Morgunblaðið - 26.02.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1987
Kjósendur, hvað
getum við gert?
Hefur lýðræðishugsjónin vikið fyrir hagsmunasamtryggingu stjórnmálamanna?
eftírPál V. Daníelsson
Formenn stjórnmálaflokka hafa
birt áramótahugleiðingar sínar,
sumpart hver með sínum hætti en
þó er það yfírleitt sameiginlegt að
þeir lýsa ágæti flokka sinna og
reyna að telja fólki trú um að þeirra
leiðsaga sé sú eina rétta og þjóð-
inni fyrir bestu. Þeir hafa litið á
málin frá sínum sjónarhóli en útsýn-
ið er e.t.v. ekki það sama frá
sjónarhóli hins almenna kjósanda
og ekki er óeðlilegt að að hann
svipist um og lýsi því sem hann sér
og hvað hann vill að gert sé til
þess að framtíðarsýnin verði bjart-
ari.
Vilji þjóðar að
vettugi virtur
Frá sjónarhóli almennings er
stjómarskráin ekki nógu skýr og
ákveðin og gefur þingmönnum og
ríkisstjóm ekki nauðsynlegt aðhald.
Breytingar sem orðið hafa eru eink-
um í sambandi við lqordæmaskipan
og þingmannaflölda. Síðast var
þingmönnum íjölgað enn á ný. Mik-
ill meirihluti þjóðarinnar var á móti
þeirri ijölgun. Þó sameinuðust for-
menn allra stjómmálaflokka um að
ijölga þeim um þijá og það var
keyrt í gegnum Alþingi án þess að
kjósendur kæmu nokkrum vömum
við. Hér var á ferðinni hagsmuna-
trygging alþingismanna. Þeir höfðu
valdið og slepptu því ekki til þjóðar-
innar.
Viljum við ekki geta kosið um
slik mál?
Husnæðismál Alþingis
Og nú vilja alþingismenn byggja
nýtt þinghús. Og það á að vera vel
við vöxt. Ef að líkum lætur verður
ekki langur tími þar til það offyllist
vegna áframhaldandi fjölgunar
þingmanna. Best er því að setja
undir lekann strax, byggja ekki
nýtt þinghús, heldur fækka þing-
mönnum svo að núverandi húsa-
kynni nægi. Fækka þeim t.d. (48.
Um þetta viljum við gjarnan
kjósa.
Persónulgör
Prófkjörin hafa gengið sér til
húðar segja menn, enda hafa al-
þingismenn, sem sótt hafa fé í
ríkissjóðinn til þess að styrkja starf-
semi þingflokkanna, beitt §árveldi
sínu til þess að koma svo fyrir
stjómun innan hinna pólitísku
flokka að þingmennimir geti sem
best tryggt æviráðningu sína við
stjómmálastörf. Þó hafa á stundum
komið upp þær hugmyndir að
tiyggja beri kjósendum rétt til þess
að geta kosið persónukosningu á
kjördegi, en af því hefur enn ekki
orðið, enda þingmenn hræddir við
að kjósendur muni hafna þeim og
velja nýtt fólk til þingsetu. Þetta
sannar best þá andstöðu flokkanna
við það, að bjóða megi fram fleiri
en einn lista fyrir sama flokk í sama
kjördæmi. Þau lýðréttindi fólks,
sem ekki vill af einhveijum orsökum
lúta þröngri flokksforystu, em af
því tekin. Þó tryggja þau flokks-
fylgið, en ekki fylgið við þá sem
eru í náðinni hjá flokksstjóminni á
hveijum stað.
Þurfum við ekki að fá að tjá
okkur um breytingar f þá átt að
velja þá einstaklinga, sem við
treystum best?
Páll V. Daníelsson
„Það verður ekki annað
séð en að hugsjónabar-
átta stjórnmálaf lokk-
anna hafi snúist í
harðsvíraða valdabar-
áttu einstaklinga. Það
sýna hin hörðu átök
sem farin eru að tíðkast
í prófkjörum.“
Ráðherrar ættu ekki
að vera þingmenn
Ég hefí áður vakið athygli á því
að ráðherrar ættu ekki samtímis
ráðherradómi að gegna þingstörf-
um. Þegar sjötti hver þingmaður
er ráðherra er sú hætta fyrir hendi
að ráðherra hafí ekki nauðsynlegt
aðhald Alþingis heldur verði gjörðir
hans staðfestar af AJþingi, þótt
gagnrýni verðar séu. Ennfremur
ættu alþingismenn ekki að sitja í
stjómum eða nefndum utan Al-
þingis. Þannig verða þeir óháðari
framkvæmdavaldinu og virkari eft-
irlitsaðilar en þegar þeir þurfa að
hafa eftirlit með sjálfum sér.
