Morgunblaðið - 02.12.1986, Blaðsíða 71

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 1986
71
í fyrsta skipti sem jarðhræringar
fylgja Skaftárhlaupi
Talið er að
gosið hafi við
Skaftárkatla
1.400 m5/sek.
1.200
1.000
800
PgyNS^
pei<K,rJ<3
FÁLKINN
SUÐURLANDSBRAUT 8
SÍMI 84670
ásþétti
1----r
SKAFTARHLAUP,
29. NOV. — ? DES. 1986
VÍSINDAMENN leiða að því getum að eldsumbrot hafi orðið í jarð-
stöðvum undir Vatnajökli við Skaftárkatla á sunnudag. Órói mældist
á jarðskjálftamælum í Vonarskarði og Jökulheimum um það leyti
sem Skaftárhlaup var að ná hámarki. Að sögn Bryndísar Brands-
dóttur, jarðeðlisfræðings hjá Raunvísindastofnun Háskólans, hafa
jarðhræringar ekki áður mælst í tengslum við Skaftárhlaup.
Skaftárhlaup eiga upptök sín í vatn á greiða rennslisleið frá hon-
tveimur kötlum vestarlega í Vatna-
jökli, á milli megineldstöðvanna
Hamarsins og Grímsvatna. Að sögn
Helga Bjömssonar, jarðeðlisfræð-
ings, kom hlaupið að þessu sinn úr
eystri katlinum, en hann hefur
hlaupið Qórtán sinnum frá árinu
1955. Jarðhiti undir sigkatiinum
bræðir stöðugt ís og hefúr vatnið
verið að safnast fyrir undir honum
frá því í síðasta hlaupi sem varð í
ágúst 1984. Á föstudagsnóttina
náði þrýstingurinn í þrónni því
marki að vatnið gat rutt sér braut
um rás undir jöklinum og út í
Skaftá.
Þegar Helgi flaug yfir Vatnajök-
ul á sunnudag mátti sjá að íshettan
yfir vatnsþrónni hafði fallið um 150
metra. Djúpar gjár höfðu myndast
á brúnum ketilsins, og geil þvert
yfír hann. „Þetta voru óvenju djúp-
ar gjár, sem bentu til þess að
íshellan hefði sigið mjög hratt,"
sagði Helgi. „Ég hef heldur áður
séð svona geil yfír þveran ketilinn,
og g^æti hún bent til þess að ein-
hveijar óvenjulegar hræringar hafí
orðið þama undir.“ Helgi sagði að
katlamir væm á hrygg sem lægi
út frá megineldstöðinni í Hamrin-
um, og væri þetta jarðfræðilega
lifandi svæði, jarðskjálftar tíðir,
jarðhiti og væntalega kvikuinnskot
undir.
Jarðfræðingar rannsaka nú
vísbendingar um hræringar á svæð-
inu á sunnudag. Unnið er að því
að staðsetja upptök óróans ná-
kvæmlega, en mælar sýndu lágtí-
ðniskjálfta sem vanalega tengjast
eldsumbrotum.Á kvikmynd sem
tekin var úr flugvélinni um kl.
15.00, á sama tíma og hræringam-
ar mældust, sést gufustrókur stíga
upp af jöklinum í nálægð sigketils-
ins. Sagði Bryndís að hugsanlega
hefði hraunkvika spýst þar upp að
jökulbotninum.
Jarðfræðileg rök hníga í þá átt
að sé virk eldstöð undir sigkatlinum,
eða í nánd hans þá kunni hún að
gjósa í kjölfar hlaupsins. Vatnið í
þrónni, sem nú rennur niður Skaftá,
gæti hafa haldið eldstöðinni í skeQ-
um en þegar „tappinn" hvarf var
auðveldara fyrir kviku að bijótast
upp úr eldstöðinni. Að sögn Helga
myndi stórt gos á þessum stað
sennilega valda nýju, stóru hlaupi
í Skaftá. Katlamir em efst á flalls-
hiygg, sem er undir jöklinum, og
Og
fyrir háa semlága!
um. Vísindamenn vita að gos í
Grímsvötnum koma oft í kjölfar
hlaupa. Árið 1938 urðu umbrot á
hryggnum sem liggur úr Hamrin-
um, austan við eystri sigketilinn,
og við það rann mikið bræðsluvatn
út í Grímsvötn. Síðasta gos í
Grímsvötnum sem vitað er um með
vissu varð árið 1983, en engar ör-
uggar heimildir em til um gos í
Skaftárkötlum.
Jökulhlaup hefur nú komið í allar
stóm ámar, sem renna suður úr
Vatnajökli, á þessu ári. I sumar kom
hlaup í Núpsá, Súlu, Gígjukvísl og
Skeiðará. Öll vom þessi hlaup í röð
þeirra stærstu á síðustu áratugum,
en Skaftárhlaupið er talið eitt það
stærsta frá upphafi mælinga.
400
26. 27. 28. 29. 30. 1. 2. 3. 4. 5. DES.
Þetta graf er byggt á mælingum á Skaftárhlaupinu í lok
ágústmánaðar árið 1984, en Siguijón Rist vatnamælinga-
maður telur að það hegðun hlaupsins um helgina sé mjög
sambærileg. Grunnrennslið nú var aðeins 50 teningsmetrar
á sekúndu, en var 200 teningsmetrar þegar síðasta hlaup
hófst. Áberandi er hve vöxtur árinnar var hraður. Hlaupið
byrjaði um miðnætti aðfaranótt laugardags og náði hám-
arki kl. 17.00 á sunnudag. Þá var rennslið talið um 1600
teningsmetrar á sekúndu. Ef að líkum lætur verður áin
komin í sama horf í lok þessarar viku.
Góð bók
Mannlýsingar
Sigurðar Nordals.
Þrjú bindi.
Nordal skrifaði fyrir
alla íslendinga — ekki
fáa útvalda. Einhver
snjallasti og skemmti-
legasti fræðimaður
sem íslendingar hafa