Morgunblaðið - 12.05.1987, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1987
ÓLÆSI
Rut Martinussen með einum nemenda sinna.
Rut. „Þegar ég var yngri átti ég
mér eídri stærri draum en þann að
kenna við sveitaskóla eins og þann
sem ég gekk í sjálf, þar sem böm
á öllum aldri lærðu saman í einni
skólastofu. 0g þannig hóf ég minn
kensluferil. Síðan lá leiðin til
kennslu í kaupstöðum og svo til
háskólanáms í Winnipeg og Tor-
onto. Um tíma kenndi ég unglingum
enskar bókmenntir en mér leiddist
að vera að aga hálffullorðið fólk',
svo að ég hóf kennslu við kvöld-
skóla þar sem kennt var fullorðnum.
En þar var eingöngu boðið upp á
kennslu í síðustu bekkjum fyrir
stúdentspróf og mér varð brátt ljóst
að það eru ótalmargir sem ráða
ekki við það nám. Hugmyndinni var
ég að velta fyrir mér nokkuð lengi.
Það var semsagt ekki boðið upp á
neitt skipulagt nám innan skóla-
kerfísins fyrir þá sem lítið kunnu.
Að vísu em til góðgerðarsamtök í
hinum ýmsu bæjarhlutum sem
bjóða upp á slíka aðstoð, en ég
held að þar sé fremur rejmt að
hjálpa innflytjendum sem kunna
lítið í ensku þó þeir séu fullfærir í
lestri á sínu eigin máli, en þeim sem
einhverra hluta vegna hafa orðið á
eftir hér í Manitóba. Fyrir ijórum
ámm tókst okkur með aðstoð góðra
manna að fá fjárveitingu og byija
að kenna því fólki sem vantar undir-
stöðuna. Húsnæðið er að vísu hvorki
stórt né glæsilegt, gluggalaus salur
í kjallara, en hvað um það.
Kennslufyrirkomulagið er mjög
opið og verður að mínu viti að vera
það því fólkið er svo misjafnlega á
vegi statt. Þetta er í rauninni sára-
einfait og fyrirkomulagið það sama
og var i gamla sveitaskólanum þar
sem böm á öllum aldrei lærðu sam-
an.
Það er töluverð hreyfing á nem-
endum, nýir koma inn og aðrir
útskrifast. Fólk er svo misjafnlega
fljótt að læra. Margir eiga við per-
sónuleg vandamál að stríða og
komast ekki í skólann á hverjum
degi. Nú, sumir hætta. Við höfum
opið frá klukkan átta að morgni
fram til klukkan þijú og flestir
mæta ekki sjaldnar en þrisvar í
viku. Það eru eiginlega einu skilyrð-
in sem við setjum til inngöngu —
að fólk reyni að koma ekki sjaldnar
en þrisvar í viku og vera þetta í tvo
til þijá tíma í senn. Það er ekki til
nokkurs að tala um kennslustund í
45 mínútur og hringja út og inn.
En nemendur verða að standast til-
tekin próf til þess að útskrifast.
Við höfum mikið af verkefnum
og leiðbeiningum og veitum alla þá
hjálp sem við getum, en það verður
hver og einn að læra sjálfur — þau
verða að vinna. Og hjá flestum
gengur þetta vel. En jafnvel fyrir
þá sem hætta hlýtur að vera mikil-
vægt að vita um þennan möguleika
til úrlausnar — fólk hefur tækifæri
— en það verður sjálft að nýta sér
það. Sumir hafa aldrei á ævi sinni
þurft að vinna skipulega og mæta
á réttum tíma og það getur tekið
langán tíma að venjast því. En það
hefst — oftast.
Mér dettur í hug einn nemandi
minn, Steve, sem fékk sama og
enga menntun sem bam og er nú
hættur störfum. Hann var götusóp-
ari allan sinn starfsaldur, en lífíð
hefur nú samt verið honum heldur
gott. Nú á hann sér þann draum
að geta lesið dagblöðin, og sá dreg-
ur nú ekki af sér við námið, maður.
Hann puðar allan daginn, og þetta
er að koma hjá honum. Ég sá hann
fyrir skömmu labba inn á kaffíhús
með Free Press undir hendinni.
