Morgunblaðið - 14.07.1987, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14, JÚLÍ1987
Seljum markið hærra
eftir Öskar Einarsson
1. Inngangur
Neyðarþjónusta íslendinga með
þyrlum hefur nú yfírstigið mikil-
vægan reynsluþröskuld. Undanfar-
in ár hefur sannast að íslendingar
eru ekki einungis færir um að veita
slíka þjónustu heldur hafa og lært
af mistökum sínum. Á slíkum tíma-
mótum er vert að huga að því sem
gerst hefur, þeim skilyrðum sem til
staðar voru, hvaða árangur hefur
náðst og hvert stefna skuli.
2. Forsaga
Saga þyrluútgerðar á íslandi
hefur einkennst af mikilli slysa-
tíðni. Til skamms tíma virtust öllum
þyrlum búin svipleg örlög hér við
land. Risjótt veður, mikil ísingar-
hætta og reynsluleysi hafa grandað
bæði íslenskum og bandarískum
þyrlum hér við land. Því er eðlilegt
að ríkar efasemdir hafí verið um
notagildi þessara tækja hér við land.
Alloft höfðu þyrlur þó sannað gildi
sitt og þá einkum til sjávar.
Erlendis eru þyrlur mikilvægur
hlekkur í hvers kyns öryggisþjón-
ustu. Allt frá styijöldunum í Kóreu
og Víetnam var ljóst að þessi tæki
voru ómetanleg við flutning særðra
og björgun nauðstaddra. Frá því
hafa miklar framfarir orðið, einkum
í tækjakosti. Nú er svo komið í
nágrannalöndum okkar, að þyrlur
eru notaðar við flutning sjúkra sem
slasaðra skemmri vegalengdir. At-
hyglisvert er, að í Evrópu, þar sem
slík starfsemi á sér hvað lengsta
sögu, hafa augu stjómvalda beinst
æ meir að því að flytja læknishjálp-
ina til hins nauðstadda. Síðasta
áratug hafa til dæmis björgunar-
þyrlur með lækni í áhöfn verið
reknar í Noregi með góðum ár-
angri. Nú er svo komið að norsk
stjómvöld ætla að efla þessa starf-
semi verulega, og er ætlunin að
fjölga útkallssveitum þar í níu. Með
þvf munu nær allir Norðmenn eiga
kost á slíkri neyðarþjónustu innan
einnar klukkustundar.
Skilyrði hérlendis krefjast meira
bæði af mönnum og tækjum. ísland
einkennist af ísingu og vindum.
Haust, vetur og vor ræður ísingin
ríkjum þegar komið er inn til lands
ellegar upp í loftin. Þessu er öðm-
vísi farið á meginlandi Evrópu,
Norður-Ameríku eða á Grænlandi
þar sem ísingarskilyrði eru mun
fátíðari. Sem dæmi má nefna að
við Osló telja þyrluflugmenn að
ísingarskilyrði nemi tíu til tuttugu
dögum árlega. Vegna þess hefur
þyrluflug hér gjaman einskorðast
við strendur. Stór hluti landsins og
þá einkum Norðausturlandið hefur
því orðið útundan vegna þess tíma
sem tekur að þræða strandlengjuna.
Sem fyrr segir hefur saga þyrlu-
útgerðar hér á landi verið á köflum
sorgarsaga. Reynsluleysi íslend-
inga og fljótfæmi við að tileinka
sér þessa tækni réð þar miklu um.
Nú er viðtekin venja að meta
flugtíma til reynslu en áður fyrr
var stuðst við lýsingar af Áma í
Hraunkoti. Við Norsk Luftambul-
anse, stofnun í Noregi er starfrækir
sjúkraþyrlur, er krafist 2.000
klukkustunda flugreynslu til að
þyrluflugmenn séu gjaldgengir til
starfa. Eftir hið hörmulega slys
þegar TF-RÁN fórst í Jökulfjörðum
og þær kviksögur sem þá spmttu
upp, er furða að ekki hafi verið rit-
aður eftirmáli þessarar útgerðar.
Hafíð hefur löngum tekið sína tolla.
Árlega farast tugir manna í sjóslys-
um hér við land. Engum dettur þó
í hug að venda kvæði sínu í kross
og hætta sjósókn. Á hliðstæðan
hátt ber að dást að kjarki og fram-
sýni þeirra er hófu þyrlurekstur
íslendinga á ný.
