Morgunblaðið - 19.07.1987, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 19897
PJíHtpll Útgefandi nMabtb Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, MagnúsFinnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Samdráttur
framundan?
Sveiflumar í efnahagsmál-
um okkar íslendinga eru
ótrúlega miklar. Á því hefur
engin breyting orðið, þrátt
fyrir markvissar tilraunir til
að skjóta fleiri stoðum undir
atvinnulíf okkar. Hvað sem
slíkum tilraunum líður er það
sjávarútvegurinn, sem af-
koma okkar byggist á. Þegar
góðæri er við sjávarsíðuna
breiðist það út um þjóðfélagið
með ótrúlegum hraða. Þegar
samdráttur er þar hefur hann
ótrúlega skjót og lamandi
áhrif á a!It annað atvinnulíf.
Á viðreisnarárunum fund-
um við óþyrmilega fyrir
þessum sveiflum. Þá hrundu
síldveiðar á einu sumri. í kjöl-
farið fylgdi gífurlegt verðfall
á afurðum okkar á Banda-
ríkjamarkaði og samdráttur í
þorskafla. Þetta leiddi auðvit-
að af sér mikla kreppu og
atvinnuleysi, sem í janúar-
mánuði 1969, fyrir nær
tveimur áratugum, þýddi að
mörg þúsund manns höfðu
enga atvinnu. Þessi lífsreynsla
viðreisnaráranna varð að
sjálfsögðu til þess, að menn
vildu reyna að breikka grund-
völl atvinnulífsins m.a. með
stóriðju. Reynslan hefur hins
vegar sýnt okkur, að stóriðjan
er ekki síður háð miklum
sveiflum en sjávarútvegurinn
og nú er ómögulegt að fá
nokkurt erlent fyrirtæki til
samstarfs við okkur um nýt-
ingu auðlinda fallvatnanna.
Niðurstaðan af þróun atvinnu-
og efnahagsmála í þessi tutt-
ugu ár er því sú, að hvort sem
okkur líkar betur eða verr,
verðum við háð sveiflum í
sjávarútvegi um ófyrirsjáan-
lega framtíð og verðum að
aðlaga okkur þeim.
Að þessu er vikið nú vegna
þess, að Þjóðhagsstofnun hef-
ur sett fram þá skoðun að
tímabili góðæris sé að ljúka
og samdráttur sé framundan
í efnahags- og atvinnulífi okk-
ar. Þjóðhagsstofnun telur
raunar að góðærið hafí staðið
í sl. þrjú ár. Allur almenning-
ur mun áreiðanlega telja, að
það hafi fyrst komið til sög-
unnar í ársbyijun 1986, þegar
mikil umskipti urðu í olíuverði
og til viðbótar kom vaxta-
lækkun á erlendum fjár-
magnsmörkuðum og hækkandi
verðlag á fískafurðum okkar.
En hvað sem því líður er ljóst,
að góðærið hefur haft ótrúleg
áhrif á skömmum tíma, eins
og hvarvetna má sjá. Það er
hins vegar full ástæða til að
taka aðvörun Þjóðhagsstofn-
unar alvarlega. Við höfum
langa reynslu af sveiflunum í
atvinnulífí okkar. Þegar
góðærið kemur til sögunnar
erum við fljót að gleyma erfíð-
leikatímunum og hugsum
gjaman ekki til þess, að þeir
geti komið á ný.
Viðvömn efnahagssérfræð-
inga okkar gefur til kynna að
hyggilegt sé fyrir þjóðina að
búa sig undir samdráttar-
skeið. Ef það er gert strax
verður það sársaukaminna en
ella. Aðgerðir í þá vem snúa
að ríkinu sjálfu, fyrirtækjum
og einstaklingum. Það er
m.ö.o. nauðsynlegt að hefjast
handa um að draga úr útgjöld-
um þjóðarbúsins, fyrirtækja
og einstaklinga. í því felst
m.a. að skynsamlegt er fyrir
alla þessa aðila að fara sér
hægt í fjárfestingum á næstu
missemm.
Á næstu mánuðum fara
línur að skýrast varðandi
kaupgjaldssamninga fyrir
næsta ár. Það er auðvitað
nauðsynlegt, að aðilar vinnu-
markaðarins taki mið af þeim
ábendingum, sem fram koma
hjá Þjóðhagsstofnun, og sýni
raunsæi í samningagerð fyrir
næstu misseri. Kaupmáttar-
aukning hefur verið mikil nú
um skeið, þannig að þjóðin á
að geta verið sátt við að úr
henni dragi eða hún verði
a.m.k. ekki jafnmikil á næstu
mánuðum og verið hefur að
undanfömu.
