Morgunblaðið - 02.12.1986, Blaðsíða 40

r4b
íiOD L o íTTTTnmrT mn a TnjAnr\cxr\\f
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 1986
Éinkasala á áfengi:
Nátttröll í samtímanum
— segir Bessí Jóhannsdóttir í ,jómfrúrræðu“
Bessí Jóhannsdóttir, varaþing-
maður Sjálfstæðisflokks í
Reykjavíkurkjördæmi, mælti ný-
lega fyrir tillögu til þingsálykt-
unar um afnám einokunar
rikisins á innflutningi áfengis.
Framsagan var ^jómfrúrræða"
hennar á þingi. Hún fer hér á
eftir:
Eins og segir í greinargerð með
tillögunni er hún flutt sem liður í
þeirri stefnu að færa sem flest verk-
efni, sem nú eru í höndum ríkis:
valdsins, til atvinnulífsins. I
^tefnuyfírlýsingu núv. ríkisstjómar
kemur fram í kaflanum Endur-
skipulagning í stjómkerfi og
peninga- og lánastofnunum þar sem
rætt er um stjómkerfið, með leyfi
forseta:
„Markmið slíkra stjómkerfis-
breytinga er að einfalda opinbera
stjómsýslu, bæta hagstjóm og sam-
ræma ákvarðanir í opinberri Qár-
festingu, draga úr ríkisumsvifum
og efla eftirlit löggjafans með fram-
kvæmdavaldinu."
Til þess að draga úr ríkisumsvif-
um þarf ríkisstjómin að færa
verkefni frá opinberum aðilum til
einkaaðila m.a. með því að selja
ríkisfyrirtæki og bjóða út verkefni.
• Umsvif ríkisins hafa vaxið mjög
á undanfömum áratugum. Ríkis-
valdið hefur tekið að sér sífellt fleiri
máiaflokka í stað þess að fela þá
einkaaðilum. Nú er það svo að höf-
uðágreiningur í stjómmálum er um
það hversu mikil ríkisafskipti skuli
vera og hvemig þeim skuli beitt.
Þeir stjómmálamenn sem aðhyllast
fijálshyggju í stjómmálum vilja að
afskipti ríkisvaldsins séu sem ailra
minnst og um leið að einkarekstur
sé sem mestur og frjálsastur.
- Stefna núv. ríkisstjómar er í
mörgu í anda fijálshyggju eins og
sést vel á stefnuyfirlýsingu hennar.
Ríkisstjómin hefur sýnt ýmsa
ágæta tilburði til að draga úr um-
svifum. Má þar nefna: Fyrirtæki
hafa verið seld, svo sem Lands-
smiðjan og Umferðarmiðstöðin.
Hlutur ríkisins í einkafyrirtækjum
hefur verið seldur, svo sem í Iðnað-
arbankanum (27%), í Flugleiðum
(20%) og í Eimskipafélagi íslands
(25%). Rekstri óarðbærra fyrir-
tækja hefur verið hætt og hluti af
áður hefðbundnum rekstri hefur
verið færður til einkaaðila. Má þar
nefna þætti af þjónustu Pósts og
síma. Þessari þróun þarf markvisst
að halda áfram. Þessi tillaga styður
hana.
Afengis- og tóbaksverslun ríkis-
ins var stofnuð til þess að annast
sölu svokallaðra Spánarvína árið
1922. Á þeim tíma mótaðist stefnan
í efnahagsmálum mjög af auknum
ríkisrekstri. Stefnubreyting varð
með stjóm íhaldsflokksins árið
1924, en hún fylgdi fijálshyggju í
efnahagsmálum og afnam ýmsar
leifar af ríkisrekstri, m.a. einkasölu
ríkisins á áfengi og tóbaki árið
1926.
Árið 1927 myndaði Framsóknar-
flokkurinn ríkisstjóm. Þá jukust
mjög ríkisafskipti á öllum sviðum.
Má þar nefna síldareinkasölu 1928,
tóbakseinkasölu 1931, lögsemtóku
gildi 1. jan. 1932, einkasölu af við-
tækjum 1930 og einkarétt til
útvarpsreksturs með lögum frá
1929, en útvarpsrekstur hófst 1930.