Hann nýtur þess út í æsar að geta
loksins lesið. En það em margir í
miklu erfíðari aðstöðu en hann. T.d.
er ekki óalgengt að ungar konur
komi til náms vegna þess að bömin
þeirra em komin langt fram úr
þeitn. Stundum fínnst mér bærinn
vera fullur af fólki — sérstaklega
konum, sem sitja heima og vita
ekki hvað þær eiga við sig að gera.
Bömin þjóta langt fram úr þeim,
og þær glata trausti á sjálfum sér.
Ég er núna að útskrifa eina fjög-
urra bama móður sem datt út úr
námi sem unglingur og var alveg
búin að tapa sjálfstraustinu, en á
fáeinum mánuðum er hún orðin eins
og ný manneskja.
Nú vissulega em sumir sem ekki
geta lært, en við skulum líka vara
okkur á því að ótrúlega margir
hafa orðið fyrir þeirri reynslu í upp-
vexti að bæði kennarar og foreldrar
gæfu til kynna að þeir gætu ekki
lært, þó það reynist svp hin mesta
fjarstasða síðar meir. Ég hef gmn
um að þannig hafí verið með aðra
unga konu sem er hjá okkur. Hún
kunni þegar hún kom heilmikið en
virtist ekki gera sér grein fyrir því
sjálf. Og ég held að svo sé um
Margrét Björg-
vinsdóttir skrifar
frá Winnipeg
Kona nokkur heitir Rut Martin-
ussen og býr hér í Winnipeg. Hún
er danskrar ættar, alin upp í lítilli
danskri nýlendu í Manitóba og ber
merki uppmna síns. Hefur meðal
annars þennan þægilega danska
húmor.
Undanfarin ár hefur Rut unnið
að stofnun og uppbyggingu nýrrar
deildar innan skólakerfísins í
Winnipeg, og hefur það brautryðj-
endastarf vakið verðskuldaða
athygli. Hún kennir fullorðnu fólki
lestur, skrift og stafsetningu. Því
fór ég til fundar við Rut og bað
hana að segja mér frá starfí sínu
og nemendum. Hún bauð upp á
danskt rúgbrauð með rúllupylsu,
sem hún sagði gott með köldum
dönskum bjór og gammeldansk.
Síðan hló hún svo að undir tók í
stofunni.
„Ég vil byija á því,“ sagði Rut,
„að taka fram að mínir nemendur
em ekki innflytjendur heldur þeir
sem fæðst hafa hér í Kanada og
eiga sér enskuna að móðurmáli.
Einnig, að með ólæsi eigum við
ekki endilega við að fólk geti ekk-
ert lesið eða skrifað, heldur hitt að
það hefur ekki til að bera það sem
við köllum hagnýta lestrarkunn-
áttu, það er að segja fólk kann
ekki nóg til þess að geta starfað
eða notið sín í þjóðfélaginu. Sumir
nemenda minna kunna tæpléga að
skrifa nafnið sitt eða lesa á algeng-
ustu vegarskilti, hvað þá að þeir
geti fyllt út eyðublað í banka. Aðr-
ir em lengra á veg komnir. Við
drögum mörkin við þá kunnáttu
sem krafist er í lestri og stafsetn-
ingu til útskriftar úr níunda bekk
gmnnskóla.
0g hvers vegna kann fólk í vel-
ferðarþjóðfélagi ekki að lesa? Rut
sagði: „Til þess liggja fjölmargar
ástæður og fleiri en við getum talið
um hér. Þeir eldri gengu sumir
hveijir ekki nógu lengi í skóla til
að læra lestur að gagni, og síðan
hefur ekki hvarflað að þeim að
hægt væri að læra þá kúnst upp á
eigin spýtur. Það em því miður svo
margir sem em haldnir þeirri grillu
að endilega þurfí að ganga í skóla
til þess að læra. Svo em aðrir sem
hafa komist í gegnum skólakerfíð
án þess að ná vemlegum tökum á
lestri og stafsetningu, og er maka-
iaust til þess að hugsa að kerfíð
geti verið svo gloppótt í dag. En
þetta gerist vissulega. Eins em
þeir sem em seinir til og ná ekki
lærdómsþroska fyrr en á fullorð-
insámm. Alvarlegast er vandamálið
hjá bömum sem em að alast upp
í dag og má vafalaust rekja það til
fátæktar. Böm þeirra sem lítils
mega sín í þjóðfélaginu lenda oft í
endalausum hrakningum og flutn-
Úr kennslustund.