Um þetta viljum við kjósa.
Takmarka setu á Al-
þingi og ýmsum
stjórnunarstörfum
Hætt er við að löng seta fólks í
störfum leiði til vissrar stöðnunar.
Það er því nauðsynlegt þegar um
veigamikil stjómunarstörf er að
ræða að tryggja þar eðlilega end-
umýjun. Þetta á við um alþingis-
menn, forstöðumenn stofnana,
sveitarstjómamenn o.fl. Þar sem
það hefur komið mjög í ljós að fólk
situr eins lengi og stætt er f þessum
efnum væri tímabært að setja lög-
gjöf er bannaði að gegna slíkum
störfum lengur en 8 ár í senn.
Mundi þetta verða mjög til þess að
efla lýðræðisleg vinnubrögð, mál-
efnalegri stjómun og draga úr því
að fólk gerði pólitík að atvinnu
sinni, sem fyrr eða síðar getur koll-
varpað lýðræðinu, að minnsta kosti
eykur slíkt mjög á miðstýringu.
Um þetta þurfum við að fá að
kjósa.
Miðstýringin
Miðstýringin í þjóðfélaginu er
gífurleg og ekkert lát þar á. Að
vísu telja menn sig hafa selt ríkis-
fyrirtæki eða hluta í þeim og stæra
sig af því að hafa komið á frelsi í
peningamálum. En hverra frelsi er
það? Jú, bankamir hafa fengið
frelsi til þess að bjóða í það fé, sem
við höfum aflögu. Og ríkisvaldið sér
til þess, að það að geyma fé sitt á
banka eða kaupa ríkisskuldabréf
njóti allt annarrar og hagkvæmari
skattameðferðar en ef við ieggjum
það milliliðalaust í atvinnurekstur.
Þetta gerir það að verkum að stöð-
ugt hærri hluti af flármagninu
næst til banka- og sjóðakerfis, sem
svo miðstýrir f|'ármagninu til baka
út í þjóðfélagið og enn meiri vandi
skapast en áður við lausn miðstýr-
ingarhnútanna. Stjómvöld og
einstakir alþingismenn hafa áfram
möguleika á því að sinna margs
konar gæluverkefnum, sem undir
verður að standa með sköttum og/
eða gjaldþrotum og væri full ástæða
til þess að rannsaka öll þau gjald-
þrot, þar sem alþingismenn hafa
komið við sögu varðandi áhættu-
sama lánafyrirgreiðslu.
Þurfum við ekki að fá að kjósa
um hve langt við viljum ganga i
miðstýringunni?
Byggðastefnan og at-
kvæðisrétturinn
Byggðamálin em mörgum vin-
sælt umræðuefni. Stjómmálamenn-
imir tala um að það þurfí að veita
þennan eða hinn stuðninginn. Þeim
hefur tekist í krafti miðstýringar
að draga stjómun mála í ríkum
mæli til þéttbýlisins. Nánast farið
með landsbyggðina eins og um ný-
lendu væri að ræða. Dregið þaðan
fjármagn og verkefni. Þessu þarf
að snúa við. Byggðalögin eiga að
fá að halda fé sínu og hafa fijáls-
ræði til þess að stjóma málum
sínum sjálf. Og það er óhætt að
fela landsbyggðarfólkinu mál sín til
úrlausnar og það leysir þau, það
þarf ekki að hugsa fyrir það á skrif-
stofu í þéttbýli. Það þarf ekki að
segja því hvað það getur gert og
hvað ekki, né heldur hvemig það á
að leysa verkefni sín. Þá miðstýr-
ingu má leggja niður.
Þá nýtist atkvæðisréttur hvers
einstaklings miklu betur sé kosið
um þau mál, sem byggðarlögunum
tilheyra á heimavelli en að kjósa
einhveija menn til að stýra öllu með
ljarstýringu.
Um þetta viljum við kjósa.
Tökin hert
En lítt birtir til í þessum efnum.
Aðförin að Borgarspítalanum sýnir
það. Þeir sem flármagninu hafa náð
vilja líka ráða stjómuninni. Það er
út af fyrir sig ekki út í hött. Hins
vegar þarf að flytja verkefnin frá
ríkisvaldinu til einstaklinga og
byggðarlaga. Minnka ríkisbáknið.
Valdaþræðimir liggja í gegnum
peningakassann.
Til einkaaðila þarf að flytja alla
þá þjónustu, sem er þess eðlis að
hún sé samskonar og almennt er
rekin af einkaaðilum eins og verk-
stæðisrekstur o.fl. Og til byggðar-
laganna á að flytja meginhluta
fræðslumála, heilbrigðismála, at-
vinnumála, löggæslumála, félags-
mála, dagvistarmála, menningar-
mála, æskulýðs- og tómstunda-
mála, vega- og samgöngumála,
húsnæðismála o.fl.
