Morgunblaðið - 04.12.1985, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. DESEMBER1985
j Sagan af Shevchenko, grein III:
Stormar alþjóðastjórnmála
1 — eftirAma
Sigurðsson
„Skömmu eftir að Gromyko varð
utanríkisráðherra Sovétríkjanna
árið 1957,“ segir Shevchenko í
ævisögu sinni, „gekk ég í Komm-
únistaflokk Sovétríkjanna:" Ekki
var það af hugsjón einni saman
því án flokksskírteinis hefði hann
Saldrei hlotið samþykki flokksins
| eða KGB fyrir stöðuhækkun eða
starfið á vegum utanríkisþjón-
j ustunnar erlendis. Hið óþægileg-
asta við að vera flokksfélagi að
Shevchenko fannst var sú ábyrgð
og hið auðmýkjandi starf að hnýs-
ast í og hafa eftirlit með einkalífi
annarra flokksfélaga og fjölskyldu
þeirra. Flokksfélögum var ætlað
að vera fyrirmynd annarra í einu
og öllu. Ef sú regla var (og er enn)
brotin og þeir staðnir að óviðeig-
andi hegðan — algengustu brotin
eru ofdrykkja, framhjáhald og
meðal diplómata, smygl á vestræn-
um neysluvörum — er til þess
ætlast að félagar þeirra leiði þá
»aftur á rétta braut. „Flokkurinn
hafði til þess ýmis ráð,“ segir
Shevchenco, „allt frá því að vara
viðkomandi við, þ.e. snupra (slegið
með flötum lófa á úlnlið annarrar
handar) til þess að reka viðkom-
andi úr flokknum." Flokkurinn
hefur þó tilhneigingu til þess að
vilja bjarga þeim sem hægt er,
þ.e. fyrirgefa yfirsjónir frekar en
refsa. Segja má að því hærra sett-
ur sem viðkomandi er, því ríkari
verði þessi tilhneiging flokksins
>að fela misgjörðir og jafnvel
'gleyma þeim.
Tilgangurinn helg-
ar meðalið
Snemma í febrúar 1958 hitti
Shevchenko Gromyko í fyrsta sinn
eftir að hann hóf störf hjá utan-
rfkisráðuneytinu. Þá skýrði Gro-
myko frá áróðursherferð sem í
undirbúningi væri af þeirra hálfu.
Hann sagði að Krútsjeff teldi
nauðsynlegt að þróa tillögur og
áróðursherferð í framhaldi þeirra
í þá átt að stöðva bæri tilraunir
með kjarnorkuvopn. Shevchenko
varð hissa og spurði Gromyko
hvernig réttlæta bæri þær tillögur,
þegar svo stutt væri um liðið frá
því að Sovétríkin lýstu því yfir,
að ekki væri minnsta smuga á að
slíkt gæti átt sér stað þar sem
slíkar ráðstafanir myndu raska
jafnvægi vígbúnaðarmála miðað
við Bandaríkin, á kostnað Sovét-
manna. Shevchenko segir að Gro-
myko hafi svarað þessu harðn-
eskjulega með því að segja að lagt
væri til að hann gæfi ekki gaum
að fyrri ákvörðunum. Með yggli-
brún bætti hann við: „Engra út-
skýringa er þörf varðandi þessa
ákvörðun. Það sem vegur þyngst á
metunum er að þessar tillögur
munu hafa víðtækar pólitískar
afleiðingar. Það er okkar megin-
markmið."
Skyndileg heimsókn
Krútsjeffs til
Bandaríkjanna
í september 1959 fór Krútsjeff
í skyndilega heimsókn til Banda-
ríkjanna. Virtist það fyrirboði
þess, að spennan í alþjóðamálum
væri að minnka að nýju. í ferðinni
hélt hann m.a. ræðu á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna og
kynnti þar tillögur er hann hafði
um alhliða og algjöra afvopnun.