ingum milli borga og bæja og stansa
aldrei nógu lengi á hveijum stað
til þess að ná fótfestu innan skóla-
kerfísins. í fátækrahverfum
Winnipeg em skólar þar sem einn
kennari byijar að hausti með hóp
bama sem í vetrarlok er horfínn
og önnur böm komin í staðinn.
Foreldrar þessara bama eiga enga
peninga og fá í fæstum tilvikum
atvinnu. Þetta fólk færir sig milli
staða í leit að nýjum möguleikum,
en það sama tekur við á nýjum stað.
Næst þegar peningar hrökkva ekki
fyrir húsaleigu eða fólki er vísað á
dyr af öðmm orsökum er enn hald-
ið af stað. Nærri má geta hvort
bömin líða ekki vegna þessa. Það
þarf sterk bein til þess að þeim
megi takast að læra eitthvða að
gagni í skóla. Ábyrgðin hvílir því
bæði á þjóðfélaginu sjálfu og svo
kennumm og skólakerfí.“
Samkvæmt tölum frá síðasta ári
er talið að um tuttugu þúsund
manns í Winnipeg séu ólæsir. Rut
reiknar þó með að sú tala sé enn
hærri og vandmálið alvarlegra.
„Vandamálið fer líka vaxandi hér
í Winnipeg," segir hún. „Fleiri og
fleiri flytjast m.a. norðan úr indí-
ánabyggðum inn í bæinn í leit að
atvinnu. Margir nemendanna hjá
okkur em indíánar, en þó hvergi
nærri allir. En ólæst eða illa læst
fólk fær ekki atvinnu og á ekki
möguleika á að komast í þjálfun
sem gæti leitt til atvinnu. Þessu
fólki viljum við ná í okkar skóla,
og margt er þegar komið í hann
og hefur náð ótrúlega miklum
árangri á stuttum tíma. Sá sem
hvorki kann að lesa eða skrifa er
hjálparvana — ekki satt? Oft og
tíðum getur fólk í svo erfíðari að-
stöðu ekki gert mun á réttu og
röngu, og ég er viss um að það finn-
ur mjög til þess að vera í sjálfheldu
og eiga ekki i nein hús að venda.
Margir lenda í drykkjuskap og ekki
bætir það ástandið. Við viljum því
mennta sem flesta í grunnfögunum
og þá aukast atvinnumöguleikamir
og líkur á betra húsnæði og meiri
aðhlynningu fyrir bömin. En það
er löng leið framundan hjá þessu
fólki og hlaðin hindmnum."
í framhaldi af þessu ræddum við
nánar um stofnun og rekstur um-
rædds skóla.
„Ég hef nú starfað í þijátíu ár
við kennslu og séð ýmislegt," sagði
BV
Rafmagns
oghond-
lyftarar
Liprirog
handhægir.
Lyftigeta:
500-2000 kíló.
Lyftihæö upp í
6 metra.
Mjóar aksturs-
leiðir.
Veitum fúslega
allar upplýsingar.
UMBOÐS- OG HEILDVERSLUN
BILDSHÖFDA 16 SIMI 672444
fleiri sem hafa verið hér. Það er
hræðilegt.
Við viljum fyrir alla muni foröast
að fólk haldi að nám felist í því að
það sé matað á efni. Einstaklingur-
inn verður sjálfur að læra — hann
ræður ferðinni — það á ekki að
þurfa að troða í hann. Þess vegna
held ég að okkur gangi eins vel hér
og raun ber vitni. Við gefum ekki
fyrirskipanir, við kennaramir emm
til aðstoðar — allir vinna saman.“
Og enn segir Rut: „Ég sé svo
marga galla á skólakerfinu eins og
það er hér í dag, og við höfum
ekki tíma til að fara út í þá sálma,
en ég viðurkenni að það virkar vel
fyrir flesta — fyrir heildina, því að
flestir era elskulegt millistéttarfólk
sem býr á góðum heimilum þar sem
lesið er fyrir bömin og þau fá góð-
an aðbúnað, en þeir sem em verr
settir og koma frá fátækum heimil-
um passa ekki inn í þetta mynstur.
