Morgunblaðið - 25.09.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SETPEMBER 1986
Hvað er skrum og
skottulækningar?
eftir Ævar
Jóhannesson
í Morgunblaðinu 12. sept. sl. er
stutt grein sem nefnist „Skrum og
skottulækningar".
Greinin tilheyrir flokki fræðandi
upplýsinga sem Áslaug Ragnars
hefur umsjón með og nefnist
„Heilsa".
Ýmsir ágætir greinarstúfar hafa
að undanfömu verið birtir í þessum
fræðsluþáttum og ber að þakka
umsjónarmanni og Morgunblaðinu
þá.
Því urðu mér það veruleg von-
brigði að lesa áðumefnda grein,
vegna þess að í henni er ekki gerð
minnsta tilraun til að brjóta til
mergjar það viðfangsefni, sem um
er rætt, né skoða það frá fleiri en
einni hlið.
í greininni er gengið út frá því
sem vísu að allt það sem bandaríska
Matvæla- og lyfjaeftiriitið eða aðrir
opinberir aðilar í Bandaríkjunum
kalla (oft ranglega) „skottulækn-
ingar“, sé heilagur sannieikur og
hafið yfir alia gagnrýni. Um leið
er gefið í skyn að ýmiskonar heilsu-
bótarhreyfingar í Bandaríkjunum
og annarsstaðar, sem margar em
mjög Qölmennar og hafa á að skipa
þekktum og virtum vísindamönn-
um, séu samsafn loddara og
gróðahyggjumanna, sem noti sér
trúgimi fólks og heimsku til að
plokka af því fé og jafnvel koma í
veg fyrir að það fái lækningu meina
sinna hjá viðurkenndum læknum,
sem vitanlega séu þeir einu sem
veitt geti fólki raunvemlegan bata.
Þessi túlkun er þó í hæsta máta
vafasöm, svo að ekki sé meira sagt.
Bandaríski lyfjaiðnaðurinn veltir
árlega gífurlegum Qámpphæðum
og oft hefur verið bent á að hann
hafi hættulega mikil ítök í Mat-
væla- og lyfjaeftirlitinu og notfæri
sér það á ýmsan hátt, m.a. í áróð-
ursskyni gegn öllu því sem orðið
gæti til að draga úr notkun lyQa,
sem að flestra mati er allt of mikil.
Þó að vafalaust hafi stundum
komið á markaðinn ýmiskonar
gagnslítil „undralyf" og einhveijir
grætt á sölu þeirra, em þeir Qár-
munir þó aigert smáræði miðað við
hagnað lyfjaauðhringanna af ýmis-
konar viðurkenndum lyflum, sem
sum hver hafa auk þess orðið uppvís
að hættulegum aukaverkunum, sem
jafnvel hafa valdið dauða sjúklinga
eða varanlegu örkumli.
Það ver því vitað að gífurlegir
fjármunir em í húfi fyrir lyfjafram-
leiðendur, að núverandi ástand í
heilbrigðismálum haldist sem lengst
óbreytt og að fólk haldi áfram að
treysta á lyfin ef eitthvað bjátar á
með heilsuna.
Eins og fjölmargir hafa bent á,
m.a. Halfdan Mahler, fram-
kvæmdastjóri Alþjóða heilbrigðis-
ráðsins (WHO) og Skúli Johnsen,
borgarlæknir nú í sumar, hefur sú
stefna í heiibrigðismálum nú mnnið
skeið sitt á enda. Heilbrigðisstefna
framtíðarinnar hlýtur að verða fyr-
irbyggjandi heilsugæsla, að byrgja
bmnninn fremur en að draga bam-
ið dautt eða nær dauða en lífi upp
úr honum.
Upp úr þessum jarðvegi er núver-
andi heilsubótarhreyfing vestrænna
landa sprottin, þó að fyrirrennari
hennar, náttúmlækningastefnan sé
vissulega miklu eldri og hafi senni-
lega átt einn drýgsta þáttinn í þeirri
allsherjar hugarfarsbreytingu, sem
orðið hefur meðal almennings í heil-
brigðismálum síðasta áratug eða
svo.