Flutningnr á fjármagni
Til þess að gera þetta þarf að
flytja gjaldstofna og fjármagn frá
ríki til sveitarfélaganna. Byggðar-
lögin ættu t.d. að hafa að öllu leyti
gjaldstofna, sem byggjast á tekjum
og eignum, hvort tveggja myndast
og þróast eftir því stjómarfari sem
í heimabyggð ríkir. Tekju- og eigna-
skattar eiga því alfarið að flytjast
til sveitarfélaga. Síðan væri rétt að
flytja allan söluskattinn til byggðar-
laganna. Sé tekin ákvörðun um
þetta er vandalftið að ræða flutning
verkefinanna. Mundi fátt geta orðið
landsbyggðinni meira til uppbygg-
ingar en að fá vald og (jármagn til
þess að stjóma eigin málum í stað
þess að lúta landeyðingarstefnu
þeirri sem felst í því að draga allt
vald til höfuðborgarinnar og reka
landsbyggðina á nýlendugrundvelli.
Hér þurfum við sannarlega að
fá að lýsa vilja okkar.
Lífeyrissjóðirnir
Tekjumismunum fólks á eftir-
launaaldri er gífurleg. Fjöldi fólks
hefur vart möguleika til þess að lifa
sjálfstæðu lífí. Eina leiðin allt of
margra er að koma sér inn á stofn-
un því þá er greitt fyrir það hvað
sem kostnaðurinn er mikill. Það er
nánast keypt þangað. Það þarf því
að koma upp einum gegnumstreym-
islífeyrissjóði fyrir alla landsmenn.
Sá sjóður yrði með eigin launaflokk-
um, t.d. 5—7, sem fólk velur sig inn
í og greiðir iðgjöld eftir. Vilji fólk
hins vegar búa við forréttindi eins
og alþingismenn og slíkir verða
þeir að kaupa sér viðbótarrétt á
fijálsum markaði, þar geta þeir
notið fijálshyggjunnar. Ég hefí áður
bent á að gegnumstreymissjóður
gæti sinnt eftir- og örorkulaunum,
launum í veikindum, launum fyrir
heimilisstörf o.fl. og orðið þannig
til aukins öryggis og frelsis fyrir
flölskylduna.
Viljum við ekki geta kosið um
þessi mál?
Ei veldur sá er
varar við hættunni
Framsýnt og hugsandi fólk gerir
sér grein fyrir því að betra er að
koma í veg fyrir hvers konar ógæfu
og skaða en bíða eftir orðnum hlut
og takast þá fyrst á við vandann.
Það þarf því að vinna gegn út-
breiðslu sjúkdóma, notkunar
vímuefna og öðrum óhollum
lífsmáta og byggja upp heilbrigð-
ara, hamingjusamara og efnahags-
lega betra líf. Á þetta benti
landlæknir mjög rækilega í góðri
áramótagrein. Hann lagði ríka
áherslu á fyrirbyggjandi starf og
vildi ekki sætta sig við að á málum
væri ekki tekið fyrr en allt væri í
óefni komið.
Ég vil taka undir orð landlæknis
og sérstaklega benda á vímuefnin
þar sem stjómvöld virðast fljóta
sofandi að feigðarósi og borga t.d.
úr ríkissjóði um helmingi hærri
upphæð vegna áfengisneyslunnar
einnar saman en inn kemur sem
hagnaður af áfengissölu. Sann-
gjamt hlýtur að teljast að áfengis-
viðskiptin greiði allan afleiddan
kostnað af áfengisneyslunni.
Þurfum við ekki að geta lýst
vilja okkar um þessi mál?
Erlendar skuldír
Erlendar lántökur af ríkisins
hálfu verður að stöðva, að öðm en
því sem þarf að taka af lánum til
að dreifa skuldabyrðinni á iengri
tíma þegar verr árar. Ríkið á hvorki
að taka erlend lán né ábyrgjast
þau. Hins vegar verða bankavið-
skipti í þessu sambandi að vera
sveigjanleg og ekki er óeðlilegt að
fyrirtæki taki erlend lán enda standi
eignir þeirra þar að baki eða banka-
ábyrgðir, enda taki bankar full-
nægjandi tryggingar fyrir slíkum
ábyrgðum. Þetta er eina leiðin sem
tryggir það, að arðsemi geti orðið
af erlendu lánsfé. Þá ættu erlendir
aðilar að geta orðið eigendur í at-
vinnufyrirtækjum hér á landi en
með því þarf að sjálfsögðu að hafa
nauðsynlegt eftirlit og ákveðnar
reglur.
