Morgunblaðið - 09.04.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. APRÍL1986
Afurðir hafsins undir einu þaki
Fiskisýningin í Boston setur
met í fjölbreytni og aðsókn
eftirívar
Guðmundsson
Boston: — Fisksalar og fískkaup-
menn hvaðanæva úr heiminum,
þarámeðal allmargir íslendingar,
voru meðal 7.500 manna, sem sóttu
hina árlegu Boston-fiskisýningu,
sem haldin var 11.—13. mars. Þetta
er fjórða árið í röð, sem sýningin
er haldin og það er ekki ofsagt, að
sýningunni hefur vaxið fískur um
hrygg. Alis voru það 450 fyrirtæki,
sem tóku þátt í sýningunni. Þama
var fískmeti frá Nýja Sjálandi,
nokkrum Suður-Ameríku ríkjum,
einsog t.d. Chile og Perú. Frá
Evrópulöndum, t.d. var þama
sægur Dana, Englendinga, Frakka
og frá Hjaltalandseyjum og Slcot-
landi.
Af íslendinga hálfu bar hvað
mest á Coldwater og Iceland Sea-
food Corporation (SIS). Þar var og
Sölumiðstöð lagmetis með vel upp
setta sýningu, Iceland Harvest og
Omega Sea Inc. sem hefír „Iceland
Seas" vömmerki. (íslenska Útflutn-
ingsmiðstöðin).
Það vakti athygli á sýningunni
er „Ungfrú heimur", íslenska feg-
urðardrottnigin, Hólmfríður Karls-
dóttir, birtist við sýningarbás Cold-
waters. Hún hreif alla viðstadda
með sínu virðulega og hlýlega við-
móti. Menn kepptust um að fá tekna
mynd af sér með fegurðardrottning-
unni og tók hún því öllu með stakri
ró og blíðu brosi.
Rúmgóður sýningarsalur
Sýningin var að þessu sinni til
húsa í World Trade Center bygging-
unni, sem er við fískihöfnina. Ný-
lega hafði farið fram viðgerð og
endumýjun á húsakynnum. Þama
er gólfflötur um, 3 ekrur og hátt
er til lofts og vítt til veggja. Þrátt
fyrir hinn mikla mannQölda, sem
fór um, bar hvergi á þrengslum.
Almenningur hafði ekki aðgang
að sýningunni, þar sem hún var
helguð fískiðnaðnum eingöngu.
Enginn aðgangseyrir var tekinn,
en hver og einn gestur varð að
skrá sig og nafn fyrirtækis síns og
fékk nafnspjald með nafni og fyrir-
tækisheiti.
Þarna mátti heyra erlend mál og
mállískur líkt og í Babel forðum. I
flestum sýningarbásum var matur
á borðum, sem sýningargestir
nærðu sig á með glöðu geði. Það
hefði verið sjálfskaparvíti, að hverfa
frá hungraður.
Allt að drukkna
í lax og- rækju
Það var ekki hægt að sjá annað
en að þama væru komnar allar
afurðir hafsins með tölu, að minnsta
kosti allar físktegundir, sem nefnd-
ar em í bók dr. Bjama Sæmunds-
sonar, „Fiskamir" og vel það. Þama
vom stóreflis skötur og gull-lax
trúi ég að það hafi verið, sem ég
sá á ís í einum Suður-Ameríkubásn-
um. Stóreflis krabbar svömluðu í
þar til gerðum kerjum, skelfískar
allra tegunda allt niður í marflær,
til skrauts. En mest bar á laxi og
rækjum. Stundum fannst manni,
að það væri lax ofan á lax hvar sem
litið var. Silfurgljáandi stórlaxar
frá Noregi og frá fjarlægum löndum
öðmm. Allt var þetta eldislax, nýr,
reyktur og kryddleginn.
Það fór ekki á milli mála, að er
talið barst að hinu mikla framboði
á eldislaxi hraus mönnum hugur
við, að ekki væri hægt að komast
hjá því, að lax myndi lækka stórlega
í verði áður en langt liði.
„Ég held að verðið hafi bara
fallið þegar í dag,“ sagði einn.
Bragðað á íslenskum sjávarréttum.
„Ekki yrði ég hissa þótt laxinn
færi niður í þorskverð áður en lýk-
ur,“ sagði annar.
Irskur graflax með
viskíbragði
Irskt fyrirtæki hafði reyktan lax
og lögurkryddaðan á boðstólum og
bauð hverjum er hafa vildi bragð.
Sá, er gætti búðarinnar, mr. Flynn
að nafni, sagðist vera Flynn í fjórða
lið, sem fengist við reykingu og
krydd-gerðan lax. Þetta gengi
mann fram af manni í Flynn-
ættinni. Hann lagði áherslu á, að
það væri eingöngu Atlantshafslax,
sem þeir Flynnar fengjust við. Mr.