Margvísleg rök voru höfð til að
styðja þessa stefnu. Má þar einkum
nefna tryggari tekjuöflun og auð-
veldara eftirlit með innflutningi og
dreifingu. Vitanlega var það þó í
raun skipulagshyggja sósíalismans
sem réð hér ferðinni, vantrú á ein-
staklingum, fijálsu markaðskerfi
og oftrú á skömmtunarstefnu póli-
tískra gæðinga. Segja má að þessi
stefiia hafi ráðið ferðinni allt fram
til 1950, en í heild einkenndist sjötti
áratugurinn af miklum vömskorti
og haftastefnu sem fylgdi mikið
brask og pólitísk spilling.
Það var fyrst með viðreisnar-
stjóminni 1959 sem þáttaskil urðu.
Þá var horfið frá haftastefnu til
blandaðs hagkerfis sem einkenndist
af sterkum fijálshyggjustraumum.
Gmnnurinn af því velferðarþjóð-
félagi sem við búum við nú var að
vemlegu leyti lagður á ámnum
milli 1960 og 1970.
Ég vil svo áður en ég lýk máli
mínu, herra forseti, vísa til greinar-
gerðar og fylgigagna með þessari
tillögu þar sem reynt hefur verið
að draga upp stöðu þessara mála
þannig, að það geti verið öllum
þingmönnum ljóst og þingnefnd,
allsherjamefnd, sem ég legg til að
enn fái þetta mál til meðferðar,
hver er staðan á þessu sviði. Einnig
hafa verið prentaðar í þessu þskj.
umsagnir þeirra aðila sem veitt
hafa umsagnir um málið á síðustu
tveimur þingum. Ég vek athygli hv.
þm. og sérstaklega þeirrar nefndar
sem fær þetta mál til meðferðar á
jákvæðum undirtektum, nánast
undantekningarlaust, allra þeirra
mörgu sem hafa sinnt kvaðningu
kv. menntmn. og beðnir voru um
álit á þessu máli. Það er mjög mik-
il áhersla lög á það af mörgum
þessum umsagnaraðilum, eins og
hv. þm. geta kynnt sér, að tilagan
fái jákvæða meðferð í þinginu og á
þessum málum verði tekið.
Ég hef í blaðagreinum m.a. vak-
ið athygli á því hvemig staða
þessara mála er og hver hlutur
hæstv. ríkisstjómar er í þessu máli.
Það er alveg brýnt, herra forseti,
að þingið taki á þessu þar sem það
er borin von að ríkisstjómin, sem á
ekki langt eftir ólifað, taki á þessum
málum eins og ætlast var til og
eins og ástæða var til að ætla ef
tekið var mark á orðum, yfirlýsing-
um og loforðum ráðherranna svo
að ekki sé minnst á samþykktir
stjómmálaflokkanna sem að ríkis-
stjóminni standa, alveg sérstaklega
Framsóknarflokknum sem hefur
þóst leggja sérstaka áherslu á þenn-
an málaflokk, en það er óhætt að
segja að sá áhugi endurspeglast
ekki í meðferð mála í hæstv. ríkis-
stjóm né heldur í tillöguflutningi
framsóknar öðmm og þó þessi
breyting væri gerð er samt unnt
að halda áfram því eftirliti sem
menn telja nauðsynlegt við sölu á
þessum vamingi.
Hvað varðar smásölu tóbaks er
hún algerlega fijáls. Sala á áfengi
fer nú aðeins fram í ákveðnum út-
sölum Áfengisverslunar ríkisins. í
tillögunni er gert ráð fyrir breytingu
á þessu þannig að verslun með
áfengi væri einnig algerlega ftjáls.
Það má einnig um hana segja að
engin þörf er á að ríkisvaldið sé að
vasast í rekstri sem einkaaðilar
geta vel annað.
Eins og ég sagði í upphafi máls
míns er þessi tillaga flutt sem inn-
legg í þá stefnu að flytja verkefni
frá ríkisvaldinu til einkafyrirtækja.
Hún byggir á þeirri staðreynd að
rekstur fyrirtækja er betur kominn
á markaðnum en hjá opinberum
aðilum.
hönnun, áætlanagerð, eftirlit, við-
hald og viðgerðir.