I Afleiðing alls þessa var mikill
áróðurslegur sigur, sigur er hann
hafði séð fyrir. Leiðtogar vest-
rænna þjóða báru kennsl á þetta
kænskubragð Krútsjeffs en enginn
þeirra gagnrýndi það þó opinber-
lega.
Valdastoðirnar veiktar
Næsta verkefni Krútsjeffs varð
til þess að auka honum vandræði
heimafyrir. Hann fyrirskipaði
fækkun í herafla þjóðarinnar um
1,2 milljónir manna. Hann rök-
studdi þá ákvörðun sína með þeim
orðum að ekki væri þörf á þeim
lengur þar sem nútímavarnir Sov-
étríkjanna byggðust fyrst og
fremst á skotgetu kjarnorkuvopna.
Hann sagði einnig að ófriðarhætta
væri nær engin vegna sinnar
„sögulegu" heimsóknar til Banda-
ríkjanna: „Landher og sjóher hafa
misst sitt fyrra hefðbundna mikil-
vægi.“ Forystumenn hersins og
hergagnaiðnaðarins gátu engan
veginn fellt sig við þessi orð
Krútsjeffs. Mikilvægara var þó
e.t.v. flemtur hugmyndafræðinga
miðstjórnar sovéska kommúnista-
flokksins. Með fækkun hins hefð-
bundna herafla væri sú mikla
aðstoð er Kremlverjar voru færir
að veita „þjóðfrelsishreyfingum"
og bandamönnum sínum um heim
allan, stefnt í hættu. Á heildina
litið voru þetta Krútsjeff dýrkeypt
mistök.
Snúið baki við Kína
Aftur urðu Krútsjeff á dýrkeypt
mistök og nú vegna ákafa síns
gagnvart Vesturlöndum. Hann
sneri baki við Kína. Vinur Shev-
chenkos í miðstjórn kommúnista-
flokksins sagði honum að þegar
Krútsjeff hitti Mao Tse-tung árið
1959 í Peking hafi Kínverjar sakað
hann um að fórna byltingarhug-
sjón sannra kommúnista fyrir
slökunarstefnu (détente) við
„heimvaldasinna" (Vesturlönd).
Þetta veikti kröfu Kremlverja um
forystu meðal byltingarafla
heimsins. Sovétríkin urðu nú að
keppa við Kínverja um forystu
„heimsbyltingarinnar", og varð sú
samkeppni til að blása nýju lífi í
harðýðgistefnu Sovétríkjanna í
utanríkismálum.
Ein staðfesting þessara um-
sviptinga var þegar U-2-könnunar-
flugvél Bandaríkjanna var skotin
niður yfir sovésku yfirráðasvæði
árið 1960. Bandarískar könnunar-
flugvélar höfðu flogið yfir sovéskt
yfirráðasvæði um nokkurra ára
skeið og var Kremlverjum kunnugt
um það. Gromyko hafði ráðið
Krútsjeff frá því að skjóta vélarn-
ar niður því það myndi hafa í för
með sér óbætanlegt tjón í sam-
skiptum Sovétmanna við Banda-
ríkin. Hann lagði til að þess í stað
yrðu lögð fram harðorð mótmæli
og aðvörun. Myndi það geta komið
í veg fyrir frekara könnunarflug.
Krútsjeff fór ekki að ráðum utan-
ríkisráðherrans og eftir að banda-
rísk könnunarvél hafði verið skot-
in niður, ákvað Krútsjeff að leiða
Eisenhower, þáverandi forseta
Bandaríkjanna, í gildru og smána
hann svo opinberlega. Sovétmenn
höfðu náð flugmanni vélarinnar,
Francis Gary Powers, lifandi á sitt
vald. Þessu leyndu þeir Banda-
ríkjamenn. Með þessum klækja-
brögðum fengu þeir Eisenhower
til að afneita opinberlega þessum
atburði og að bandarískar könnun-
arflugvélar flygju yfir sovéskt
yfirráðasvæði.
