Morgunblaðið - 26.02.1987, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1987
Hvar eiga unglingamir
að læra um ást o g kynlíf?
# ••
eftir Þorvald Orn
*
Arnason
Að kenna ást og kynlíf í gninn-
skólum er titill á grein eftir Ásdísi
Erlingsdóttur sem birtist í Morgun-
blaðinu_ 3. febrúar sl. Ég fanga
áhuga Ásdísar á kynfræðslu og tek
undir með henni þegar hún boðar
nærgætni við tilfínningalíf bama
og unglinga og að ekki skuli hvatt
til lauslætis og ábyrgðarleysis. Ég
er hins vegar ósammála Ásdísi í
mörgum atriðum og ætla að gera
grein fyrir því, m.a. vegna þess að
Ásdís vitnar í grein sem ég skrifaði
í Morgunblaðið 31. október sl.
Líffræði eða siðfræði?
Ásdís segir mig afskrifa
líffræðilega kynfræðslu í grunn-
skóla vegna þess að þá gefí kyn-
fræðslan ranga mynd af samskipt-
um kynjanna. Hér er rangt eftir
mér haft. Ég leyfí mér að birta hér
aftur kafla úr grein minni frá 31.
október, þar sem fjallað er um þátt
líffræði í kynfræðslu, en kafli þessi
er reyndar orðrétt tilvitnun í bréf
sem ég skrifaði sem námstjóri og
sent var í alla grunnskóla:
„Lögum samkvæmt ber skólum
að veita fræðslu um kynlíf og sið-
fræði kynlífs. Þótt kynfræðsla sé
ekki líffræði nema að hluta til
kemur hún í mörgum skólum nær
eingöngu í hlut líffræðikennara,
einkum í efstu bekkjunum. Skýr-
ingin kann að vera sú að námsefn-
isgerð á þessu sviði er komin
lengst á veg í líffræði. Þó eru
samskiptum kynjanna gerð skil í
siðfræðinámsefni, en samfélags-
fræðiefni á þessu sviði á enn langt
í land.
Það gefur ranga mynd af sam-
skiptum kynjanna ef kynfræðsla
er einungis líffræðileg. Lendi öll
ábyrgð á slíkri fræðslu á líffræði-
kennara þarf hann að bregðast
við því á einhvem hátt. Ef hann
kennir jafnframt samfélagsfræði,
siðfræði eða íslenskar eða erlend-
ar bókmenntir getur hann
samþætt greinamar um skeið í
þemað „samskipti kynjanna", „ást
og kynlíf ‘ eða eitthvað þess hátt-
ar. Ef fleiri kennarar kenna þessar
greinar geta þeir samræmt
kennsluna með svipuðum árangri.
Ef slíkt samstarf tekst ekki verð-
ur líffræðikennarinn að fara „út
fyrir efnið" og sinna sjálfur fé-
lags- og siðfræðilegum hliðum
málsins í líffræðitímum, jafnframt
hinum líffræðilegu.
Markmið kynfræðslu gætu eink-
um verið þessi:
1. Nemendur læri að umgangast
hver annan þannig að sambandið
einkennist af virðingu fyrir sjálf-
um sér og öðrum, jafnrétti,
hreinskilni og nærgætni.
2. Nemendur setji sig í spor for-
eldris og átti sig á hvaða skilyrði
þeir setja fyrir því að eignast bam.
3. Nemendur fræðist um kyn-
hvöt, kynþroska, kynfæri, kyn-
frumumyndun, fijóvgun,
fósturþroska og getnaðarvamir.
4. Að koma í veg fyrir ótímabær-
ar þunganir, nauðganir, vændi,
kynsjúkdóma og eyðni (AIDS).“
Þessi langa tilvitnun ætti að taka
af öll tvímæli um að líffræðileg
kynfræðsla er ekki afskrifuð, en
hins vegar er varað við að kyn-
fræðsla sé eingöngu líffræðileg.
Það er rétt skilið hjá Ásdísi að
ég tel þörf á því að í skólum sé
ijallað um ást og kynlíf og nemend-
um hjálpað til að þroska tilfínningar
sínar og viðhorf á því sviði sem
öðmm. Ég er aldeilis ekki einn um
þá skoðun. Ég hef t.d. undir hönd-
um greinar úr norskum kristilegum
tímaritum þar sem þvílíkum skoð-
unum er haldið á lofti.
Ummæli Ásdísar um siðferðismál
Svía og Dana fínnst mér afar
ósmekkleg.
Hver á að kenna hvað?