Við getum ráðið við sam-
drátt af því tagi, sem Þjóð-
hagsstofnun boðar, ef við
kunnum fótum okkar forráð.
En við getum líka lent í stór-
felldum erfiðleikum ef við
neitum að horfast í augu við
þær staðreyndir, sem við
blasa. Það verður óskemmti-
legt verkefni fyrir nýja ríkis-
stjóm að takast á við
erfíðleikatíma, sem kunna að
vera ffamundan, ef spá Þjóð-
hagsstofnunar rætist. En
ríkisstjómir hafa áður aukið
veg sinn með því að leiða þjóð-
ina út úr öldudal eins og
fordæmi Viðreisnarstjómar-
innar á árabilinu 1967-1969
sýndi.
Deilur um hvalveiðar
okkar íslendinga vekja
upp margslungnar til-
finningar hjá þjóðinni.
Sennilega fer þeim
fjölgandi sem eru
andvígir hvalveiðum af
þeirri einföldu ástæðu,
að þeir vilja ekki láta drepa þessi stórkost-
legu dýr. Þeim mun meira, sem fólk veit
um lifnaðarhætti hvala, því ógeðslegra er
hvaladráp í augum þess. Á hinn bóginn
eru svo aðrir, sem telja tilfínningasemi af
þessu tagi fráleita. Þetta fólk segir sem
svo, að þær þjóðir, sem búa á norðurslóð-
um hljóti að bjarga sér og nýta þau auðæfi,
sem þær hafa yfir að ráða. Það komi ekki
til mála, að láta menntafólk, sem býr við
allsnægtir hjá stórþjóðunum komast upp
með að taka lífsframfærið frá því fólki,
sem býr við harðari lífsskilyrði hér norður
frá. Þessir andstæðu hópar hafa svo til-
hneigingu til þess að sameinast í andstöðu
við það, að stjórnvöld í Washington D.C.
segi okkur íslendingum fyrir verkum í
hvalveiðimálum.
Það er ekkert nýtt, að rætt sé um bann
við hvalveiðum. Þær voru bannaðar um
skeið fyrr á öldinni og eru í rauninni merk-
ur þáttur í atvinnusögu okkar íslendinga.
En nú hafa deilur milli okkar og Banda-
ríkjamanna blossað upp á ný og viðræður
hefjast milli fulltrúa þessara tveggja þjóða
vestan hafs á mánudag. Þess vegna er
ekki úr vegi að rifja upp nokkur atriði úr
umræðum um þessi mál á undanfömum
árum. Að mörgu leyti eru þau orðaskipti,
sem nú fara fram milli okkar og Banda-
ríkjamanna, nákvæm endurtekning á því,
sem gerðist á sama tíma sl. sumar.
Á löggjafarþingi því, sem sat
1982-1983, flutti Eiður Guðnason einn af
þingmönnum Alþýðuflokksins svohljóðandi
þingsályktunartillögu: „Alþingi ályktar að
fela ríkisstjóminni að mótmæla nú þegar
samþykkt Alþjóðahvalveiðiráðsins um al-
gjört bann við hvalveiðum frá og með árinu
1986.“
í greinargerð með þessari tillögu sagði
flutningsmaður m.a.: „Síðastliðið sumar
samþykkti Alþjóðahvalveiðiráðið að algjört
bann við hvalveiðum skuli taka gildi frá
og með árinu 1986. Fjölmargar þjóðir, sem
þetta bann snertir, hafa þegar komið mót-
mælum á framfæri við ráðið. Það hafa
íslendingar enn ekki gert... Sé mótmæl-
um íslendinga ekki komið á framfæri við
ráðið fyrir 1. febrúar 1983 er svo litið á
sem íslendingar hafi samþykkt bannið.
Mótmæli íslendingar hins vegar fyrir-
huguðu hvalveiðibanni eru þeir óbundnir
af samþykkt ráðsins."