Hér skulum við gera okkur grein
fyrir því að veraldleg fátækt orsak-
ar andlega einangmn. Og þetta
ástand versnar, því bilið hér milli
fátækra og ríkra vex stöðugt. En
það dugir ekki að benda og segja
letingi, þú hefðir átt að gera betur,
það stoðar ekki neitt. Staðreyndin
er sú að fólk sem hefur orðið á
eftir verður að fá nýtt tækifæri og
enn nýtt tækifæri til þess að ná
fótfestu. Ég reyni að fá nemendur
mína sem hafa náð nokkuð góðum
tökum á lestri til að fara niður á
aðalbókasafnið í miðbænum og fá
sér kort svo þau geti tekið út bæk-
ur. Það kostar ekki neitt. En það
er erfítt að fá þau til þess því að
þau sjá slíka stofnun sem eitthvað
fyrir aðra — þá sem betur em stadd-
ir. Heimur hins ólæsa er svo
þröngur, og hefðum við meiri pen-
inga og fleira starfsfólk gætum við
reynt að opna heim þessa fólks
meira og gera því ljóst að það á
sjálft aðgang að þeim heimi. Hann
er ekki bara fyrir þá sem em betur
settir.
Þó veitt hafi verið fé til lestrar-
kennslunnar er enn ekki búið að
fínna skólanum endanlegan stað
innan menntakerfisins. Eg spurði
Rut hvort hún teldi samt ekki að
hann ætti framtíð fyrir sér.
„Vissulega trúi ég því,“ sagði
hún. „Það er að vísu enn litið svo
á að hér fari fram tilraunakennsla,
en við vonum að til þess komi aldr-
ei að hér verði lokað, heldur að
stofhunin muni stækka vemlega.
Starf okkar hefur vakið töluverða
athygli fjölmiðlanna og þannig hafa
þeir hjálpað okkur við að kynna
starfsemina. Það iaðar að fleiri
nemendur, sem ienda nú því miður
á biðlista þvf við getum ekki tekið
við fleiram eins og er. Ég held að
ég fari rétt með að nú séu um 100
manns á biðlista. Nú, mér finnst
yfirvöld líka hafa sýnt starfi okkar
mikinn skilning og vona að til þess
komi aldrei að hér verði lokað. Ef
svo yrði myndi það valda mikilli
óhamingju meðal nemenda en ég
er jafnframt viss um að þeir hefðu
ekki uppurð í sér til að bera fram
nein mótmæli. Öðm máli gegnir ef
loka ætti fyrir kennslu í betri hveij-
um borgaimnar. Foreldrar þar yrði
ekki í vandræðum með að mynda
þrýstihópa og ná fram sínum mál-
um.“
Á þessi stofnun sér hliðstæður í
landinu?
„Eiginlega ekki, að minnsta kosti
eklri með sama sniði og hér. Aftur
á móti er í borgum eins og Tor-
onto, Vancouver og Montreal lögð
mikil áhersla á að kenna innflytj-
endum. Það er líka gert hér f
Winnipeg. Enda bera stjómvöld
ábyrgð gagnvart þeim sem þau
veita innflutningsleyfí þannig að
þeim sem ekki kunna málið sé kennt
það á sem allra stystum tíma. Þó
em innflytjendur oft í erfíðri að-
stöðu vegna þess að málið stendur
þeim fyrir þrifum. Því miður lenda
þeir oft í verstu störfunum en það
em lfka margar hendur á lofti til
að hjálpa þeim. En það er litið
öðmvísi á Kanadamenn sem eiga f
erfíðleikum vegna kunnáttuleysis.
Staðreyndin er sú að það er ekki
skammarlegt þó innflytjandi eigi f
erfiðleikum með mál, en hinir
skammast sín fyrir hvemig er kom-
ið fyrir þeim og kenna sjálfum sér
um.