Morgunblaðið - 09.04.1986, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. APRIL1986
29
áfengis-
álum?
sýnir. Þegar sala sterkra vína var
leyfð á ný, jókst neysla þeirra mjög
og náði hámarki á árunum 1971-
1975. Á árinu 1974 beitti Áfengis-
varnaráð sér fyrri því að sterk vín
voru verðlögð hlutfallslega hærra
miðið við áfengismagn en létt vín.
Síðan hefur neysla léttra vína farið
vaxandi en sterkra minnkandi þar
til 1983, að fjármálaráðuneytið
ákvað án samráðs við Áfengis-
vamaráð að breyta verðlagningu
og gera létt vín hlutfallslega dýrari
en áður. Þá minnkaði hluti þeirra
í heildameyslunni aftur.
Þrátt fyrir breytingar á neyslu-
venjum hefur heildameyslan á
mann þó farið smávaxandi, eins og
sést á mynd 1, og var hærri á árun-
um 1981-1985 en á nokkru öðm
fimm ára bili áður, eða nálægt 4,5
lítrum á ári á mann 15 ára og
eldri. I áætlun um þróun til næstu
aldamóta er gert ráð fyrir minnk-
andi hluta brenndra vína. En það
kann að vera óskhyggja um að
flölda drykkjuskipta sem leiða til
ofurölvunar, fækki þó að vitað sé
að slíkt dugi ekki til að draga úr
skaðsemi áfengis nema að heildar-
neysla þess minnki jafnframt. Verði
stefnu Alþjóðaheilbrigðisstofunar-
innar fylgt, má gera ráð fyrir að
það takist. Verði bjórstefnan ofan
á, mun síga á ógæfuhlið nema því
aðeins að lagðar verði svo miklar
hömlur á sölu annarra áfengisteg-
unda að heildameyslan aukist ekki.
Óskráð neysla — toll
frjáls innflutningnr
ísland er það land sem hefur
langlægsta skráða meðalneyslu á
mann í Evrópu, heldur lægri en í
Noregi sem er í næstneðsta sæti.
Vitað er að auk hinnar skráðu
neyslu, sem kemur fram í sölu-
skýrslum Áfengis- og tóbaksversl-
unar ríkisins, er nokkur óskráð
neysla. Hún er varlega áætlað
25-30% til viðbótar hinni skráðu
neyslu. Er það svipað og áætlað
hefur verið í Noregi, þar sem leyfð
er sala áfengs öls.
Hluti af hinn óskráðu neyslu
kemur fram í sölu áfengis í Fríhöfn.
Þó að nokkuð af henni sé til út-
lendra ferðamanna kemur á móti,
að einnig er flutt inn tollfijálst
áfengi af íslendingum sem ekki er
selt í Fríhöfninni. Þrátt fyrir þessi
óvissumörk hefur sala áfengis í
Fríhöfninni verið umreiknuð í með-
alsölu af hreinum vínanda á hvem
íslending 15 ára og eldri á ári
hveiju. Á síðustu tíu árum hefur
salan í Fríhöfninni verið um hálfur
lítri af hreinum vínanda á mann á
ári. Árið 1980 var ferðamönnum
leyft að flytja inn bjór í stað hluta
af öðm áfengismagni sem þeir
máttu taka með sér, og er bjór
því nokkum veginn fast hlutfall,
um 20% af meðalsölunni, þar til á
ámnum 1984 til 1985. Þá eykst
hlutur bjórsins nokkuð vegna þess
Tómas Helgason
í stað auglýsinga sem em bannaðar,
eins og kunnugt er. Og árangurinn
hefur ekki látið á sér standa. Hlut-
deild veitingahúsanna í sölu áfengis
er á hraðri uppleið. Hér er á ferðinni
óæskileg þróun, ekki af því að verra
sé að neyta áferigis á veitingahús-
um en annars staðar, heldur vegna
þess að fleiri fyrirtæki og einstakl-
ingar eiga afkomu sína undir áfeng-
issölu og ýta undir hana m.a. með
samkeppni sín á milli til að ná
stærri markaði.