Þessi hugarfarsbreyting hefur
síður en svo orðið til þess að gleðja
suma þá sem allan sinn hagnað
hafa af sjúkleika annarra. Það er
sennilega aðalástæða þess, ásamt
eðlislægri andstöðu vissra einstakl-
inga innan heilbrigðisstéttanna
gegn róttækum breytingum, að
ákveðin öfl telja sér nú ógnað með
þeim nýju hugmyndum sem em að
geijast í flestum vestrænum þjóð-
félögum. Því em öll vopn brýnd til
að reyna að ganga milli bols og
höfuðs á þessum hugmyndum, m.a.
að ala á tortryggni í garð vísinda-
manna sem styðja heilsubótarhreyf-
inguna og reyna að koma þeim
hugmyndum inn hjá almenningi að
hér sé um nokkurskonar sértrúar-
söfnuð fáeinna öfgamanna eða
sérvitringa að ræða og að ráðlegg-
ingar heilsubótarhreyfíngarinnar
séu aðeins skottulækningar sem
ekki styðjist við vísindalegar stað-
rejmdir eða dóm reynslunnar.
Venjulega er í slíkum skrifum
lítið um vísindalegar röksemdir en
þeim mun meira um órökstuddar
fullyrðingar, dylgjur og hálfsann-
leik. Umrædd grein í Morgunblað-
inu er allgott dæmi um þessháttar
málflutning.
Heilsubótarhreyfingin vinnur að
bættu heilsufari eftir ýmsum fleiri
leiðum en nú er almennt gert.
Vissulega hefur nokkuð áunnist hin
síðari ár eins og ýmis dæmi sanna,
t.d. hafa verið stofnuð áhuga-
mannafélög sem reka þróttmikla
fræðslu og forvamarstarfsemi. Þá
er rekinn áróður fyrir bættum
fæðuvenjum, vímulausri æsku,
reyklausum vinnustöðum og mörg-
um öðrum þjóðþrifamálum.
Betur má þó ef duga skal og
heilsubótarhreyfingin telur að nota
eigi öll þekkt ráð til að ná þeim
markmiðum sem stefnt er að en
það er bætt raunverulegt heilsufar
allra. Ekki aðeins hækkun meðal-
aldurs, sem gjama er notaður sem
merki um árangursríka heilsu-
gæslu, heldur fækkun þeirra sem
sjúkir em, hvort sem þeir em ung-
ir eða aldnir.
Náist þetta markmið, sem ég er
sannfærður um að er hægt, mun
kostnaður við heilsugæslu lækka á
sama tíma og heilsufar batnar.
Heilsubótarhreyfingin telur að
ýmsir óhefðbundnir læknisdómar
hafi oft sannað ágæti sitt t.d. breytt
mataræði, jurtalyf, fæðubótarefni,
nálastungulækningar og ótal margt
fleira og hún telur að fólk eigi full-
an rétt á að fá að nota þær
lækningaaðferðir ef það óskar þess,
enda séu þær þjóðfélaginu miklu
ódýrari en núverandi heilsugæslu-
kerfi, sem vitanlega á að starfa
áfram en verður að laga sig að
breyttum aðstæðum.
I greininni í Morgunblaðinu er
vitnað í rannsókn sem sögð er hafa
verið gerð við Pennsylvaníu-
háskóia, en niðurstaða rannsóknar-
innar var sú að þeim sem hættast
sé við að ánetjast „heilsuskmmur-
um“(?) séu einkum fólk með ljósa
húð og vel menntað. Hvemig hör-
undslitur tengist þessu máli var að
vísu ekki útskýrt en vel mætti
hugsa sér að vel menntað fólk sé
betur fært um að draga sjálfstæðar
ályktanir og ánetjist síður áróðri.
Góð almenn þekking í heilsufræði
og líffræði er einnig líkleg til að
sá hinn sami sé minna háður
ríkjandi skoðunum en geti í þess
stað kynnt sér vísindarit og dregið
af lestri þeirra sínar eigin sjálf-
stæðu ályktanir. Fáfræðin getur
varla þar fremur en annarsstaðar
verið neinn kostur, nema þá helst
fyrir þá sem hag hafa af því að
halda fólki sem lengst í fáfræði
sinni.
í greininni er einnig talað um
krabbameinslyfið „Laetrile" og
„gagnsleysi þess og eiturverkanir"
tekin sem dæmi um náttúrumeðul.
Sannleikurinn er þó sá að Laetr-
ile er alls ekki dæmigert fyrir
náttúmlyf eða fæðubótarefni. Eit-
urverkanir af fæðubótarefnum em
tæpast þekktar, að minnsta kosti
sé þeirra neytt í þeim skömmtum
sem mælt er með að nota. Að vísu
er varla til sú matvara, sem ekki
er hægt að eta sér til óbóta af og
em fæðubótarefni þar sjálfsagt
engin undantekning.
Þessu er á allt annan veg varið
með lyf þau sem læknisfræðin not-
ar mest. Þau hafa flest ýmsar
óæskilegar hliðarverkanir, jafnvel
þótt þeirra sé neytt í ráðlögðum
skömmtum, en séu þau misnotuð
getur afleiðingin jafnvel kostað við-
komandi lífið eins og hin mörgu
sjálfsmorð þar sem lyf koma við
sögu sanna best.