Rök sem færð em fyrir útboðum
em margskonar:
1) Launamunur starfsmanna við
sömu störf. eftir bví hvor ríkisrekst-
ur eða einkarekstur eiga í hlut,
minnkar.
2) Útboð stuðla að lægra verði,
minni kostnaði.
3) Útboða opinberra verkefna
stækka útboðsmarkaðinn og efla
samkegpni.
4) Útboð ýta undir samræmdar
skattareglur.
5) Útboð krefjast undirbúnings
og áætlunar, sem auðvelda opinbera
stjórnun og stefnumörkun og örvar
leit að hagkvæmum leiðum við
lausn verkefna.
6) Útboð stuðla að eðlilegri
verkaskiptingu þar sem fram-
kvæmd, eftirlit og úttekt verka em
ekki á einni hendi.
Útboð opinberra rekstrarverkef na:
Gefa góða rairn erlendis
- segir Friðrik Sophusson
„Alþingi ályktar að fela fjár-
málaráðherra í samráði við aðra
ráðherra að gera athugun á því
á hvaða sviðum ríkisrekstrar sé
hagkvæmt að efna til útboða.
Skulu niðurstöður lagðar fyrir
Alþingi í formi skýrslu þegar að
athugun lokinni".
Friðrik Sophusson (S.-Rvk.)
mælti fyrir ofangreindri þingsálykt-
unartillögu fyrir skemmstu. Hann
sagði m.a. að útboð opinberra fram-
kvæmda, t.d. í vegagerð, hafí gefið
góða raun hér landi og sparað vem-
lega fjármuni, þ.e. skattpeningar
fólks hafí nýtzt betur, meiri fram-
kvæmdir fengist fyrir sama fjár-
magn. Útboð rekstrarverkefna hafi
og gefið hliðstæða raun erlendis.
Tími sé kominn til að kanna ræki-
lega, hvort og þá á hvaða sviðum
ríkisrekstrar sé hagkvæmt að efna
til útboða á rekstrarverkefnum.
Friðrik sagði vaxandi hjá grann-
þjóðum að bjóða út opinber rekstr-
arverkefni. Sérstaklega þegar ný
verkefni eigi í hlut og þegar gerðar
em breytingar í opinberum rekstri.
Verkefni, sem einkum em boðin út,
séu m.a.: þvottar, hreingeming,
vaktaþjónusta, útgáfa, mötuneyti,
Ólympíuskákmótið:
Jafntefli við Ungverja
Skák
Bragi Kristjánsson
Ólympíuskákmótinu í Dubai
lauk í gær, en þegar þetta er
skrifað er síðasta umferð ótefld.
Á laugardag tefldu Islendingar
við Ungveija, þriðju sterkustu
sveit mótsins. Úngveijar hvíldu
Portisch, því um morguninn hafði
hann tapað biðskák gegn Chile.
ísland — Ungveijaland 2—2
Helgi — Ribli V2—:‘/2
Jóhann — Sax V2—V2
Jón L. — Pinter V2—V2
Margeir — Adoijan V2—V2
Þessi keppni einkenndist af
jafnteflisboðum Ungveija frá
fyrstu mínútum. Ribli bauð Helga
jafntefli skömmu eftir að þeirra
skák byijaði. Helgi hafnaði boðinu
eftir að hafa rætt við Kristján liðs-
stjóra. Helgi skipti svo um skoðun
skömmu síðar og var jafntefli þá
samið. Skömmu síðar þvingaði
Adoijan Margeir til friðarsamn-
inga og hafði keppnin þá ekki
staðið í klukkustund.
Liðsstjóri Ungveija kom að
máli við íslendinga þegar keppnin
hafði staðið í IV2 klukkustund,
og bauð jafntefli á þeim tveim
borðum, sem eftir voru. íslending-
ar tóku boðinu eftir nokkra
umhugsun.
Jafntefli við Ungverja eru góð
úrslit, en óvíst er að þau dugi
okkur til að ná einu af tíu efstu
sætunum.
Keppnin á efstu borðum var
mjög spennandi. Bandaríkjamenn
unnu nauman sigur á Brasilíu-
mönnum, 2V2—U/2, og var vinur
okkar, Nick deFirmian, sá eini,
sem vann. Sovétmenn lentu í
vandræðum með ítali. Kasparov
og Karpov unnu, en Jusupov og
Vaganjan gerðu jafntefli, 3—1
fyir Rússa.