Fíkniefnaneysla á
aldrinum 16-36 ára
Á síðastliðnu ári birti Ómar
Kristmundsson niðurstöður rann-
sóknar sem hann framkvæmdi með
styrk frá NOrræna sakfræðiráðinu
og dómsmálaráðuneytinu á neyslu
fíkniefna meðal tilviljunarúrtaks
þessum aldri sem hefur neytt áfeng-
is, 58% neyta eða hafa neytt tóbaks
og 26% hafa reynt kannabis, en
aðeins 3% hafa reynt aðra vímu-
gjafa. Langflestir af þeim, sem
reynt hafa kannabis, hafa gert það
aðeins í örfá skipti, en þó hafa 7%
reynt það oftar en 10 sinnum.
Kannabisneyslan er talin hafa farið
vaxandi á fyrri hluta siðasta ára-
tugar, en síðan minnkað nokkuð
fram í byijun þessa áratugar, er
hún óx á ný upp í það sem fram
kemur í könnun Ómars. Þeim sem
vilja kynna sér nánar notkun ólög-
legra fíkniefna í landinu og leiðir
til að áætla magn innflutnings
þessara efna er eindregið ráðlagt
að kynna sér rit Ómars, sem gefíð
er út af dómsmálaráðuneytinu.
Fíkniefnaneysla
unglinga
Upp úr 1970 olli vímuefnaneysla
unglinga verulegum áhyggjum hér
í Reykjavík og fékk Félagsmálaráð
Reykjavíkur Hildigunni Olafsdóttur
til þess að gera könnun á vímuefna-
neyslu unglinga. Á síðastliðnu ári
voru þessar áhyggjur ekki minni
en áður og birti Landlæknisembætt-
ið þá niðurstöður könnunar sem
gerð var á vegum þess um notkun
vímuefna meðal unglinga. Á mynd
3 má sjá breytingar sem orðið hafa
á hlutfallslegum fjölda 16 ára
unglinga sem reynt hafa vimuefni
á þessu árabili. í ljós kemur að
óverulega fleiri hafa reynslu af
áfengi, miklu færri hafa reynslu af
tóbaki, snefun er álíka algeng, en
heldur fleiri hafa reynslu af kannab-
is- og lyfjanotkun á árinu 1984 en
á árinu 1972. Á hinn bóginn kemur
í ljós við samanburð á þessum
Mynd 2
Ffkntefnaneysla 16 - 36 ára
(ómar Kristmundsson.1985)
T6bak oq kannabis, IX
Afangi ag kannabis. 3X
Afangi.tóbak. kannabis og ■nnab^A
Afeagl. töbak ag
kannabis. I9X
\ Töbak 1f
a> t
Engin. 10X
Afangi, 28X
Afengi og t«blk.34X
Mynd 3
Hlutl 16 ára unglinga. sem reynt hafa fíkniefni
(Hlldigunnur Ólafsdóttir 1972 Landlæknisembættid 1985)
90
80
70
60
50
Hlutfall
40
30
20
10
0
Áfengi Tóbak Snef Kannabis Lyf
Flknlefnl
að heimilað var að taka með sér
meira af íslenskum bjór en erlend-
um. Heildaráfengissala á landinu á
síðustu árum nemur því um 5 lítrum
af hreinum vínanda á mann á ári,
þar af var áfengur bjór um 0,2 lítrar
á siðasta ári.
Áf engissala veit-
ingahúsa
Hlutdeild veitingahúsa í sölu
áfengis var 11-12% á árunum
1976-1979. Eftir það Qölgar veit-
ingastöðum sem hafa vínveitinga-
leyfi mjög og opnunartími þeirra
breytist. Veitingastöðunum íjölgaði
mest 1983 og 1984, og þá eykst
hlutdeild veitingahúsa í sölu áfengis
verulega, þannig að á síðastliðnu
ári var 17% af heildarsölu Áfengis-
verslunar ríkisins til vínveitinga-
staða. Sala á svokölluðu bjórlíki
viðgekkst á þessum síðustu árum
fram á haustið 1985 og kann að
hafa stuðlað að þessari þróun. Rétt
er að taka fram, að „bjórlíkið" er
í söluskýrslunum skráð sem neysla
sterks áfengis.
Síðan 1979 hefur fjöldi vínveit-
ingastaða nærri þrefaldast og opn-
unartími þeirra verið lengdur.
