæplega fimmtugur flutt-
ist hann með stóra fjölskyldu til
Vesturheims og gerðist landnáms-
maður, fyrst í Dakota og síðar í
Kanada. Einn sona hans, Niels
Steingrímur Þorlaksson, hafði
stundað guðfræðinám í Noregi og
kom með brúði sína Erika Rynning
vestur og gerðist prestur Islend-
inga vestan hafs. Þau eignuðust
stóran og glæsilegan barnahóp' og
er Thor eitt þeirra og á því djúpar
rætur í norskri og íslenskri mold.
Þegar ég kynntist Thor hafði
hann ekki haft mikil afskipti af
M r.
þjóðræknisstarfi og menningu
Vestur-íslendinga, enda ekki haft
tíma til þess, en gömlu sporgöngu-
mennirnir voru smám saman að
hverfa. Thor gerðist æ meiri Is-
lendingur er á leið og störf í þágu
Vestur-íslendinga hlóðust á hann
og brást hann ekki trausti þeirra.
Það hafði lengi verið draumur
Vestur-íslendinga að stofna kenn-
arastól í íslenskri tungu og bók-
menntum við Manitobaháskóla en
HúsnæÖisstofnun ríkisins
BREYTTUR EIMDAGI UMSOKNA
UM LÁN
TIL BYGGIIMGAFRAMKN/ÆMDA
A ÁRIINJU 1986
1. IMÓVEMBER
VERÐUR EIIMDAGI FRAMVEGIS
í STAÐ 1. FEBRÚAR
Þess vegna þurfa umsóknir vegna framkvæmda á árinu 1986
að berast fýrir 1. nóvember nk.
Lán þau sem um ræðir eru þessi:
- Til byggingar á íbúðum eða kaupa á ibúðum í smíðum.
- Til byggingar íbúða eða heimila fyrir aldraða, og
dagvistarstofnana fyrir börn og aldraöa.
- Til nýbygginga í stað heilsuspillandi húsnæðis.
- Til ffamkvæmdaaðila í byggingariðnaði.
- Til tækninýjunga í byggingariðnaði.
Ofangreindur eindagi gildir einnig fyrir framkvæmdaaðila í
byggingariðnaði, sem vilja leggja inn bráðabirgðaumsóknir
vegna væntanlegra kaupenda.
Umsækjendur, sem eiga fullgildar lánsumsóknir hjá
stofnunlnnl, er borist hafa fyrir 1. febrúar 1985, en gera ekki
fokhelt fyrlr 1. nóvember nk., skulu staðfesta þær sérstakfega,
ella verða þær felldar úr gildi.
Reykjavfk, 4. september 1985
<=§=>Húsnæðisstofnun ríkisins
til þess vantaði mikið fé. Tók Thor
að sér formennsku fjársöfnunar-
nefndar, sem á stuttum tíma safn-
aði nægilega miklu til að gera
þennan draum að veruleika. Ég
efast um að þetta hefði gerst, ef
hans hefði ekki notið við. Elliheim-
ilið Betel að Gimli við Winnipeg-
vatn var nú orðið of lítið og stóð
hann fyrir mikilli fjársöfnun til
stækkunnar þess. Vikublöðin tvö í
Winnipeg, Lögberg og Heims-
kringla, voru í mikilli fjárþröng
og fyrir hans tilstilli voru þau
sameinuð og fjárhagur þeirra rétt-
ur við og mætti hér ýmsu bæta við.
Thor er mikill stuðningsmaður
Fyrsta lúterska safnaðar í Winni-
peg, sem nýtur þar föður hans.
A dögum Haraldar Sigurðarson-
ar harðráða, er konungur var í
Noregi á elleftu öld, var eitt sinn
við hirð hans tíðrætt um Gissur
Isleifsson, er síðar varð biskup í
Skálholti og mælti konungur þá:
Af Gissuri má vel gera þrjá menn.
Hann má vera víkingahöfðingi og
er hann vel til þess fenginn. Þá
má hann vera konungur af sínu
skaplyndi. Með þriðja hætti má
hann vera biskup og það mun hann
helst hljóta og mun vera mesti
ágætismaður.