3. Tvö ár liðin
Liðið er hátt á annað ár frá því
að undirritaður flaug fyrst í sjúkra-
flug með TF-SIF, þyrlu Landhelgis-
gæslu íslands. Framfarir hafa síðan
orðið miklar. Nú er ekki lengur
verið að eyða dýrmætum tíma í að
leita að lækni tilkippilegum í sjúkra-
ellegar björgunarflug. í upphafí
voru það nokkrir læknar sem
ákváðu til reynslu að manna sólar-
hringsvakt, þannig að ávallt væri
einn til reiðu í allt neyðarflug með
þyrlu Landhelgisgæslunnar. Ætl-
unin var að bæta þá neyðarþjónustu
„Þyrlur hafa þegar
sýnt yfirburði sína á
íslandi sem björgunar-
tæki við erfiðar aðstæð-
ur. Skemmst er að
minnast hins frækilega
björgunarafreks í vetur
við strand Barðans á
Snæfellsnesi. Á síðast-
liðnu einu og hálfu ári
eiga 15 Islendingar á
besta aldri líf sitt að
launa þyrlu Landhelgis-
gæslunnar.“
sem fyrir var í landinu, þjóna sæfar-
endum sem ferðalöngum og vera
héraðslæknum til aðstoðar í neyð-
artilvikum. Fyrsta starfsár þyrlu-
vaktar lækna varð viðburðaríkt.
Útköll urðu nærri fímmtíu talsins.
Þar af var fluttur 31 sjúklingur og
varð þjónustan 6 þeirra til lífs en
8 hlutu verulegt gagn af læknis-
meðferð.
Fljótlega varð ljóst að mikil þörf
var fyrir slíka starfsemi. Með stuðn-
ingi björgunarsamtaka, Farmanna-
og fískisambands íslands, sjó-
mannasamtaka og allmargra
þingmanna var í lok árs 1986 sam-
þykkt að festa þessa vakt í sessi.
Síðan hefur verkefnum fjölgað og
fyrstu 6 mánuði þessa árs hafa
útköll náð heildarfjölda síðasta árs.
Athyglisvert er að beiðni um útkall
kemur í allt að helmingi tilvika frá
læknum í dreifbýlinu. Þeir hafa ein-
mitt lengi gert sér manna best grein
fyrir mikilvægi sjúkraflugs. Sem
dæmi má nefna að læknafélög bæði
á Austurlandi og Vestfjörðum hafa
stutt flugfélög ijórðunganna dyggi-
lega þegar áföll hafa dunið yfír.
Þyrlur koma hins vegar ekki í
stað vel útbúinna sjúkraflugvéla
heldur taka við þar sem hefðbundin
sjúkraflutningatæki henta ekki.
Með samnýtingu þessara farkosta
má vinna dýrmætan tíma og forða
sjúklingum frá örkumlum og dauða.
Víðast hvar hefur ávinningur
slíkrar þjónustu verið talinn rétt-
læta mikinn stofn- og rekstrar-
kostnað.
Þyrlur hafa þegar sýnt yfírburði
sína á íslandi sem björgunartæki
við erfíðar aðstæður. Skemmst er
að minnast hins frækilega björgun-
arafreks í vetur við strand Barðans
á Snæfellsnesi. Á síðastliðnu einu
og hálfu ári eiga 15 íslendingar á
besta aldri líf sitt að launa þyrlu
Landhelgisgæslunnar. Ljóst er að
þörfín á slíkri þjónustu hérlendis
er meiri en nú verður annað með
óbreyttum starfsháttum og tækja-
kosti.
4. Staðan nú
Landhelgisgæslan hefur nú til
umráða eina björgunarþyrlu af
meðalstórri gerð útbúna til úthafs-
flugs. Flugdrægi hennar er þó
takmarkað. Frá eldsneytisstað get-
ur hún flogið um 150 sjómflur,
dvalist hálfa klukkustund yfír
staðnum og flogið aftur til baka.
Eldsneytisstaðir eru enn sem komið
er fáir hér á landi og ekki er unnt
að taka eldsneyti sem geymt er um
borð í varðskipi. Sem fyrr segir er
ísing helsti farartálminn drjúgan
Karlakórinn
Heimir
Skagafirði
eftir Jóhönnu Sigríði
Sigurðardóttur
Yndislegt vorkvöld 16. júní sl.