Fjölgunin hefur orðið mest á síðustu
árum samfara miklu umtali í flöl-
miðlum sem hefur að nokkru komið
fólks á aldrinum 16-36 ára í ritinu
„Ólögleg ávana- og fíkniefni á ís-
landi". Á mynd 2 er sýnd heildarnið-
urstaða Ómars um fjölda neytenda
ýmissa fíkniefna Þar kemur fram,
að aðeins 10% aðspurðra hafa ekki
neytt neinna fíkniefna og hjá aðeins
2% í viðbót var áfengi ekki með í
myndinni. Það eru því 88% fólks á
tveimur könnunum, að hlutfallslega
fleiri unglingar neyttu áfengis viku-
lega á árinu 1972 en á árinu 1984.
í könnun Landlæknisembættisins
eru upplýsingar um hlutfallslegan
5’ölda unglinga á aldrinum 16-18
ára sem byijaður var að nejita
áfengis þegar þeir voru 12-14 ára.
Þessar upplýsingar er hægt að bera
Gulko
sjaldan hann fær tækifæri til að
stunda íþrótt sína er það að jafn-
aði í mjög lítilvægum mótum.
Hann er hafður í skáksvelti. Hann
skal yfírbugaður og helst gleym-
ast.
Gorbachev hefur þekkilega
ásjónu og talar fagurlega um frið.
Margur góður maðurinn freistast
því til að halda, að Sovétleiðtog-
inn standi með útrétta fnðarhönd
og bíði eftir Reagan. í mínum
eyrum hafa tillögur aðalritarans
falskan tón, því að meðan stór-
veldið í austri getur ekki einu
sinni haldið alþjóðasamninga,
sem lúta að réttindum eigin
þegna, er ekki mikils að vænta.
Guðmundur Sigmjónsson
„ Að mínu áliti hefur
herra Gorbachev mikið
verk að vinna heima-
fyrir. Enda trúi ég því
vart, að maður með svo
þekkilega ásjónu vilji
vera fangavörður í
stærstu f angabúðum
heims. I von um að hann
láti verkin tala að þessu
sinni lýk ég þessu skrifi
með þeirri frómu ósk,
að Boris Gulko losni úr
þeirri andlegu Síberíu-
vist, sem hann hefur
mátt þola alltof lengi.“
Sovézkir útlagar hafa margsinnis
bent á þá staðreynd, að vald-
hafamir í Kreml semji með því
hugarfari að halda beri samninga
einungis að því marki, sem þeim
sjálfum þóknast. Þeir þekkja sitt
heimafólk.
Eg hef því miður enn enga
ástæðu til að ætla, að viðhorf
Gorbachevs í þessu efni sé annað
en fyrirrennara hans. Meðan svo
er skil ég viðbrögð Regans, þegar
hann fær tillögumar fallegu um
frið og afvopnun.
En Gorbachev er í lófa lagið
að leggja eitt lítið lóð á vogarskál
friðar. Hann gæti t.d. virt þau
sjálfsögðu mannréttindi, að þegn-
amir fái að yfírgefa ríki hans, ef
þeim sýnist svo, án þess að eiga
yfír höfði sér langa píslargöngu
og mannfyrirlitningu. Það væri í
samræmi við þá alþjóðasamninga
og sáttmála, sem Sovétríkin em
nú þegar aðilar að.
Anatoly Scharansky var í þess-
um stóra hópi, en fyrir mikinn
þrýsting að utan er hann nú sem
betur fer laus úr prísundinni.
Boris Gulko er enn ekki laus. í
rúm sjö ár hefur hann barist af
hörku, t.d. farið í hungurverkfall,
en samt er daufheyrst við bón
hans. Og hvað um allt það fólk,
sem stendur í sömu spomm og
hann, en við þekkjum ekki? Að
mínu áliti hefur herra Gorbachev
mikið verk að vinna heima fyrir.
Enda trúi ég því vart, að maður
með svo þekkilega ásjónu vilji
vera fangavörður í stærstu fanga-
búðum heims. I von um að hann
láti verkin tala að þessu sinni lýk
ég þessu skrifí melð þeirri frómu
ósk, að Boris Gulko losni úr þeirri
andlegu Síberíuvist, sem hann
hefur mátt þola alltof lengi.
Höfundur er stórmeistari ískák.
t
s
í