í umræðum um þetta mál á Alþingi
hinn 27. janúar 1983, sagði Steingrímur
Hermannsson þáverandi sjávarútvegsráð-
herra m.a.: „Eg vil segja það að lokum
til að draga þetta saman, að ég tel að
ákvörðun 34. ársfundar Alþjóðahvalveiði-
ráðsins um stöðvun hvalveiða í atvinnu-
skyni, úthafsveiða 1985 og veiða frá
ströndum eftir árslok 1985, þ.e. 1986, sé
alls ekki byggð á vísindalegum niðurstöð-
um, eins og ætlast er til í þeim sam-
þykktum, sem á að fara eftir hjá
Alþjóðahvalveiðiráðinu. Ég tel jafnframt
skylt að taka tillit til þess, að vísindanefnd
ráðsins, sem meta á ástand hvalveiðistofn-
anna, hefur ekki séð ástæðu til að mæla
með allsheijarstöðvun hvalveiða. Það er
því mín skoðun að heimila eigi að nýta
hval, eins og önnur dýr í lífríki okkar, en
sú nýting skuli vera undir ströngu vísinda-
legu eftirliti með hveijum einstökum
hvalastofni, þannig að nýtingin sé hæfíleg.
Ég tel því að auka beri vísindalegar athug-
anir á hvalastofninum, eins og við höfum
reyndar gert síðustu árin, en þurfum að
gera í stórauknum mæli. í því skyni má
vitanlega nota hvalveiðiskipin. Ég tel veru-
lega hættu á því, að mjög dragi úr
rannsóknum á hvalastofninum, ef hval-
veiðar leggjast niður."
í þessum umræðum komu fram sjónar-
mið talsmanna annarra hagsmuna, sem
töldu sér ógnað með áframhaldandi hval-
veiðum. Þannig sagði Guðmundur Karls-
son sem þá var einn af þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins og þá og nú einn af
forystumönnum í fiskvinnslu í Vestmanna-
eyjum: „Ég vona, að ráðstafanir íslendinga
verði þær, að bandarískur almenningur
hafí ekki ástæðu til að ganga framhjá
íslenzkum vörum á bandarískum markaði.
Við skulum gera okkur grein fyrir því,
hvetjar afleiðingar það getur haft, ef við
mótmælum hvalveiðibanninu. Það getur
orðið samdráttur í sölu á íslenzkum fiski
í Bandaríkjunum eða jafnvel eitthvað ann-
að verra. Ég skora á ykkur, háttvirtir
þingmenn, í nafni þeirra þúsunda togara-
sjómanna, sem stunda þorskveiðar hér við
ísland, í nafni þeirra þúsunda bátasjó-
manna, sem stunda veiðar hér við Island,
í nafni alls þess verkafólks, sem á hags-
muna að gæta í frystiiðnaðinum og þeirra
tuga fyrirtækja og byggðarlaga, sem allt
sitt eiga undir þorskveiðum við Island, að
fella þessa tillögu og ég mun sjálfur greiða
atkvæði gegn henni.“
Skiptar skoðanir á Alþingi
Skoðanir reyndust mjög skiptar á Al-
þingi. Utanríkismálanefnd, sem fjallaði um
tillögu Eiðs Guðnasonar milli umræðna,
klofnaði í afstöðu sinni. Framsögumaður
meirihluta nefndarinnar var Halldór Ás-
grímsson, sem síðar varð sjávarútvegsráð-
herra, og hefur hvalveiðimálið brunnið
meira á honum en nokkrum öðrum ráð-
herra í ríkisstjórn. Meirihluti nefndarinnar
var andvígur tillögu Eiðs Guðnasonar og
taldi, að Islendingar ættu ekki að mót-
mæla samþykkt Alþjóðahvalveiðiráðsins.
Til rökstuðnings þeirri afstöðu sagði Hall-
dór Ásgrímsson m.a. í umræðum á Alþingi
2. febrúar 1983: „Hitt er svo annað mál,
að það eru mjög skiptar skoðanir meðal
þjóðarinnar og hér á þingi í máli þessu
og þegar svo er, er að mínu mati og meiri-
hluta nefndarinnar ekki skynsamlegt að
bera fram sterk mótmæli. Það horfir
öðruvísi við, ef sameinað afl býr þar að
baki og menn hljóta að meta málið að ein-
hveiju leyti með hliðsjón af því... Ég vil
leggja áherzlu á, að það þarf að sjálfsögðu
að taka afstöðu til þess á hveijum tíma,
hvemig við stöndum að aðild okkar að
alþjóðastofnunum. Eins og ég sagði áðan
hefur það verið merki okkar íslendinga
að hlíta slíkum alþjóðasamþykktum, en
við hljótum hins vegar að vinna að því af
fullri hörku á alþjóðavettvangi að vinna
því stuðning að við getum nýtt þær auð-
lindir, sem við teljum okkur henta...