Þessi saga kemur mér í hug, er
ég hugsa um vin minn Thor, sem
er efalaust afkomandi beggja þess-
ara manna. Af honum mátti vel
gera þrjá menn: lækninn og kenna-
rann, framkvæmdamanninn og
útvörð íslenskrar menningar í
Vesturheimi og 1 fjórða lagi efa ég
ekki, að hann hefði orðið ágætur
biskup, ef það hefði átt fyrir hon-
umaðliggja.
Thor hefur oft komið til íslands
og minnist ég skemmtilegrar ferð-
ar með honum á sólbjörtum sum-
ardegi að ættarsetrinu Stórutjörn-
um við Ljósavatn. Margir íslenskir
læknar hafa notið gestrisni hans
í Winnipeg.
Að lokum viljum við hjónin óska
honum og Gladys, hans glæsilegu
og mikilhæfu konu, til hamingju
með mikið og gæfuríkt ævistarf
og þakka vináttu þeirra á liðnum
árum.
Eggert Steinþórsson
Hinn kunni læknir og athafna-
maður, Thorbjörn Thorláksson í
Winnipeg, er níræður í dag. Hann
heitir raunar fullu nafni Páll
Hinrik Þorbjörn Þorláksson og
fæddist í Park River í Norður-
Dakota 5. október 1895. Foreldrar
hans voru sr. Níels Steingrímur
Þorláksson, síðast prestur í Sel-
kirk í Manitoba, og Erika Christ-
ofa Rynning, er sr. Níels kynntist,
er hann var við guðfræðinám í
Ósló. Meðal náfrænda hennar í
Noregi eru hinir kunnu Waaler-
bræður, Erik Waller, er var rektor
Óslóarháskóla 1954—60, og Rolf
Waaler, rektor Norska verzlunar-
háskólans 1958—64. Þriðji bróðir-
inn, Georg Waaler, var prófessor
f réttarlæknisfræði við Óslóar-
háskóla 1938-65.
Faðir sr. Níels var Þorlákur
Gunnar Jónsson á Stóru-Tjörnum
í Ljósavatnsskarði, er fluttist vest-
ur um haf ásamt fjölskyldu sinni
1873 og hafði áður ferðazt um
mestallt ísland til að hvetja menn
til vesturferðar. Þorlákur var
sonur Jóns ívarssonar í Naustum
við Akureyri og Rannveigar, syst-
ur Guðlaugar, móður Péturs
Guðjohnsens organista, er mikill
ættbogi er frá kominn. Þær systur
voru dætur sr. Magnúsar Erlends-
sonar á Hrafnagili og Ingibjargar,
dóttur Sveins lögmanns Sölvason-
ar, en kona hans var Málmfríður,
systir Þórarins Jónssonar sýslu-
manns á Grund í Eyjafirði.
Um sr. Magnús Erlendsson var
eitt sinn þessi vísa kveðin, en
höfundur er ókunnur:
Séra Magnús settist upp á Skjóna,
sá var ekki líkur neinum dóna.
Hannvarglaður,
háttaktaður
höfðingsmaður,
honum beraðþjóna.
Thorbjörn Thorláksson hóf
nám í læknisfræði við Manitoba
Medical College 1914, hvarf 1917
til starfa í hjúkrunarflokki 223.
herdeildarinnar á Englandi, en var
brátt sendur aftur til Kanada til
að ljúka námi sínu. Að því loknu
1919 fór hann til framhaldsnáms
í skurðlækningum í London og á
meginlandi Evrópu 1921—22.
Hann stofnaði 1926 í samvinnu við
kunnan skurðlækni, Neil John
Mclean, læknastöð, er við þá var
kennd, en 14 árum síðar kom hann
á fót Winnipeg Clinic, mikilli
læknamiðstöð á 6 hæðum, þar sem
jafnan hafa starfað tugir lækna.
Af mikilli bjartsýni, er hann sækir
m.a. í ættir fram norður í sólskinið
í Skagafirði, lét hann leggja svo
sterkan grunn að byggingunni, að
síðar mætti, svo sem og varð, bæta
öðrum 6 hæðum ofan á.