Aldrei hefur heyrst að neinn hafí
reynt og því síður tekist að stytta
sér aldur með ofneyslu vítamína eða
annarra fæðubótarefna, en þó virð-
ast sumir hafa miklu meiri áhyggjur
af neyslu fólks á þeim, heldur en
því hrikalega vandamáli sem
Ævar Jóhannesson
„Heilsubótarhreyfingin
telur að ýmsir óhefð-
bundnir læknisdómar
hafi oft sannað ágæti
sitt, t.d. breytt matar-
æði, jurtalyf, fæðubóta-
efni, nálastungulækn-
ingar og ótal margt
fleira ... “
margskonar misnotkun og ofnotkun
lyfla er hér á landi og víðar.
Því ættu framleiðendur lyfja að
tala varlega um eiturverkanir fæðu-
bótarefna en iíta fremur í eigin
barm og það ættu starfsmenn
bandaríska Matvæla- og lyfjaeftir-
litsins einnig að gera, en hugsa í
þess stað betur um þau störf sem
þeim er trúað fyrir svo að færri
íyfjahneyksli komi upp í framtíð-
inni.
Greinarhöfundur vill ekki kveða
upp neinn Salómonsdóm um
krabbameinslyfið Laetrile, sem
mjög skiptar skoðanir eru um með-
al vísindamanna. Sú rannsókn sem
Morgunblaðsgreinin vitnar í hefur
verið gagnrýnd harkalega og ekki
talin uppfylla lágmarkskröfur um
vísindaleg vinnubrögð og jafnvel
vera sett á svið til að hindra vin-
sældir og útbreiðslu þessa lyfs, sem
lengi var bannað í Bandaríkjunum
en er nú Ieyfð sala á í nokkrum
ríkjum.
Undirritaður hefur lesið nokkrar
bækur og Qölda tímaritsgreina um
þetta krabbameinslyf, sem unnið
er úr aprikósukjömum og finnst auk
þess í flölda algengra matvæla svo
sem baunum, eplakjömum, möndl-
um og ýmsu fl. Laetrile er ekki
notað sjálfstætt sem lyf, heldur sem
liður í miklu víðtækari almennri
meðferð, þar sem einnig koma við
sögu breytt mataræði, vftamín,
steinefni, snefilefni og hvatar.
Sé lyfið gefíð sem stungulyf í
vöðva eða æð er hætta á blásýru-
eitrun alls engin og lyfíð mörgum
sinnum áhættuminna en asperín.
Sé það hinsvegar gefið í töfluformi
verður að nota það með gætni og
alls ekki fara yfir ráðlagðan dag-
skammt, vegna þess að melting-
arsafar geta stundum leyst úr því
blásýru.
Þegar meta á lækningaáhrif La-
etrile er mjög erfitt að gera sér
Ijóst, hve mikill hluti lækningarinn-
ar er Laetrile að þakka og hvað
öðrum þáttum meðferðarinnar, því
að einungis er hægt að meta heild-
arárangur en ekki einstaka þætti,
sem hver um sig er gagnslítill einn
sér. Samt hafa verið birtar athyglis-
verðar niðurstöður af verkunum
Laetrile og skyldra efnasambanda
í Bandaríkjunum, Evrópu og ísrael.
Verkunarmáti þess fellur undir
þann flokk lyfja sem nefndur er
„Óeitruð efnasambönd sem bera
með sér eitraðan farm“. Eitraði
farmurinn sem er blásýra losnar
aðeins ef sameindin kemst í snert-
ingu við krabbameinsfrumur en
veldur heilbrigðum frumum engu
tjóni.
Ég legg ekki dóm á hvort þessi
kenning stenst í raunveruleikanum
en segi aðeins frá því til þess að
sýna að einnig þetta mál hefiir tvær
hliðar.
Greinarhöfundur Morgunblaðs-
greinarinnar telur að það sé merki
um að náttúruleg lyf hljóti að vera
blekking, að þau séu oft talin lækna
marga ólíka sjúkdóma og einnig að
ekki séu birtar greinar um þau í
virtum vísindaritum.
Hið síðara fær enganveginn stað-
ist. Oft hafa verið birtar greinar
um slík efni í virtum vísindaritum
t.d. í „The Lancet", tímariti breskra
lækna. Má þar svo eitthvað sé nefnt
nefna margar greinar um hina mik-
ið umdeildu kvöldvorrósarolíu og
„undrajurtina" Ginseng og nú á
allra síðustu árum fjölda greina um
þorskalýsi og gagnsemi sjávardýra-
fitu við hinum ólíkustu sjúkdómum.
