Morgunblaðið - 19.07.1987, Blaðsíða 36

eser lfji ei fnjo/.auiwtvg .QiaA.iaxvDzof/.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 19897
36
je—
+
Pétur mikli, stórhuga
landsfaðir sem lét sér fátt
fyrir brjósti brenna.
Alexei, sonur Péturs mikla,
gat aldrei uppfyllt þær
kröfur sem fáðir hans
gerði til hans og lagðist í
óreglu og iðjuleysi. Hann
var dæmdur fyrir landráð
árið 1718 en lést áður en
dóminum var fullnægt.
Péturmikli
(1672-1725)
Fáir þjóðhöfðingjar hafa verið gæddir jafn
miklum lífsþrótti og Pétur mikli. Allt frá unga
aldri og til æviloka var hann borinn áfram af
einstökum framkvæmdavilja. Þekkingu sína á
öllum mögulegum sviðum jók hann jafiit og
þétt, ekki sízt á verklegum vettvangi. Að gerð
var hann öðrum mönnum fremur til þess
fallinn að vera þjóðsagnapersóna. Hann var
nokkuð á Qórðu alin á hæð, grannholda,
skapfestumaður svo af bar. Heljarmenni að
burðum og sagður hafa beygt skeifiir með
berum höndum — höndum sem snemma voru
hertar við stranga iðju og hverskonar erfiði,
sem hann glímdi við. Hann var í senn
vélasmiður, skipasmiður, trésmiður, sjómaður,
Þessum Qölþætta skömm og hafði óbeit á því er
húsasmiður, vopnasmiður, járnsmiður, auk
þess sem hann lagði gjörva hönd á margt
annað. Auk áhuga hans á erfiðisvinnu og
kunnáttusömum vinnubrögðum í iðnaði, var
hugur hans síleitandi eftir meiri þekkingu.
Hann sneri sér til kunnáttumanna, án tillits
til þjóðernis þeirra. Hann komst t.d. yfir
stjörnukíki, sem hann kunni að sjálfsögðu ekki
skil á, og hafði með sér til Moskvu mann til
að leiðbeina sér um notkun hans. Pétur miklu
flutti inn til Rússlands fyrsta sjónaukann.
Hann kom þar á fót fyrsta sjúkrahúsinu. Með
sínum lipru höndum fékkst hann þar við
handlækningar og tannlækningar. Þá efldi
hann vísindi.
essum fjölþætta
manni gazt ekki
að viðhöfn eða
íburði. Hann
forðaðist allt
tilhald í
klæðaburði.
Hann kaus
óbreytta fæðu, og hafði skömm á
óhófsveizlum. En ef hann komst
ekki hjá því að halda þær, tók hann
sér venjulega sæti úti við dyr, svo
að hann gæti komizt út þegar
honum hentaði, en varðmenn hafði
hann við hendina til þess að líta
eftir því að aðrir færu ekki að dæmi
hans í þessu efni. Hann fyrirleit öll
þægindi, en mat úthald og þolgæði
mikils.
Á smjaðri hafði hann mikla
Eg geri engar kröfur til þess að
menn óhreinki klæði sín í
forarbleytunni fyrir framan mig,“ á
hann að hafa sagt.
Guðrækni, sem móðir hans hafði
blásið honum í bijóst, entist honum
alla ævi. Hann trúði á Guð. Að
unnum hemaðarsigri lét hann ávallt
syngja Te Deum. Bréfum sínum
lauk hann jafnan með orðunum
„Verði Guðs vilji“. Að loknu löngu
erfiði, tók hann sér nokkra hvi'ld
og hófst svo handa að nýju af sama
kappi.
Það kom þó fyrir að hann leyfði
sér að svalla með vinnufélögum
sínum, var þá sleitulaust drukkið
og sjálfur þoldi hann drykkjuna
allra manna bezt. Iðulega tók það
drykkjubræðurna nokkra daga að
jafna sig. En Pétur var jafngóður
strax eftir síðustu svallnóttina og
vann þá eins og berserkur.
Einu verður að bæta hér við. Til
eru ýmsar sögur af villimennsku
og grimmd Péturs mikla sem gefa
ófagra mynd af honum. Kunn er
sagan af því er hann mætti eitt
sinn hermanni sem var með stolinn
hlut, koparmola sem hafði brotnað
úr Sankti Péturskirkjunni í Ríga í
þrumuveðri. Pétur lamdi
ránsmanninn svo rækilega að hann
beið bana á stundinni.
Án þess að halda uppi málsvörn
fyrir Pétur, þá verður að hafa í
huga að hann átti heima í hálfgerðu
villimannalandi meðal siðvana
þjóðar, og þó svo að sál hans hafi
verið vel af Guði gjörð, þá er ekki
að furða, þar sem hann var haldinn
sterkum ástríðum og búinn afburða
h'kamshreysti og hætt við
reiðiköstum, að hann yrði valdur
að óhæfuverkum.
Eftir að hafa í stuttu máli getið
höfuðeinkenna í skaphöfn þessa
mikilmennis, skulu sögð helztu
æviatriði hans. Pétur mikli fæddist
árið 1672, einkasonur Alexis
keisara. Þegar hann var hylltur sem
keisari varð uppþot í
lífvarðarsveitinni og Soffía,
stjúpsystir hans, krafðist þess að
ívan bróðir sinn, sem var þó
sjúklingur, yrði meðkeisari Péturs,
og svo varð allt til ársins 1696.
Soffíu hafði Pétur hneppt í fangelsi
Katarína hafði mikil og góð áhrif
á eiginmann sinn, sem oft átti
erfítt með að hemja skap sitt.
nokkrum árum áður, en móðir
hennar hafði enn mikil völd, er
Sofííu gætti ekki lengur.
í bemsku og æsku ól Pétur
manninn úti á landsbyggðinni í
grennd við Moskvu og sýndi þá
þegar mikinn áhuga á
hemaðarmálum og stofnaði
„leikhersveitir" ásamt ungum
vinum sínum. Gamlar skrár gefa
til kynna að hann heimtaði byssur
og önnur vopn og annan herútbúnað
í sífellu því að hann tók þessar
æskuathafnir sínar mjög alvarlega.
Þegar hann var tuttugu og
þriggja ára færðist hann meira í
fang. Hann gerði út tvo
hemaðarleiðangra gegn Tyrkjum
og náði á sitt vald öflugu virki við
mynni Donfljóts, við Azovshaf, og
náði með því aðgangi að Svartahafi.
Hann var einkar áhugasamur um
sjóhemaðarmál, og 24 ára hélt hann
til útlanda að kynna sér þau og
margt annað er sótti á huga hans.
Hann dvaldi á víxl í Englandi og
Hollandi, og í báðum löndunum
gerði hann sér allt far um að
kynnast siglingum og vinna í
skipasmíðastöðvum.

-t