Málgleði Maliks
Minnstu munaði að þetta kæm-
ist upp í byrjun. I samræðum við
sendiherra austantjaldsrikis
stóðst aðstoðarutanríkisráðherra
Sovétríkjanna, Yakkov Malik, ekki
freistinguna að monta sig pínulítið
og skýrði því sendiherranum frá
því að flugmaðurinn væri á lífi,
myndi senn leysa frá skjóðunni og
bera vitni opinberlega. Sem betur
fer fyrir Krútsjeff var sendiherr-
anum annt um leynd þessa ráða-
bruggs og skýrði því miðstjórn
kommúnistaflokksins þá þegar frá
samtalinu. Krútsjeff varð fok-
vondur og ákvað að reka Malik úr
flokknum og starfi aðstoðarutan-
ríkisráðherra. í áheyrn hjá
Krútsjeff kraup Malik frammi
fyrir þjóðarleiðtoganum og grát-
bað hann um að fyrirgefa sér.
Ráðabrugg Krútsjeffs hafði þá
þegar borið árangur svo hann gerði
sig ánægðan með að skipa Malik
að gera niðurlægjandi opinbera
játningu á flokksfundi þar sem
saman voru komnir allir starfs-
menn ríkisráðuneytisins. Shev-
chenko segir frá: „í fundarsal
ráðuneytisins skreyttum marm-
arasúlum og ræðustól var fullt út
úr dyrum. Malik stóð fölur af smán
í ræðustólnum og sagði 'með grát-
stafinn í kverkunum, að hann hefði
aldrei áður gert ríkisleyndarmál
opinber. Allur salurinn rak upp
skellihlátur." Á timum Stalíns
hefði hann verið fangelsaður eða
eitthvað þaðan af verra, en nú fékk
hann aðeins það sem nefnt er á
í’immta saga
Anne Mather
ÚT ER komin hjá Prentveri ný
skáldsaga eftir Anne Mather, Leik-
ur að eldi. Þetta er fimmta sagan,
sem kemur út á íslensku eftir böf-
undinn.
I bókarkynningu segir: Susan
hafði aldrei hitt glæsilegri mann,
en Dominic Hallstad. Hávaxinn,
frægan og ríkan. Það var ekki að
undra, þó að Susan fyndist unnusti
sinn blikna við hlið hans. Henni
þótti David leiðinlegur og hvers-
dagslegur. Smám saman skildist
henni, að móðir Davids var honum
Yyiikilvægari en hún og þá hófust
vandræðin. Hvaða leyfi hafði hún
samt til að hugsa um Dominic, þó
að hún hætti við David? Hvernig
dirfðist Dominic að endurgjalda
tilfinningar hennar — hann,
kvæntur maðurinn ...
Bókin er 176 blaðsíður.

LEIIWR fib ELbl
Saga um strák
úr niðursuðudós
Út ER komin hjá Forlaginu sagan
Dósastrákurinn eftir austurrísku
skáldkonuna Christine Nöstlinger,
en hún hefur m.a. hlotið þýsku
barna- og unglingabókaverölaunin.
Valdís Óskarsdóttir þýddi söguna.
í fréttatilkynningu frá útgef-
anda segir: „Sagan segir frá frú
Bertu Bartolotti. Hún hefur þann
veikleika að fylla út alla pöntun-
arseðla sem hún rekst á og þess
vegna er hún ekkert hissa þegar
hún fær stóran pakka með póstin-
um dag nokkurn. í honum er niður-
suðudós og upp úr henni sprettur
drengur. Það er Konráð, sjö ára,
verksmiðjuframleiddur, prúður og
hlýðinn. Raunar alltof hlýðinn að
mati frú Bertu.
Dag nokkurn kemur tilkynning
frá verksmiðjunni sem framleiddi
Konráð. Hann hefur lent á skökk-
um stað. Frú Berta verður að skila
honum. Þá færisUæsingur í leikinn
því henni er farið að þykja undur-
vænt um drenginn."