Okkur er ljóst, að rannsóknir á hvalastofn-
unum eru ekki fullnægjandi og þær þarf
enn að auka. Það hefur komið í ljós, að
flest það, sem gert hefur verið, er dregið
í efa á alþjóðavettvangi. Það hlýtur að
vera nauðsynlegt til þess að slíkar rann-
sóknir séu teknar gildar og tekið á þeim
mark, að þær séu þannig úr garði gerðar
og það trúverðugar, að það sé mark á
þeim takandi."
Geir Hallgrímsson var talsmaður minni-
hluta utanríkismálanefndar í þessu máli
og skýrði frá því að minnihlutinn vildi
samþykkja tillögu Eiðs Guðnasonar um
að mótmæla samþykkt Alþjóðahvalveiði-
ráðsins með þeirri breytingu, að þar segði
m.a.: „Jafnframt beinir Alþingi því til ríkis-
stjómarinnar að auka enn rannsóknir á
hvalastofnum hér við land, í samvinnu við
vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins, í því
skyni að fyrir liggi sem fullkomnust þekk-
ing á þessum hvalastofnum við frekari
meðferð málsins.“
Síðan sagði Geir Hallgrímsson: „. . . við
íslendingar höfum nýtt auðlindir sjávarins
á grundvelli þeirrar vísindaþekkingar, sem
fyrir hendi hefur verið á hveijum tíma,
og við leggjum áherzlu á í samfélagi þjóð-
anna að þjóðir virði vemdun auðlinda á
landi og legi. Það er ekki umdeilt í þessu
máli, að hvalveiðar íslendinga hafa verið
stundaðar með þessum hætti. Fulltrúar
Hafrannsóknastofnunar, sem komu til
nefndarfundar, gerðu grein fyrir því, að
svo hefði verið af hálfu aðila, sem hvalveið-
ar stunda hér við land. Þeir töldu þá
hvaiastofna, er á okkar mið ganga og
veiddir em, ekki vera í hættu. Það er álit
okkar í minnihluta nefndarinnar, að það
sé ákaflega mikið fordæmi af hálfu okkar
íslendinga, ef við viðurkennum, að veiðar,
sem stundaðar em á vísindalegum vemd-
argmndvelli, séu bannaðar. Þá er unnt að
seilast töluvert langt í okkar nýtingu auð-
linda hafsins... En ef, eins og allar
forsendur benda nú til, tíminn leiðir í ljós,
að hér sé um eðlilega nýtingu auðlinda
hafsins að ræða, þá emm við að glata að
vissu leyti rétti og stöðu, ef við mótmælum
ekki og notum þetta tímabil, meðan mót-
mælin standa og áður en algert hvalveiði-
bann tekur gildi, til þess að taka okkar
endanlegu ákvörðun á gmndvelli þess sjón-
armiðs, sem við höfum ávallt haft í heiðri,
íslendingar, og við megum aldrei glata,
nefnilega að vemda auðlindir hafsins, en
nýta þær einnig að svo miklu leyti, sem
eðilegt er, svo að lífkeðjan verði ekki rof-
in.“
Eins og kunnugt er var tillaga meiri-
hluta utanríkismálanefndar, sem fól í sér
að samþykkt Alþjóðahvalveiðiráðsins yrði
ekki mótmælt, samþykkt með eins atkvæð-
is mun, 29 atkvæðum gegn 28. Fyrir þessa
atkvæðagreiðslu gerðist það í fyrsta sinn,
að bandaríska sendiráðið í Reykjavík gerði
tilraun til að hafa áhrif á niðurstöðu at-
kvæðagreiðslunnar á Alþingi. Það var gert
með því að vekja athygli fíölmargra þing-
manna og áhrifamanna utan þings á því,
að aðstæður í Bandaríkjunum væm með
þeim hætti, að bandarísk stjómvöld gætu
ekki rönd við reist, ef samtök umhverfis-
vemdarsinna snemst gegn sölu á íslenzk-
um fiski á Bandaríkjamarkaði. Stjómkerfíð
þar í landi væri ekki með þeim hætti, að
ríkisstjómin gæti haft áhrif á starfsemi
fijálsra félagasamtaka af því tagi. Mörg-
um fannst nóg um þessi afskipti, en þau
reyndust aðeins forsmekkur að enn meiri
þrýstingi af hálfu Bandaríkjamanna og
raunar höfum við átt í útistöðum við fleiri
vegna sölu á hvalkjöti, t.a.m. vestur-þýzku
stjómina nú nýlega.