Thorbjörn varð prófessor
(associate professor) í skurðlækn-
ingum við Manitobaháskóla 1946
og sama ár yfirskurðlæknir á
General Hospital í Winnipeg, þeim
spítala, er hann hafði áður lengst-
um starfað við sem skurðlæknir.
Thorbjörn læknir hefur látið
mikið að sér kveða í heilbrigðis-
málum, ekki einungis í heimafylki
sínu, Manitoba, heldur einnig á
landsvísu og á alþjóðavettvangi.
Yrði of langt mál að telja það upp
hér, en um það vísað til 2. bindis
Vestur-islenzkra æviskráa, þar
sem gerð er nokkur grein fyrir
framlagi hans til þessara mála.
Þótt Thorbjörn Thorláksson sé,
eins og fram hefur komið, af
norsk-íslenzkum ættum, hefur
hann lagt meiri rækt við íslenzka
upprunann, enda alið aldur sinn í
íslendingabyggðum bæði í Banda-
ríkjunum og Kanada. Hann hefur
og látið málefni þeirra til sín taka
með ýmsum hætti. Hann varð
t.a.m. eftirmaður Brands læknis
Brandssonar í stjórnarnefnd Elli-
heimilisins Betels á Gimli og beitti
sér fyrir fjársöfnun með þeim
árangri, að unnt reyndist að
stækka elliheimilið að mun. í lík-
um anda var stuðningur Thor-
bjarnar við hið aldna vikublað
Lögberg og síðar hið sameinaða
blað Lögberg-Heimskringlu. Þau
studdi hann ævinlega með ráðum
og dáð.
Þegar Ásmundur Jóhannsson
byggingameistari í Winnipeg hafði
á 5. tugnum gefið 50 þúsund dali
til stofnunar kennarastóls í ís-
lenzkum fræðum við Manitobahá-
skóla og gert það í trausti þess,
að aðrir landar legðu fram saman-
lagt a.m.k. aðra eins upphæð, brá
Thorbjöm Thorláksson skjótt við,
gaf sjálfur stórfé og gerðist for-
maður nefndar, er beitti sér fyrir
fjársöfnun, er nægði til að koma
þessu máli heilu í höfn.
Sem fyrsti kennari á þessum
kennarastóli 1951—1956 fékk ég
að reyna, hve annt honum var um
allan framgang þessa máls, því að
hann hélt stöðugu sambandi við
mig og bauð mér iðulega heim á
hið fagra heimili sitt og Gladys
Maree, en hún var af írskum og
skozkum landnemaættum, hafði
numið heimilishagfræði við Mani-
tobaháskóla og átti um árabil sæti
í háskólaráði. Þau eiga þrjú börn,
tvo syni, tvíbura, Thorburn Kenn-
eth og Robert Henry, sem báðir
eru læknar, og Tannis Maree, er
lagði stund á sömu grein og móðir
hennar og gift er George Taylor
Richardson, forstjóra í Winnipeg.
Thorbjörn og Gladys hafa oft
komið til íslands, svo sem þegar
hann á 50 ára afmæli Háskóla
íslands 1961 var kjörinn heiðurs-
doktor við læknadeild skólans, og
1974, þegar hann var fulltrúi
Kanadastjórnar á 11 alda afmælis-
hátiðinni og tilkynnti, að hátíðar-
gjöf Kanadamanna yrði fjölbreytt
safn rita um Kanada og kanadísku
þjóðina. En þeirri gjöf var, þegar
hún barst, beint til Landsbóka-
safns íslands.
Ég vitnaði fyrr í þessu máli til
vísunnar um sr. Magnús Erlends-
son á Hrafnagili, forföður Thor-
bjarnar, þar sem segir síðari hluta
hennar:
Hannvarglaður,
háttaktaður
höfðingsmaður,
honum beraðþjóna.
Þessi orð eiga ekki síður við um niðja
hans, Thorbjörn lækni Thorláksson.
Hann vann með glaðværð og höfð-
ingsskap að mörgum góðum málefn-
um og fékk aðra til liðs við sig, er
voru fúsir að þjóna honum, af þvf
að hann lá aldrei sjálfur á liði sínu.
Ég sendi að lokum Thorbirni lækni
og fjölskyldu hans beztu afmælisósk-
ir. Finnbogi Guðmundsson.