Morgunblaðið - 14.08.1987, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 1987
Horft heim að bæjarstæðinu í Haukadal þar 8em kirkjuna ber við himin. Sjálfur bærinn er horfinn og hefðbundnum búskap þar hætt en á hólnum mótar fyrir hlöðnum
hringlaga vegg um hin fomu bæjarhús sem gefur til kynna reisn staðarins.
GRÓÐURINN
ÍHAUKADAL
- andlegur og veraldlegur - fyrr og nú
Kirkjan í
Haukadal —
lítíl og snotur.
Fyrir altari
prýðir hana
útskorin
Kristsmynd
eftir lista-
manninn
Ásmund
Sveinsson.
Teitur dó 1110 og Hallur sonur
hans tók þá við búi. Hann kunni
erlend tungumál, var í miklu áliti,
leysti deilur og var kjörinn biskup
í Skálholti 1148. Hann lagði í för
til Rómaborgar en andaðist á leið-
inni heim.
Gissur Hallsson lögsögumaður
var einkasonur Halls Teitssonar,
fæddur 1126. Hann fór líka til
Rómar, var talinn merkur maður,
fjölhæfur og hámenntaður á þeirra
tíma mælikvarða. Hann var og
heimildarmaður margra rithöfunda.
Um hann er sagt: Málsnjall, frið-
samur lögsögumaður í 20 ár, lét
sig mörg mál skipta, t.d. breytingar
á léngdar- og vogarmálum sem
gerðar voru hér í hans tíð og hann
hafði afskipti af biskupskjöri 1202.
Hann andaðist árið 1206. Ekki er
vitað hve lengi hann bjó í Haukadal
því hann hafði staðarforráð í Skál-
holti lengi, en hann átti Haukadal.
Teitur hinn margláti ísleifsson
er talinn ættfaðir Haukdæla. Frá
honum er kominn fjölmennur ætt-
bálkur, margir hámenntaðir höfð-
ingjar sem fóru erlendis til að afla
sér þekkingar og auðga andann.
Með þeim bárust hingað straumar
menningar sem dreifðist frá skólan-
um víðs vegar um land, segir Hákon
Bjamason í fyrmefndri grein. Og
ennfremur: Þjóðin á þeim mikið að
Haukadalur í Biskupstungum er 65 km frá suðurströnd landsins í um 120 metra hæð
yfir sjávarmáli. Bjarnarfell lokar dalnum að vestan. Laugarfell stendur stakt í vestan-
verðum dalnum og austan við það er Geysissvæðið en Sandfell rís í norður. Austur
af Sandfelli er háslétta, 300 metra yfir sjávarmáli, áður vaxin lyngfi, grasi og birki en
er nú uppblásin. Þessi uppblástur gerir það að verkum að óvenju þykkur jarðvegur
hefur safnast í hlíðar Sandfells, allt að 2—3 metrar að þykkt.
Jörðin Haukadalur, hið foma
höfuðból og ættarsetur, er nú í eigu
Skógræktar ríkisins. Jörðina hlaut
hún að gjöf árið 1938 frá dönskum
velgerðarmanni um skógrækt,
Kristian Kirk að nafni. Fyrri eig-
andi jarðarinnar, Sigurður Greips-
son, hafði hætt búskap 1930 og
flutt sig niður á Geysissvæðið, þar
sem hann setti á stofn íþróttaskóla
eins og kunnugt er. Kirk var verk-
fræðingur að mennt og mikill
athafnamaður í sínu heimalandi,
var yfirverkfræðingur jóska símafé-
lagsins, gaf t.d. út dagblöð og hafði
á yngri ámm starfað bæði í Þýzka-
landi og vestan hafs. Áður hafði
hann sýnt hug sinn til íslensku þjóð-
arinnar með merkri málverkagjöf.
Segja má að það sé fyrst og fremst
honum að þakka að þessu foma
höfuðbóli var bjargað frá eyðingu,
því uppblásturinn færðist stöðugt
neðar í hlíðar Sandfells.
Haukadal hjá Halli Þórarinssyni og
Teiti syni ísleifs biskups. Um árið
1026 tekur Hallur við búsforráðum
í Haukadal. Ari fróði segir hann
mildastan og ágætastan ólærðra
manna á íslandi þá. Hann hafði t.d.
verið með Ólafi konungi helga og
getið sér gott orð. Hann bjó 64
vetur í Haukadal en lést 1090.
Þá tekur Teitur við búi en hann
þótti einn merkasti maður sinnar
tíðar. Ari fróði segir hann spakast-
an allra. Teitur hélt skóla í
Haukadal — einn hinn fyrsta hér-
lendis — og þar varð nafntogað
lærdómssetur. M.a. voru tveir bisk-
upar lærðir þaðan á dögum Teits.
íslendingabók ber þess vitni að
margan fróðleik nam Ari af Teiti
margláta, sem svo var nefndur.
Til gamans skal nú rakin í stórum
dráttum saga staðarins á fyrri tíð
og er stuðst við grein sem Hákon
Bjamason fyrrverandi skógræktar-
stjóri skrifaði í Ársrit Skógræktar-
félags íslands árið 1940:
Feðgamir Þorbrandur og Ás-
brandur bjuggu í Haukadal fyrstir
að tilvísan Ketilbjamar hins gamla
á Mosfeili og landnám þeirra var
umfangsmikið. Síðan fara litlar
sögur af ábúendum en um árið
1000 fer að birta til og næstu tvær
aldir leikur um staðinn frægðar-
ljómi.
Ari fróði dvaldist í 14 ár í
Norrænir skógræktarmenn í skoðunarferð í Haukadal hlusta á sögu staðarins. í baksýn eru skógartré
á uppleið.