Miklar sviptingar
Þær umræður á Alþingi veturinn 1983,
sem hér hefur verið vitnað til, og sú
ákvörðun, sem Alþingi þá tók, urðu undan-
fari mikilla sviptinga milli íslendinga og
Bandaríkjamanna sumarið 1986 vegna
áframhaldandi hvalveiða okkar í vísinda-
skyni eftir að hvalveiðibannið, sem við
höfðum samþykkt með ákvörðun Alþingis,
gekk í gildi. Kjama þeirra deilna verður
bezt lýst með því að vitna til yfírlýsingar,
sem bandaríska utanríkisráðuneytið gaf
út hinn 30. júlí 1986 en þar sagði m.a.:
„Rauði þráðurinn í yfírstandandi viðræðum
okkar um hvalveiðar íslendinga er skiiyrði
í bandarískum lögum. Viðskiptaráðherra
verður að setja fram staðfestingarkæru
gagnvart erlendu ríki, þegar hann kemst
að þeirri niðurstöðu, að borgarar þess ríkis
stundi hvalveiðar, sem draga úr gildi stofn-
sáttmála Alþjóðahvalveiðiráðsins eða
vemdunarráðstöfunum þess. Staðfesting-
arkæran leiðir ekki sjálfkrafa til stöðvunar
innflutnings fískafurða. Ef ríki hefur feng-
ið staðfestingarkæru þá hefur forsetinn
heimild til, en er ekki skuldbundinn til,
að banna innflutning að öllu leyti eða hluta
á fískafurðum frá viðkomandi ríki að svo
miklu leyti, sem það er í samræmi við
GATT-samkomulagið um verzlun og tolla.
Innan sextíu daga frá staðfestingarkær-
unni ber forsetanum skylda til að gefa
Bandaríkjaþingi skýrslu um þær aðgerðir,
sem hann hefur gripið til í framhaldi af
staðfestingarkæmnni. Til að komast hjá
staðfestingarkæra hefur Bandaríkjastjóm
látið í ljós hversu alvarlegum augum hún
lítur núverandi ástand á Islandi og hefur
óskað eftir að íslendingar hætti hvalveið-
um þegar í stað eða geri hlé á hvalveiðum
á meðan viðræðum okkar er haldið áfram.
Yfírstandandi viðræður era hluti af við-
leitni okkar til að koma í veg fyrir, að
nauðsynlegt verði að leggja fram stað-
festingarkæru og til að forðast hvers konar
erfiðleika í samskiptum okkar við ísland,
sem er vinveitt þjóð og í bandalagi við
okkur.“
Niðurstaða deilumála Bandaríkjamanna
og íslendinga vegna hvaiveiðanna sumarið
1986 kom fram á blaðamannafundi, sem
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra
efndi til hinn 7. ágúst 1986. í fréttum
Morgunblaðsins daginn eftir var skýrt frá
fundinum á þennan veg: „Halldór Ás-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 19897
31
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 18. júlí

grímsson, sjávarútvegsráðherra, sagði á
fréttamannafundi í gær, að hann hefði
fengið tryggingu fyrir því, að viðskiptaráð-
herra Bandaríkjanna myndi ekki staðfesta
það við Bandaríkjaforseta, að íslendingar
hefðu gerzt brotlegir við samþykkt Al-
þjóðahvalveiðiráðsins. Halldór kynnti á
fundinum samþykkt ríkisstjómarinnar frá
því á þriðjudag. Megininntak hennar er
að veiddir verði 120 hvalir, en einungis
49% afurðanna seldar til útlanda, eins og
skýrt var frá í Morgunblaðinu í gær. Gild-
ir þetta annars vegar um hvalkjötið sjálft
og hins vegar aðrar afurðir hvalsins, lýsi
og mjöl. Gert er ráð fyrir, að hvalveiðar
hefjist aftur 17. ágúst næstkomandi. í
samþykkt ríkisstjómarinnar segir, að ríkis-
stjómin líti svo á, að áætlunin um hvalveið-
ar í vísindaskyni hefði í einu og öllu verið
í samræmi við samþykktir Alþjóðahval-
veiðiráðsins. Hins vegar sé ágreiningur
milli stjómvalda íslands og Bandaríkjanna
um hvemig túlka eigi orðalag ályktunar
Alþjóðahvalveiðiráðsins um hvalveiðar í
vísindaskyni frá því í júní sl., þar sem
segir, að kjötið ásamt öðram afurðum,
eigi fyrst og fremst að nota innanlands.