Staðgreiðslukerfi
skatta
Fólk ræðir um staðgreiðslukerfi
skatta eins og eitthvert töframeðal
varðandi skattlagningu. Þessa
skatta á að leggja niður til ríkisins.
Verði það ekki gert sé ég ekki að
svokallað staðgreiðslukerfí verði
betra en það sem nú gildir, nema
sfður sé. Núverandi kerfí kemur
ekki í veg fyrir einfoldun skatta og
fækkun þeirra. Nú greiðir fólk eftir
áætlun fyrrihluta árs og álagningu
síðari hlutann. Grunnurinn undir
þessu eru tekjur næsta árs á und-
an. í staðgreiðslunni sýnist mér að
greitt verði eftir áætlun allt árið
byggt á áætluðum tekjum greiðslu-
ársins og síðan sé viðbótarskattur
eða endurgreiðsla árið eftir þegar
tekjur og frádrættir hafa endanlega
verið gerðir upp. Eftirágreiðsla
kemur til með að vera ríkjandi hjá
atvinnurekstri bæði smáum og stór-
um svo og þeim sem hafa mjög
sveiflukenndar tekjur. Þá má reikna
með því að skattar þyngist, ekki
síst ef verðbólga er, því hún hefur
ávallt verið vanáætluð hjá stjóm-
völdum. Einnig má reikna með að
tilhneiging verði til þess að taka
það mikið af fólki að það fái frekar
endurgreiðslu og þá kemur hún
löngu síðar og e.t.v. með verðminni
krónum, því varla fer ríkið að greiða
háa vexti í sambandi við það sem
skila þarf af ofteknum sköttum.
Það er því hætt við því, að mörgum
fínnist þeir hafa farið úr öskunni í
eidinn, þegar þeir kynnast stað-
greiðslunni í raun.
Virðisaukaskatturinn
Og svo á að bjarga með virðis-
aukaskatti. Það er vitað að skatt-
greiðendum fjölgar mjög.
Innheimtukostnaður ríkisins eykst
mikið. Og hver verður kostnaðurinn
fyrir atvinnureksturinn? Öll þau
fyrirtæki, sem við bætast þurfa að
leggja í mikinn kostnað. Þessi aukni
kostnaður lendir ekki annars staðar
fyrir rest en á neytendum í hærra
vöruverði. Söluskattskerfíð er úrelt
en er ekki hægt að bæta það? Virð-
isaukaskatturinn er é.t.v. orðinn
úreltur líka þar sem hann hefur
verið tekinn upp. Fari söluskattur-
inn óskiptur til sveitarfélaganna
gæti komið upp virkara eftirlits-
kerfí fólks sem þekkir til á hveijum
stað, enda þótt hann yrði innheimt-
ur í heild og skipt niður til sveitarfé-
laganna eftir ákveðnum reglum.
Valdabaráttan
Það verður ekki annað séð en
að hugsjónabarátta stjómmála-
flokkanna hafi snúist í harðsvíraða
valdabaráttu einstaklinga. Það sýna
hin hörðu átök sem farin em að
tíðkast í prófkjörum. Enda er svo
komið að þeir sem í forystu standa
hafa komið ár sinni vel fyrir borð
hvað tekjumöguleika snertir og þá
ekki síst þegar að eftirlaunum kem-
ur. Þar em alþingismenn í sérflokki.
Þannig hefur baráttan fyrir
pólitískum hugsjónum snúist upp í
baráttu fyrir lifíbrauði og fjár-
hagslegu öiyggi á efri ámm. Þetta
er foiystumönnum í flestum stjóm-
málaflokkum sameiginlegt, það er
samtrygging. Hvetur þetta og til
langsetu manna sem komið hafa
því til leiðar að flokkamir hafa
þrengt svo mjög öll áhrif almenn-
ings á val manna að þar ríkir ekki
virkt lýðræði Iengur.
Viljum við ekki fá að kjósa um
þetta?
Hvað er hægt að gera?
Af framansögðu má sjá hvað
hinn almenni kjósandi má sín lítils
og hefur í raun lítil áhrif á gang
mála. Þvf veldur hin mikla miðstýr-
ing og samtiygging valdamanna.
Við þurfum því að geta breytt
stjómarskránni þannig að hún veiti
kjósandanum aukinn rétt og valda-
mönnum aukið aðhald. Þetta verður
ekki gert nema án stjómmálamann-
anna, það sýna öll vinnubrögð í
stjómarskrármálinu á liðnum ára-
tugum. Það mál þurfum við því að
taka úr höndum þeirra, en hvemig
er það hægt? Vill enginn þeirra
fóma sér fyrir þjóðina? Þarf virki-
lega nýtt afl inn á Alþingi til þess
að koma skipan á þessi mál?
Höfundur er viðakiptafrteðingur.