Flynn bauð uppá bragð af krydd-
legnum laxi með viskí-bragði. Til
þess að sanna, að engin svik væm
hér í tafli, hafði hann „Jameson"-
viskíflösku á borðinu hjá sér. Óá-
tekna að vísu, en sem sönnunar-
gagn um að það væri ekta viskí-
bragð af laxi þeirra Flynn-frænda.
Enginn hreyfði mótmælum, né
efaðist um að rétt væri farið með,
enda dagur heilags Patreks í sjón-
hendingu og á þeim degi er venju-
lega viskí-bragð af öllu írsku.
Hvort það er viskíbragðið af
graflaxinum írska sem hænir að eða
ekki, þá er það staðreynd, að írar
hafa aukið innflutning sinn á reykt-
um og gröfnum laxi til Bandaríkj-
anna á undanförnum ámm. Sam-
kvæmt verslunarskýrslum fluttu
írar inn til Bandaríkjanna 15 smá-
lestir af reyktum laxi árið 1980 og
Ljósm. Jón Ásg. Sig.
sama magn 1981. En 1984 hafði
innflutningurinn tvöfaldast í 30
smálestir og eitthvað minna sl. ár.
En írski laxinn með viskíbragðinu
er ekki fátækra matur, 18—25
dollarar fyrir '/2 kíóið — þ.e.
738—1.025 íslenskar krónur, herra-
mannsmatur.
„Lax-borgarar“ frá
Nýja-Sjálandi
Það hlaut að koma að því —
önnur nýjung á Boston-sýningunni
vom „lax-borgarar“ frá Nýja-Sjá-
landi. Ekki lagði sá er þetta ritar
í að reyna bragðið. Var alinn uppá
físki fímm daga vikunnar, að
minnsta kosti, og hefir ekki lært
átið á hamborgumm hvað þá fisk-
Um markaðsmál landbúnaðarins:
Vörustöðlun og verðmyndun
eftir Gunnar Pál
Ingólfsson
Um markaðsmál land-
búnaðarins, vöru-
stöðlun og verðmyndun
í umræðu um verðlagningu
lambakjöts og þá sérstaklega varð-
andi smásöluálgninguna hefur risið
ágreiningur milli Verðlagsstofnun-
ar og landbúnaðarráðuneytis.
Ráðuneytið telur smásöluálagningu
hafa hækkað, en Verðlagsstofnun
heldur fram hinu gagnstæða og
telur að ráðuneytið spili með rangar
forsendur. Þessi ágreiningur er í
sjálfu sér athyglisverður, en hverjar
em ástæður fyrir þessum ágrein-
ingi? Þær em fyrst og fremst þær
að vömstöðlun er ekki fyrir hendi
nema að mjög takmörkuðu leyti og
er í grófum dráttum læri, hryggur,
frampartur. Það em hreyfíngar
innan þessara þriggja eininga sem
vaida deilum og snýst t.d. eitt atrið-
ið um hvort og hversu mikið af
læri og hrygg fer í súpukjöt. En
hvemig getur læri talist læri ef það
fer í súpukjöt og hvemig getur
hryggur talist hryggur ef hann fer
í súpukjöt? Sannleikurinn er sá að
báðum aðilum er vandi á höndum
vegna þess að markviss vörustöðlun
er ekki fyrir hendi.
Kaupmönnum var áður
seldur vandinn
Allt fram á mitt ár 1984 var
kaupmönnum seldur vandinn í
formi heilla skrokka. Þar sem verð
var ákveðið af sexmannanefnd á
hinum ýmsu hlutum skrokksins var
kaupmönnum mjög þröngur stakk-
ur skorinn í álagningu þannig að í
flestum kjötdeildum verslana var
um taprekstur að ræða. Aðstæður
á hveijum stað réðu úrslitum um
hvort menn gátu gert sér mat úr
þeim afskurði sem til féll og lagfært
vægast sagt lítið áhugavert dæmi.
Þetta leiddi til þess að áhugi kaup-
manna á kjötsölu þvarr. Var svo
komið á seinnihluta áttunda áratug-
arins að kjötið var nánast komið út
í hom hjá flestum verslunum lands-
ins. Þetta var ekki síst áberandi í
SS-búðum sem bar siðferðisleg
skylda til að sinna kjötþættinum
sérstaklega. En sem sjálfstæðum
rekstrareiningum var vandinn hjá
þeim hinn sami.
Afurðasölurnar taka
málin í sínar hendur
Um mitt ár 1984 byijuðu afurða-
sölumar að stykkja kjöt og pakka
fyrir neytendamarkað. Þá strax var
lagfærð álagning fyrir stykkjun um
7%, á því var full þörf því lítið fékkst
fyrir að saga kjötið. En hvað varðar
nýtingu lá vandinn ekki lengur hjá
kaupmönnum, hann sat eftir hjá
afurðasölunum. Og þá stendur eftir
spumingin um það, að hvað miklu
leyti sá vandi hefur farið út í verð-
lagið.