Englendingar áttu erfíðustu
andstæðingana, Tékka, og unnu
2V2—IV2. Speelman vann, en aðr-
ar skákir urðu jafntefli.
Önnur úrslit: Búlgaría — Rúm-
enía 2V2— IV2; Pólland — Chile
4—0!; Perú — Indónesía 3—11;
Argentína —_ Skotland 2V2—IV2;
Portúgal — Ástralía 4—0!
Staða efstu þjóða fyrir síðustu
umferð var þessi:
1. Bandaríkin 36'/2 v. 2. Sovétrík-
in 36 v. 3. England 35'/2 v. 4.
Ungveijaland 32‘/2 v. 5.-6. Búlg-
aría og Pólland 32 v. 7. Brasilía
3IV2 v. 8,—12. Kúba, Frakkland,
Kína, Perú (!) og Portúgal (!) 30V2
v. 13.—16. Júgóslavía, Island,
Tékkóslóvakía og Spánn 3OV2 v.
Islendingar verða að vinna stór-
sigur á Spánveijum í síðustu
umferð ef þeir ætla að ná einu
af tíu efstu sætunum.
2. umferð:
Hvítt: Granda (Perú)
Svart: Kasparov (Sovétr.)
Grtinfelds-byrjun
1. Rf3 - Rf6, 2. g3 - g6, 3.
Bg2 - Bg7, 4. 0-0 - 0-0 5. c4
- d5, 6. d4 - dxc4, 7. Ra3 -
c3!, 8. bxc3 — c5, 9. Re5
Betra er 9. Rc4 — Rc6,10. Ba3
— cxd4, 11. cxd4 — Be6, 12.
Rce5 - Bd5, 13. Rxc6 - Bxc6
með jöfnum möguleikum.
9. — Rc6!, 10. Rxc6 — bxc6, 11.
Dd3
Svartur má ekki taka peðið á
c6, t.d. 11. Bxc6? - Bh3, 12. Hel
— Rd5!, 13. Bb2 — Hb8 og svart-
ur hefur mjög sterka stöðu fyrir
peðið, sem hann fómaði (Panch-
enko-Malanjuk, Harkov 1980).
11. - Rd5
Kasparov skýrði skákina í sjón-
varpi í Dubai og sagði að hann
hefði átt unna stöðu, þegar hér
var komið. í byijanabók, sem
hann og Keene gáfu út fyrir
nokkrum árum, er staðan talin
jöfn eftir 11. — cxd4, 12. cxd4 —
Rd5, 13. Rc2 — a5 o.s.frv.
12. Hdl
Svartur hótaði 12. — Rxc3, 13.
Dxc3 — Bxd4 ásamt 14. — Bxal.
12. - Da5
Ekki 12. - Rxc3?, 13. Dxc3 -
Bxd4, 14. Dd2 — Bxal?, 15.
Dxd8 o.s.frv.
13. Bb2 - Hb8, 14. Dc2
Engu betra er 14. Rc4 — Da4
með hótuninni 15. — Ba6.
14. — Hxb2!, 15. Dxb2 — Rxc3,
16. Hd3
Ekki 16. Rc4 - Rxdl, 17.
Rxa5 — Rxb2 o.s.frv.
16. — cxd4
Svartur hefur biskup og tvö
sterk peð fyrir hrókinn, sem hann
fórnaði.
17. Bxc6 - Ba6, 18. Rbl
Ljótur leikur, en ekki er betra
að leika 18. Hd2 — Rxe2+, 19.
Hxe2 — d3 o.s.frv.
18. — Bxd3, 19. exd3 — Da6,
20. Rxc3 — dxc3, 21. Db5 —
Dxb5, 22. Bxb5 - Hb8
Svarta frípeðið á c3 ræður úr-
slitum, þótt lið sé jafnt.
23. Ba4
Ekki 23. a4 — a6, 24. Bxa6 —
c2, 25. Hfl — Hbl ásamt c2 —
cl D og svartur vinnur.
23. - c2, 24. Hfl
Ekki 24. Hcl — Hbl og svart-
ur vinnur strax.