Ef ég hef skilið Ásdísi rétt vill
hún að kynfræðsla í skólum sé fyrst
og fremst í höndum heilbrigðis-
stétta og læknanema og gerir Iítið
úr þörfínni á kennslufræði. Ég fæ
ekki séð að hún ætli kennurum stórt
hlutverk í þessum efnum. Lögum
samkvæmt hafa amk. sumar heil-
brigðisstéttir og heilbrigðisyfírvöld
og heilsugæslustöðvar hér mikil-
vægt hlutverk. Og ég er sammála
Ásdísi um mikiivægi þess að „full-
nýta starfskrafta heilbrigðisþjón-
ustu innan skólanna". En um
kynfræðslu í skólum segir í 7. gr.
laga nr. 25/1975:
„Fræðsluyfírvö'.d skulu í samráði
við skólayfírlækni veita fræðslu um
kynlíf og siðfræði kynlífs á skyldu-
námsstigi í skólum landsins. Einnig
skal veita þessa fræðslu á öðrum
námsstigum."
í lögum nr. 16/1978 segir í 9.
grein: „í grunnskólum skal veita
fræðslu um kynsjúkdóma og vamir
gegn þeim. Menntamálaráðuneytið
kveður á um námsefni og tilhögun
fræðslunnar í samráði við yfírlækni
húð- og kynsjúkdómadeildar
Heilsuvemdarstöðvar Reykjavíkur,
Þorvaldur Örn Árnason
„Kynfræðsla er mikil
jafnvægislist. Þarþarf
að tala hispurslaust og
fordómalaust um við-
kvæm mál án þess að
misbjóða nemendum
eða sjálfum sér. Þar
þarf að virða viðhorf
nemenda hver svo sem
þau eru, en jafnframt
að hafa áhrif á þau til
hins betra.“
landlækni og skólayfírlækni."
Hér fer ekki á milli mála hver
ber höfuðábyrgð á kynfræðslu í
skólum og næsta fullvíst að kennar-
ar verða að axla dijúgan hluta
ábyrgðarinnar.
Á einum stað í greininni kemst
Ásdís þannig að orði „ ... kyn-
fræðslan á að vera líffræðileg,
hlutlaus og að því ieyti ópersónu-
leg...“ Mér virðist þessi skoðun
Ásdísar ekki vera í anda laganna
sem vitnað er í hér á undan. Öðru
máli gegnir um Dr. Bjöm Bjöms-
son, en hann segir m.a. í ágætri
grein, „Eyðni og siðfræðileg
ábyrgð", í Mbl. 11. febrúar sl.:
„Þó hygg ég að langstærsta
fræðsluátakið er hafi varanlegt for-
vamargildi sitji enn á hakanum,
eins og það heftir löngum gert varð-
andi kynfræðslu. Hér er átt við að
fræða alla, ekki bara böm og ungl-
inga, um þá siðfræðilegu ábyrgð
sem fylgir því að lifa lífínu sem
manneskja í samskiptum við aðra.“
Verum umfram
allt nærgætin
Því fer ijarri að ég mæli því bót
að vaðið sé yfír viðkvæmt tilfínn-
ingalíf bama eða unglinga. Ég
samsinni Ásdísi er hún segir að það
eigi að „kenna bömum og ungling-
um að tjá sig, tala beint frá hjart-
anu... og „opna leiðir og leyfa
bömum og unglingum að eiga sjálf
frumkvæðið til að fá nánari og
meiri fræðslu." Ég veit um kennara
og skólahjúkmnarfræðinga sem
hafa sett upp eins konar póstkassa
í skólastofunni í byijun kynfræðslu-
námskeiðs og hvatt bömin til að
skrifa á miða spumingar sem á
þeim brenna og setja nafnlaust í
kassann. Síðan hefur efni spuming-
anna verið tekið til umræðu og
leitað svara. Einnig er mikilvægt
að kynna ýmis aðgengileg rit og
hvetja nemendur til að leita sjálfir
svara í þeim.
Kynfræðsla er mikil jafnvægis-
list. Þar þarf að tala hispurslaust
og fordómalaust um viðkvæm mál
án þess að misbjóða nemendum eða
sjálfum sér. Þar þarf að virða við-
horf nemenda hver svo sem þau
eru, en jafnframt að hafa áhrif á
þau til hins betra, sbr. markmiðin
hér framar. Forsenda þessa alls er
að andi áðumefnds markmiðs nr. 1
ríki í skólastofunni. Líffræði- og
læknisfræðileg þekking dugir þar
ekki ein og sér. Þar ríður mest á
að vera góður kennari, að ástunda
góða uppeldis- og kennslufræði, að
vera traust og heiðarleg manneskja.
Þetta eru ekki litlar kröfur.
Heft kynfræðsla,
en frjálst klám?
Ásdís ásakar stjómvöld um að
bijóta svohljóðandi ákvæði 63.
greinar stjómarskrárinnar: „Þó má
ekki kenna eða fremja neitt sem
er gagnstætt góðu siðferði eða alls-
heijarreglu." (í grein þessari er
reyndar verið að frjalla um trúfélög,
ekki skóla.) Hvað kynfræðslu varð-
ar vísa ég þessum ásökunum
Ásdísar Erlingsdóttur til föður-
húsanna. Að mínu mati mætti
frekar ásaka stjómvöld fyrir að
hafa ekki sinnt lögbundinni kyn-
fræðslu nægjanlega vel, eða að
hafa ekki gengið nógu vasklega
fram í baráttunni gegn þeim klám-
vamingi sem flæðir yfír allt.