Hið fyrra sýnir aðeins vanþekk-
ingu á því hvemig fæðubótarefni
og náttúmlyf vinna í líkamanum.
Skortur einhvers mikilvægs nær-
ingarefnis kemur sjaldan fram sem
einn sjúkdómur, heldur sem mörg
stundum ólík einkenni og almennt
lélegt heilsufar. Sé skorturinn bætt-
ur læknast öll einkennin samtímis
og almennt heilsufar batnar.
Morgunblaðsgreinin telur einnig
ljóð á náttúrulyfjum að oft sé boðið
upp á vísindalegar skýringar á verk-
unum þeirra.
Ég verð að játa að það vefst
dálítið fyrir mér hvað greinarhöf-
undur er að fara. Annaðhvort hlýtur
hér að vera um misþýðingu að raeða,
eða að vísindaleg þekking þess
bandaríska greinarhöfundar, sem
vitnað er í, er svo léleg að hann
telur sig ófæran um að ræða þessi
mál á vísindalegum grundvelli.
Ýmislegt sem nú eru viðurkennd
læknisvísindi var áður fyrr bann-
fært af þeirra tíma læknisfræði og
þá valin hin verstu nöfn t.d. „skottu-
lækningar". Þar er um auðugan
garð að gresja en rúmsins vegna
ætla ég aðeins að nefna hér mikil-
vægi trefja í fæðu, sem tók náttúru-
lækningastefnuna hálfa öld að fá
viðurkenningu á. Nú vilja allir Lilju
kveðið hafa, en tregða læknisfræð-
innar að viðurkenna augljósar
staðreyndir olli milljónum einstakl-
inga ómældum þjáningum en færði
lyfjaiðnaðinum á sama tíma á silfur-
fati ótaldar fjárupphæðir að þarf-
lausu úr vasa sjúklinga og
skattgreiðenda.
Að lokum ætla ég hér að gefa
lesendum eitt „skottulæknisráð",
sem ég held að uppfylli flest þau
skilyrði sem greinarhöfundur Morg-
unblaðsgreinarinnar telur upp að
einkenni slík ráð, nema það að ekki
hafi verið skrifað um það í vísinda-
ritum.
„Skottulæknisráðinu" er einkum
ætíað að lækna liðagigt, en einnig
hefur það reynst vel við góðkynja
þrymlum í bijóstum, verkjum á
undan tíðablæðingum, migreni,
astma, ofnæmi af ýmsu tagi t.d.
exemi, ofvirkni í bömum, krans-
æðasjúkdómum og blóðtöppum,
æðahnútum og ýmsu fleiru. Ýmis-
legt bendir til þess að það hafi
einnig góð áhrif á heila- og mænu-
sigg og fleiri sjálfsónæmissjúkdóma
auk þess að styrkja ónæmiskerfíð
og auka þannig viðnám líkamans
gegn hverskonar sýkingum.
Ég lofa ekki fullum bata, sé sjúk-
dómurinn búinn að vara mjög lengi
MACINTOSH
MACINTOSH-tölvan markar tímamót
í tölvuhönnun. Á námskeiðinu er far-
ið rækilega í þá möguleika sem
tölvan býður upp á.
Dagskrá:
★ MACINTOSH, stórkostleg framför í tölvu-
hönnun.
★ Grundvallaratriði í notkun MACINTOSH.
★ Kynning á eftirfarandi hugbúnaði.
★ Teikniforritið MACPAINT.
★ Ritvinnslukerfið MACWRITE.
★ Ritvinnslukerfið WORD.
★ Töflureiknirinn MULTIPLAN.
★ Gagnasafnskerfið FILE.
★ Ýmis hugbúnaður í MACINTOSH.
★ Umræður og fyrirspurnir.
Ath.: Ný MACINTOSH-handbók fylgir með
námskeiðsgögnum.
Tími: 27. og 28. september kl. 10—17
Innritun í simum 687590 og 686790
ot
TÖLVUFRÆÐSLAN
Ármúla36, Reykjavik.
Skottulæknisráð við liðagigt ofl.
Dagskammtur
Þorskalýsi 1 til 2 matsk.
(eða Omega-3 lýsisþykkni) (4 belgir)
Kaldpressuð olífuolía 2 matsk.
„Glanolin", sólbeijakjamaolía 3 belgir
(eða „Preglandin", kvöldvorrósarolía) (6 belgir)
E-vítamín 250-500 alþj.ein.
Zinkvita-töflur 3-4 töflur
Selen 100 mikrógrömm