átti ég þess kost að hlýða á söng
karlakórsins Heimis frá Skagafirði.
Kórinn var þá í söngferð um Suður-
land og gerði stuttan stans í
Langholtskirkju.
Ég bið kórfélaga og söngstjóra
afsökunar á hversu seint þetta til-
skrif birtist.
Tilgangurinn er að þakka þeim
fyrir stórkostlegan söng. Söng sem
fór beint í æð ef svo má segja.
Kirkjan var þéttsetin þetta kvöld
og þeir félagamir hafa áreiðanlega
fundið að þeir voru á meðal ein-
lægra aðdáenda, því að lófatak
glumdi vel og lengi eftir hvert lag.
Eg hef oft áður heyrt kórinn syngja
og sennilega hefur hann sjaldan eða
aldrei verið betri.
Samhljómur kórsins er hreinn og
tær og tónninn mjúkur, en hinn
skemmtilegi léttleiki, sem hefur
jafnan einkennt þennan kór, er
einnig á sínum stað.
Mér hefur alltaf fundist þessi kór
eins og sál Skagafjarðar. Þetta er
upphaflega og enn að meginstofni
„Mér hefur alltaf fund-
ist þessi kór eins og sál
Skagafjarðar. Þetta er
upphaflega og enn að
meginstofni bændakór
og kórfélagar hafa
jafnan lagt á sig mikið
erfiði til að kórinn geti
dafnað.“
bændakór og kórfélagar hafa jafn-
an lagt á sig mikið erfiði til að
kórinn geti dafnað. Starfíð hefur
einkennst af miklum dugnaði og
einskærri sönggleði. Bændumir
hafa ekið um langan veg eftir erf-
iði dagsins til að komast á æfíngar.
Kórinn hefur farið í tónleikaferðir
um landið og til Noregs fór kórinn
1980.
Það eru nokkur atriði sem mig
langar að minnast sérstaklega á.
Fyrst er að nefna söngstjórann
unga, Stefán R. Gíslason frá Mið-
húsum í Blönduhlíð. Hann á ekki
langt að sækja tónlistarhæfíleika
sína. Faðir hans, Gísli í Miðhúsum,
hefur sungið með kómum um ára-
bil og einnig í kirkjukór Miklabæjar-
kirlqu, auk þess sem hann spilar
af fingrum fram nánast hvaða lag
sem er á píanó, orgel eða harmon-
iku. Stefán Gíslason er mér minnis-
stæður allt frá því hann var í
Bamaskóla Akrahrepps og yljaði
það gömlu kennarahjarta ða sjá
hann halda um tónsprotann þetta
kvöld. Hann stjómaði kómum af
stakri prýði og nákvæmni. Stefán
er sprottinn úr sama jarðvegi og
kórfélagamir, hann gjörþekkir þá
og samstilling kórs og söngstjóra
var til fyrirmyndar.
Gaman var að hlusta á þá bræð-
uma frá Miðhúsum, hvemig þeir
unnu saman í laginu „Undir blá-
himni", en Jón St. Gíslason lék
undir á harmoniku í því lagi.
Pétur Pétursson söng einsöng í
mörgum lögum. Pétur er af ætt
tónlistarmanna. Hann er náskyldur
Bimi heitnum Ólafssyni frá Krit-
hóli. Bjöm var organisti í fjölda-
mörg ár og mjög fágaður tónlistar-
maður. Meðal annars raddæfði
hann karlakórinn Heimi í áratugi.
Ég vil sérstaklega minnast á lagið
„Erla“ sem Pétur söng af þvílíkri
snilld og fágun að ég hef ekki heyrt
það lag betur flutt. Ég nefni líka
hluta ársins hér við land. Vegna
þessa neyðast þyrlur til að fljúga
lágt meðfram ströndum þar sem
ísingarskilyrði eru fátíðust. Slfld
lengir leiðina til Norður- og Norð-
austurlands verulega. Þyrla
Landhelgisgæslunnar er ekki búin
afísingartækjum líkum þeim sem
nú eru í notkun á nokkrum stærri
þyrlutegundum. Burðargeta vélar-
innar er einnig takmörkuð. Slíkt
kom í ljós við björgun skipveija á
Barðanum í vetur þegar fara þurfti
tvær ferðir út í skip til að forðast
yfírhleðslu.