Það er meira en lítið undarlegt
að sú sama Ásdís, sem slær um sig
með guðsorði og sakar yfírvöld um
ósiðsemi vegna kynfræðslu í skól-
um, mælir söluvamingi þessum
bót, eða er hægt að skilja þessi orð
hennar öðruvísi: „Erlendis er hægt
að fá t.d. leigðar klámrásir og dóna-
tal í síma. En amk. mjmdbandaleig-
ur hérlendis ættu að geta sinnt
klámþörf einstaklinga og bíóin um
miðnætti þegar næturlífið byrjar.
Samkvæmt þessu geta einstakling-
ar sjálfír haft frumkvæði til að bera
sig eftir því sem sérhver gimist."
Ég minnist þess varla að hafa
séð svo ákveðna réttlætingu kláms
á síðum þessa blaðs. Þá geng ég
út frá því að hér sé átt við raun-
verulegt klám (þ.e. pomografi). Það
er hins vegar dapurleg staðreynd
að margt fólk fínnur hjá sér mikla
þörf fyrir klám með tilheyrandi
mannfyrirlitningu og jafnvel of-
beldi. Ég álít að ef við stöndum vel
að kynfræðslu megi draga verulega
úr þessari „klámþörf" og forða
mörgu ungu fólki frá tilheyrandi
ógæfu og jafnvel sjúkdómum, eyðni
þar meðtalin.
Það er einnig vert að hafa í huga
að umræddur klámvamingur er
dijúgur hluti námsefnis þeirrar
kynfræðslu sem unglingar stunda
sjálfír á götunni. Hlutverk kyn-
fræðslu er m.a. að vinna gegn
fordómum sem klámvamingur þessi
elur á. Ónóg eða ófullkomin kyn-
fræðsla í skólum bætir líklega
samkeppnisstöðu hins fijálsa klám-
iðnaðar gagnvart hinni ríkisreknu
kynfræðslu. En jafnvel forhertustu
firjálshyggjumenn veigra sér við að
mæla þess háttar frelsi bót.
Siðanefnd ríkisins!
Ásdísi er laus hnefinn í um-
ræddri blaðagrein. Hún lætur
höggin ekki einungis dynja á stjóm-
völdum. Af samhengi greinarinnar
fæ ég ekki betur skilið en orð henn-
ar um „hömlulaust ævintýrafólk
sem notar sína aðstöðu til að af-
vegaleiða ungviðið vegna rangrar
meðhöndlunar" séu ætluð mér,
ásamt þeim öðrum sem koma ná-
Iægt kynfræðslu. Mér fínnst að
Ásdís Erlingsdóttir eigi að taka
þessi orð aftur og biðja okkur afsök-
unar, sé henni annt um mannorð
sitt.
En hún lætur ekki við þetta sitja.
Tillaga hennar um „siðanefnd ríkis-
ins“, pólitíska siðanefnd sem
Alþingi skipi og setji um reglur
ásamt viðurlögum ber keim af því
versta sem sagt er þrífast fyrir
austan jámtjald. Ég held að viti
borin umræða og umhugsun fólks-
ins í landinu og faglega grundaðar
ákvarðanir stjómvalda væru væn-
legra til siðbóta. Mér hefur ekki
virst siðferði háttvirtra alþingis-
manna, amk. sumra, vera neitt
tiltakanlega betra en okkar hinna.
Höfundur er námstjóri ískólaþró-
unardeild menntamálaráðuneytis-
ins.

Austurland: Rafmagnsverkstæði Leifs Haraldssonar, Seyðisfirði
| Vestmannaeyjar: Geisli, Vestmannaeyjum
| Suðurnes: Rafiðn, Keflavík
^ Vestfirðir: Póllinn, ísafirði
| Norðvesturland: Rafmagnsverkstæði Kf. — Sauðárkróki
.///' RÖNNING
SUNDABORG 15/104 REYKJAVÍK/SÍMI (91)84000
Hljómsveitin Súld, en hana skipa Tryggvi Hubner, Szymon Kuran,
Stefán Ingólfsson og Steingrimur Guðmundsson.
Hljómsveitin Súld í Duus-húsi
HLJÓMSVEITIN Súld heldur
tónleika fimmtudaginn 26. fe-
brúar í veitingahúsinu Duus-hús.
Hljómsveitina Súld skipa Szymon
Kuran fiðla, Tryggvi Hubner gítar,
Stefán Ingólfsson bassa og
Steingrímur Guðmundsson tromm-
ur. Hljómsveitin spilar mest fmm-
samin lög.
Tónleikamir hefjast kl. 22.00.