Dósastrákurinn er 128 bls.
Prentsmiðjan Oddi hf. prentaði.
Svipmyndir og essemm auglýs-
ingaþjónusta hönnuðu kápu.
Sikileyingurinn
eftir Mario Puzo
FRJALST framtak hf. hefur gefið út
bókina Sikileyingurinn eftir Mario
Puzo í íslenskri þýðingu Gissurar Ó.
Erlingssonar.
f fréttatilkynningu útgefandans
segir: „Mario Puzo er þekktur
höfundur ekki sist fyrir bók sína
guðfaðirinn sem víðfræg kvik-
mynd var gerð eftir. Þegar Sikiley-
ingurinn kom út erlendis í fyrra
vakti bókin mikla athygli og komst
skjótt á metsölulista bæði í Banda-
ríkjunum og Bretlandi. Hlaut
Mario Puzo mikið lof fyrir bókina
og þá sérstaklega fyrir trúverðug-
ar lýsingar og þekkingu á söguefni
sínu. Mario Puzo byggir á atburð-
um sem átt hafa sér stað og spinn-
ur söguefni sitt út frá þeim. Sagan
gerist að mestu á stríðsárunum og
fyrstu árunum eftir stríð á Sikiley
og kemur þar Mafían og valdabar-
átta hennar mjög við sögu. Nær
Puzo að bregða upp ljóslifandi
persónum'livort sem er í baráttu
og glæpum eða í ástríðufullum og
hamslitlum ástum."
Bókin Sikileyingurinn er sett,
umbrotin, filmuunnin og prentuð
í Prentstofu G. Benediktssonar en
bundin hjá Arnarfelli hf. Kápu
hannaði Auglýsingastofa Ernst
Bachmanns.
Arkady Shevchenko
„í áheyrn hjá Krútsj-
eff kraup Malik frammi
fyrir þjóðarleiðtoganum
og grátbað hann um að
fyrirgefa sér. Ráða-
brugg Krútsjeffs hafði
þá þegar borið árangur
svo hann gerði sig án-
ægðan með að skipa
Malik að gera niður-
lægjandi opinbera játn-
ingu á flokksfundi þar
sem saman voru komnir
allir starfsmenn ríkis-
ráðuneytisins.
rússnesku „strogach", stranga
ofanígjöf."
í næstu grein mun Kúbudeilunni
verða gerð skil, en þá stóð heimur-
inn á þverhnýpi kjarnorkustyrj-
aldar, auk misvitra ráðstafana
Krútsjeffs er leiddu til þess að
hann missti völdin, en þá hófst
nýtt tímabil í samskiptum risa-
veldanna.
Helstu heimildir:
Arkady N. Shevchenko. Breaking
With Moskcow. A.F. Knopf, USA
1985. Time Magazine 11. og 18. febr.,
1985.
Höíundur á sæti í utanríkismála-
nefnd Sambands ungra sjálfstæð-
ismanna.
DAMDOSBORN
SAMSÆRH)
,>AO V(»0U« EKKI omm ÚT arm aón I At.,.
STÖtKOSTUG iAGA" AUSTA* MocUAN
Skáldsaga
eftir David
Osborn
SAMSæRIÐ, heitir ný skáldsaga
eftir David Osborn, sem Prentver
hefur sent frá sér.
í fréttatilkynningu frá útgef-
anda segir: „Þetta er mögnuð
spennusaga, með jöfnum og hröð-
um stíganda, hraðri atburðarás og
óvæntum endi. CIA og FBI koma
mikið við sögu og þeim, sem þekkja
til sögusviðsins í Washington,
finnst margt koma kunnuglega
fyrir. Bókin hefur hlotið mikið lof
gagnrýnenda. Alistair MacLean
skrifaði: „Það verður ekki gefin út
betri bók í ár... “
Bókin er 220 blaðsíður. Ásgeir
Ingólfsson íslenskaði.