Mannafli Landhelgisgæslunnar
er takmarkaður og veldur slíkt
vemlegum áhyggjum þeirra sem til
þekkja. Gleggst kemur slíkt fram í
vinnuframlagi þyrluáhafnanna. Út-
köll eru nú að jafnaði tvisvar í viku
og fer fjölgandi. Vegna mannfæðar
þarf að gæta vel að hvíldartímum
enda lífsnauðsynlegt þar sem erfíð
verkefni gera ekki boð á undan sér.
5. Náin framtíð
Af framanrituðu má vera ljóst
að stjómvöld þurfa skjótt að huga
að þessum málum. Löngu er tíma-
bært að íslendingar eignist stóra
björgunarþyrlu sem sinnt gæti allri
landhelgi okkar. Slík þyrla ætti
hæglega að geta borið skipsáhöfn.
Koma þarf upp þéttriðnu neti elds-
neytisstöðva. Fjölgun þeirra og
útbúnaður sem gerir eldsneytistöku
frá varðskipum mögulega bætir
flugdrægið. íslendingar þurfa að
eiga tvær stórar björgunarþyrlur,
annað er kotungsháttur. Ein slík
þyrla kann að virðast dýrkeypt enda
verð hennar fullbúinnar um 300
milljónir króna. Fyrir peninga þá
sem nýja flugstöðvarbyggingin á
Keflavíkurflugvelli fór fram úr
kostnaðaráætlun hefði þó mátt
kaupa tvær slíkar þyrlur. Huga
þarf að nýráðningum þyrluáhafna
og þjálfun þeirra. Að lokum þarf
að koma upp aðstöðu á norður og
norðausturlandi þar sem ein björg-
unarþyrla yrði ávallt til taks. Með
slíku yrði öllum landsmönnum
tryggt lágmarksöryggi, ekki síst
íslenskum sjómönnum er gera út á
fjarlægari mið.
Verkefnin eru mörg sem þarfn-
ast athugunar og úrlausnar. Það
starf verður að mestu í höndum
okkar íslendinga. Ekki dugar að
treysta sífellt á frumkvæði Atlants-
hafsbandalagsins í þessum málum.
Síðustu árin hefur ýmislegt bent til
minnkandi umsvifa björgunardeild-
ar þess hér á Keflavíkurflugvelli.
Þyrlur deildarinnar eru aldurhnign-
ar og erfíðar í viðhaldi en ekkert
hefur enn heyrst um endumýjun
þeirra. Eðlilegt er að framlag okkar
Islendinga til eigin öryggismála
aukist og ætti uppbygging þyrlu-
björgunardeildar að vera þar fyrst
útgjalda. Óneitanlega yrði tilbreyt-
ing í slíkri framsýni hér á landi.
Höfundur er læknir við fram■
haldsnám i Bandaríkjunum.
lagið „Bærist varla blað á grein“,
en þar hljóp Pétur í skarðið fyrir
bróður sinn, Sigfús, sem ekki gat
verið með þetta kvöld. Pétur var
stjama kvöldsins að mínum dómi.
Söngur hans var áreynslulaus og
svo dásamlega eðlilegur, að slíkum
stundum er erfítt að lýsa með orð-
um. Framkoma hans öll einkenndist
af hógværð. Hann söng þannig að
grun hef ég um að tár gleði og
grifningar hafí blikað á hvarmi
margra þetta kvöld.
Með kómum söng einnig ungur
og upprennandi söngvari, Páll Jó-
hannesson. Mér er sagt að hann sé
af skagfirsku bergi brotinn. Páll
söng auk þess nokkur lög við undir-
Íeik Ólafs Vignis Albertssonar.
Þessi efnilegi söngvari hreif áheyr-
endur sannarlega og fannst mér
hann syngja lagið „Hóladans" mjög
skemmtilega.
Undirleikari kórsins að þessu
sinni var ung kona, Katharina L.
Seedell. Hún skilaði hlutverki sínu
með miklum ágætum.
Höfundur er kennari og nýbraut-
skráður sjúkraþjálfari frá Há-
skóla fslands.