íslenzk stjómvöld túlki þetta svo, að hvetja
eigi til innanlandsneyzlu en alls ekki þuifí
að takmarka eða útiloka útflutning.
Bandarísk stjómvöld líti á hinn bóginn svo
á, að einungis megi flytja út innan við
helming hvalkjötsins annars vegar og inn-
an við helming annarra afurða hins vegar."
Þrýstingur af hálfu Bandaríkjamanna
vegna málsins vakti upp umtalsverða reiði
meðal fólks í þeirra garð sumarið 1986.
Þannig sagði Matthías Á. Mathiesen, þá-
verandi utanríkisráðherra, í samtali við
Morgunblaðið hinn 25. júlí 1986: „Hitt er
annað mál, að með þessu era Bandaríkja-
menn að þvinga okkur á mjög óviðeigandi
hátt og því verður að sjálfsögðu svarað
kröftuglega, þótt auðvitað verði að líta á
hvalveiðimálið í víðara samhengi og taka
með í reikninginn þá hagsmuni, sem í
húfí era á öðram sviðum."
Þegar þáverandi utanríkisráðherra var
spurður, hvort ríkisstjómin mundi nota
vamarstöðina í Keflavík, sem vopn í viður-
eigninni við bandarísk stjómvöld, sagði
Matthías Á. Mathiesen: „Það verður ekki
gert. Öryggis- og vamarmálin hljóta að
vera aðskilin frá einstökum deilumálum,
sem koma upp við okkar samstarfsþjóðir.
Þannig hefur það verið og ég sé ekki
ástæðu til að breyta því nú. En þessi vinnu-
brögð Bandaríkjamanna era afar óskjm-
samleg og ekki líkleg til að skapa
þarlendum stjómvöldum jákvæða umræðu.
I þeim felst mikill tvískinnungur, ef við
höfum í huga þeirra eigið hvaladráp."
Sama dag segir í frétt í Morgunblaðinu:
„Steingrímur Hermannsson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið í gærkvöldi, að hann
teldi eins og Matthías, að ekki eigi að
blanda herstöðinni á Miðnesheiði í þetta
mál.“
Viðhorfin nú
Eins og kunnugt er samþykkti Alþjóða-
hvalveiðiráðið í lok júnímánaðar tillögu,
þar sem ráðið fellst ekki á áætlun íslend-
inga um hvalveiðar í vísindaskyni „vegna
þess, að íslendingar uppfylltu ekki full-
komlega skilyrði um leyfí til vísindaveiða
og hefðu ekki gefíð fullnægjandi upplýs-
ingar um gildi veiðanna. Einnig var lagt
til að ríkisstjóm íslands afturkalli leyfí til
sérstakra vísindaveiða þar til vísindanefnd
ráðsins hefur fengið nægilega skýr svör
við spumingum og efasemdum, sem þar
hafa vaknað," eins og segir í frétt Morgun-
blaðsins um niðurstöðu síðasta fundar
Alþjóðahvalveiðiráðsins.
Það er á grundvelli þessarar samþykkt-
ar, sem Bandaríkjastjóm þrýstir nú á
íslenzk stjómvöld. Það liggur í loftinu, að
fallist íslendingar ekki á kröfur Banda-
ríkjamanna um stöðvun hvalveiða nú eða
a.m.k. veralega minnkun þeirra muni við-
skiptaráðherra Bandarílqanna senda
forsetanum staðfestingu þá á „broturn"
okkar, sem sami ráðherra féll frá að senda
frá sér fyrir einu ári.
Hins vegar vekur það athygli, að nú er
staðið á allt annan veg að málum en í
fyrra. Talsmenn Bandaríkjastjómar hafa
verið nánast ófáanlegir til þess að láta
hafa nokkuð eftir sér við fjölmiðla um
málið. Ástæðan mun vera sú, að bæði
utanríkisráðuneytið í Washington og Hvíta
húsið hafa lagt áherzlu á að halda opin-
beram umræðum í skefjum af sinni hálfu.