Happa og glappaaðferðin hefur
fram á þennan dag ráðið um hvem-
„Stórfelld markaðsleit
og umfram allt vöru-
þróun í lambakjöti gæti
að hluta leyst vanda
mjólkuriðnaðarins.“
2. grein
ig sundurtekning lambaskrokks fer
fram og það er nánast undir þeim
komið sem stendur við sögina
hvemig til tekst með nýtingu. Það
eru engar reglur til um stykkjun
lambalqots, það er ekkert sem segir
til um hvað mörg rif eiga að fylgja
framparti, hversu mörg rif eiga að
fylgja hrygg, hversu löng rif eiga
að vera á hryggnum, hversu margir
hryggjarliðir eiga að fylgja lærinu,
úr hvaða hluta lærisins eru teknar
lærissneiðar o.s.fr. Ef þessar reglur
væru fyrir hendi væri í það minnsta
leystur vandi landbúnaðarráðuneyt-
is og verðlagsstofnunar um hvað
er súpukjöt og hvað er ekki súpu-
kjöt. Það er ekki vafí á að vömstöðl-
un í þessa átt auðveldaði kaup-
manninum að selja vömna og þá
um leið viðskiptavinum að velja
hana. Og að sjálfsögðu sparast tími
sem nú fer í karp um slæma og
góða bita.
Framleiðsluverð —
heildsöluverð
Eitt furðulegasta fyrirbærið í
þessu öllu saman er þp slátur- og
heildsölukostnaður. A fyrsta stigi
framleiðslunnar er keyrt upp í heild-
söluverð. í reikningum sem Fram-
leiðsluráð birtir í Helgarpóstinum
20. febrúar og í Tímanum 27. febrú-
ar koma fram tölur sem verða að
teljast mjög athyglisverðar. Vinnu-
laun alls v/slátr. kr. 8,81 á kg
kostnaður v/bókf. og sölu kr. 7,89,
mism. kr. 0,92. Það em næstum
sömu laun greidd fyrir bókfærslu
og sölu og fyrir slátmnina sjálfa.
Það gildir að 200 manns hafí unnið
í 8 vikur við bókfærslu og sölu hjá
Kaupfélagi Borgfírðinga haustið
1983, en tölumar gilda fyrir það
tímabil.
En þar með er ekki öll sagan
sögð. Með því að binda heildsölu-
verð strax við slátmn gefur það
öðmm sem við afurðasölu fást sára-
lítið sem ekki neitt svigrúm til
verðmyndunar. Allflestar lq'öt-
vinnslur selja að stómm hluta fram-
leiðslu sína í heildsölu en verða að
greiða hráefnið heildsöluverði.
Þetta þýðir að það getur enginn
með góðum árangri stundað vinnslu
á kjöti nema hann hafi einnig slátr-
un á hendi. Þetta rýrir að sjálfsögðu
allan hvata til.frekari vömþróunar.
Málið verður enn flóknara þegar
kemur að útflutningi. Fáanlegt verð
skal miðast við heildsöluverð hér
innanlands. Þetta þýðir að í verði
til erlends aðila skuli skila heildsölu-
og dreifíngarkostnaði hér innan-
lands. Það hlýtur að vera tímabært
að spyija hvaða hagsmuni er verið
að veija með þessu fyrirkomulagi?
Hér verður að verða breyting á hið
bráðasta. Sláturhúsunum ber að
skila kjötinu á framleiðsluverði svo
að sem flestum gefíst kostur á að
þróa og markaðssetja þessa vöm
innanlands sem erlendis.
Flöskuhálsar í
sölukerfinu
Við lauslega skoðun á framleiðslu
og sölukerfí landbúnaðarins koma
í ljós margir flöskuhálsar. Það er
ekki nokkur vafi á því að þeir eiga
stóran þátt í minnkandi hlut lamba-
kjöts á innlenda markaðinum. Stór-
efld markaðsleit og umfram allt
vömþróun í lambakjöti gæti að
hluta leyst vanda mjólkuriðnaðar-
ins.
Þeir sem til þekkja vita að á sín-
um tíma fór stór hluti sauðfjár-
bænda út í mjólkurframleiðslu
vegna þess hve tekjur í sauðfjár-
rækt skiluðu sér seint, en tekjur í
mjólkurframleiðslu þóttu koma fyrr
og jafnar inn. Ef okkur tækist að
finna markað fyrir lambakjötið
mælir ekkert á móti því að þeirri
þróun mætti ekki snúa við. En það
em fleiri vandamál á ferðinni. Nú
munu vera til um 1200 lestir af
óseldu nautakjöti og til viðbótar
má gera ráð fyrir óvenjumikilli
slátmn á næstunni. Um það mál
verður fjallað í næstu grein.
Höfundur er framkvæmdastjóri í
Reykjavík.