24. - Hb2
og hvítur gafst upp, því hann
á enga vöm við 25. — Bc3, 26. —
Bd2 ásamt 27. — cl D. Hann
getur ekki leikið 25. Kg2 vegna
25. - Bh6, 26. f4 - clD+ og
svartur vinnur.
6. umferð:
Hvítt: Kasparov (Sovétr.)
Svart: Miles (Englandi)
Nimzoindversk-vörn
1. d4 - Rf6, 2. c4 - e6, 3. Rf3
— b6, 4. Rc3 - Bb4
Leikjaröðin í byijun leiðir yfir-
leitt til Drottningarindverskrar
vamar með 4. — Bb7.
5. Bg5 - Bb7, 6. e3 - h6, 7.
Bh4 - g5,8. Bg3 - Re4,9. Rd2!
Hvítur getur einnig leikið 9.
Dc2 og framhaldið gæti orðið 9.
— Bxc3+, 10. bxc3 — Rxg3, 11.
fxg3 — d6 o.s.frv.
9. — Rxg3
í skákinni Schússler — Jón L.,
Reykjavíkurskákmótinu 1986,
varð framhaldið 9. — Rxc3, 10.
bxc3 — Bxc3, 11. Hcl — Bb4,
12. h4 - Rc6!?, 13. d5 - De7!?,
14. dxc6 — dxc6, 15. Be5 —
0-0-0, 16. Bc3 - Bxc3, 17. Hxc3
— c5 með flókinni og vandmetinni
stöðu, sem Jón vann eftir miklar
sviptingar.
10. hxg3 — Bf8
í skák Schússler og Miles á
Reykjavíkurskákmótinu 1986
varð framhaldið 10. — Rc6, 11.
Dc2 — Bf8, 12. a3 (Miles mælir
með 12. g4!?) - Bg7, 13. Be2 -
De7, 14. g4 - 0-0-0, 15. 0-0-0 -
Kb8, 16. Kbl - Hdf8 með flók-
inni stöðu, sem Miles vann.
11. f4!? - Bg7, 12. Da4 - Rc6,
13. 0-0-0 - De7, 14. Be2 -
0-0-0, 15. Kbl - Kb8, 16. Hcl
- Db4?!
Vandræðalegur leikur, en á
þennan hátt rýmir svartur e7-
reitinn fyrir Rc6, sem svar við d4
- d5.
17. Ddl - Df8, 18. Bf3 - f5,
19. Da4 — g4, 20. Bxc6 — dxc6?
Sjálfsagt var að reyna 20. —
Bxc6, 21. Rb5 — a5, 22. a3 —
Kb7 o.s.frv.
21. c5! — e5, 22. fxe5 — Bxe5,
23. Re2 - Bf6, 24. Rf4 - De8,
25. Hc3 - b5, 26. Dc2 - Bc8,
27. a4 - Hh7
Svartur er ekki betur settur
eftir 27. — a6, 28. axb5 — axb5,
29. Rb3 ásamt Ra5 og síðan kem-
ur hvítur drottningu og hrók á
a-línuna. Svartur hefur ekkert
mótspil í stöðunni og verður að
bíða dauðans.
28. axb5 — cxb5, 29. c6! — a6,
30. Hcl - Hd6, 31. Db3 - He7,
32. Rc4
Það er aðdáunarvert hve hvítu
mennimir vinna vel saman.
32. - Hxc6, 33. Ra5 - Hxc3,
34. Dxc3 - Bb7, 35. Rxb7 -
Kxb7, 36. Rd5 - Hf7, 37. RxfG
- Hxf6, 38. Dxc7+ — Ka8, 39.
Hc5 - Db8
Hvítur hótaði 40. Hd5 — Hf8,
41. Hd7 og vinnur.
40. Dd7 - Hf8, 41. Hc6
Svartur gafst upp, því hann er
varnarlaus eftir 41. — Db7, 42.
Dd6 og hann ræður ekki við hót-
animar 43. Hxa6+ og 43. Dxf8+.
Miles var eins og bam í höndum
heimsmeistarans í þessari skák,
enda skiljanlegt, þegar haft er í
huga að hann tapaði einvígi þeirra
í vor með V2—5'/2.