Bandarísk stjómvöld gera sér ljóst, að
áberandi opinber þrýstingur af þeirra hálfu
getur vakið upp öldu almenningsálits gegn
þeim hér á landi. Bandarílqamenn vilja
komast hjá því, um leið og þeir halda fast
við afstöðu sína og vísa til þess, að við-
skiptaráðherra beri lögum samkvæmt að
senda forsetanum staðfestingu ef íslend-
ingar sjái ekki að sér. Nú er reynsla
Norðmanna sem fengu á sig slíka stað-
festingu í fyrra sú, að hún hafi engin
áhrif haft á físksölu þeirra, enda beitti
forsetinn ekki valdi sínu til þess að setja
innflutningsbann á norskan físk. Hins veg-
ar mundi mörgum íslendingum áreiðan-
lega þykja hart að sér vegið, ef slík
staðfestingarkæra yrði send Bandaríkja-
forseta. Það er svo annað mál, að jafnvel
þótt það yrði gert er nánast óhugsandi að
Reagan forseti mundi fylgja henni eftir
með því að setja innflutningsbann á
íslenzkan físk. En þá yrði hann jafnframt
að rökstyðja þá afstöðu gagnvart Banda-
ríkjaþingi. Staðfestingin og þær umræður,
sem hún mundi hugsanlega leiða til væra
íslenzkum hagsmunum ekki til framdráttar
vestan hafs og óljóst, hvaða áhrif hún
kynni að hafa á einstaka viðskiptamenn
okkar þar.
Afstaða Morgnnblaðsins
Ekki er úr vegi í þessu sambandi að
rifja upp hver afstaða Morgunblaðsins
hefur verið til þessara mála. í forystu-
grein sumarið 1985, þegar skýrt var frá
áformum um hvalveiðar í vísindaskyni,
sagði Morgunblaðið: „Við megum alls ekki
gefa höggstað á okkur með því að fara í
kringum þær samþykktir, sem leyfa
vísindalegar hvalveiðar. Það gæti stefnt
miklum hagsmunum svo sem á Banda-
rílqamarkaði í hættu fyrir minni hagsmuni;
engri þjóð, sízt af öllu smáþjóð, líðst það
að byggja stefnu sína og ákvarðanir á
tvöföldu siðgæði."
Hér á þessum vettvangi var sagt hinn
18. janúar sl.: „Svo efnuðu fyrirtæki, sem
Hval hf., ætti ekki að verða skotaskuld
úr því að bregðast rétt við, áður en allt
er komið í óefni og við eram knúnir til
að sættast á hvalveiðibann. Það er bama-
skapur að halda að þróunin verði ekki í
þá átt, nema almenningsálitið í heiminum
snúist á sveif með okkur. En það er harla
ólíklegt. . . Við eram ekki ein í heiminum
og náttúran á ekki að vera ofvemduð frek-
ar en mannlífíð. Við eigum ekki að búa
um okkur í ógerilsneyddri veröld né um-
gangast umhverfí okkar eins og það sé
dauður líkamshluti í formalíni. En við eig-
um ekki heldur að taka þátt í að ganga á
viðkvæman dýrastofn. Meðalhófíð er
vandratað."
Því má svo bæta við hér í lokin að
margir íslendingar era mjög viðkvæmir
fyrir því að vera orðaðir við hvalveiðar,
ef þær koma óorði á heilindi okkar hvað
snertir umhverfísvemd og skuldbindingar
okkar á alþjóðavettvangi.
„Talsmenn
Bandaríkjastjórn-
ar hafa verið
nánast ófáanleg'ir
til þess að láta
hafa nokkuð eftir
sér við Qölmiðla
um málið. Ástæð-
an mun vera sú,
að bæði utanríkis-
ráðuneytið í
Washington og
Hvita húsið hafa
lagt áherzlu á að
halda opinberum
umræðum í skeQ-
um af sinni hálfu.
Bandarísk stjórn-
völd gera sér
ljóst, að áberandi
opinber þrýsting-
ur af þeirra hálfu
getur vakið upp
öldu almennings-
álits gegn þeim
hér á landi.
Bandaríkjamenn
vilja komast hjá
því, um leið og
þeir halda fast við
afstöðu sína og
vísatilþess, að
viðskiptaráð-
herra beri lögum
samkvæmt að
senda forsetanum
staðfestingu ef
Islendingar sjái
ekki að sér.“