Morgunblaðið - 06.12.1987, Blaðsíða 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1987
„Eg var haldinnóseðjandi laungun til að kynnast
þeim trúarbrögðum sem plattþýskir danakóngar
myrtu íslendínga útaf og nefnt var siðbót“
— segir Halldór Laxness meðal annars í upphafskafla bókarinnar Dagar hjá múnkum
Meginuppistaða bókarinnar Dag-
ar hjá múnkum er efni dagbókar
sem skáldið hélt á meðan hanni
dvaldist í klaustrinu St. Maurice de
Clervaux í Lúxemborg á æskuárum
sínum. Dagbók þessi hafði verið
talin glötuð en eftir leit og fyrir-
spumir var slóð hennar rakin frá
Lúxemborg vestur um haf og síðan
hingað til lands. Nýlega fannst hún
svo í gögnum sem Stefán Einars-
son, prófessor, hafði látið eftir sig,
en unnið hefur verið að því í Lands-
bókasafni að flokka þau og skrá.
Halldór Laxness byrjaði nýju
bókina á því að rifja upp aðdrag-
anda þess að hann óskaði eftir að
fá að dveljast í St. Maurice-klaustr-
inu og minnist einnig kynna af
munkum og forystumönnum
kiaustursins sem mest áhrif höfðu
á hann.
Halldór Laxness dvaldist í
klaustrinu frá því í vetrarbyrjun
1922 og fram á haust árið eftir.
Dagbókin nær yfir um það bil sex
mánuði á þessu tímabili og lýsir
hann þar daglegu lífi innan klaust-
urportanna, viðfangsefnum sínum
og hugrenningum og mun lesendum
eflaust þykja margt forvitnilegt er
þar kemur fram.
Þess má geta að 1. desember
siðastliðinn voru liðin nákvæmlega
65 ár frá því að klausturvist Hall-
dórs hófst hjá munkum Benedikts-
reglunnar í Saint Maurice de
Clervaux.
Við steinhöliina
á heiðinni
Við grípum hér fyrst niður í upp-
hafskafla bókarinnar Dagar hjá
múnkum sem ber yfirskriftina: Við
steinhöllina á heiðinni. Þar segir
Halldór Laxness lítillega frá
klaustrinu og ástæðum þess að
hann fór þangað til dvalar. Gefum
skáldinu orðið:
Port klaustursins St Maurice de
Clervaux blöstu við mér í fyrsta
sinn upphafsdag desembermánaðar
árið 1922. Ég stóð á tvítugu, og
hafði verið leiddur á þennan stað
fyrir ýmis atvik af einhverri æðri
forsjón. í fordyri ábótaskálans var
mér heilsað með kveðju benedikts-
reglunnar: Deo gratias!
Klausturbyggíngin var ekki göm-
ul þótt reglan að baki þessari
menníngarstofnun stæði á gömlum
merg. Þetta var afar mikil stein-
höll og hafði verið valinn staður
skamt utan við landamæri Frakk-
lands í Stórhertogadæminui
Luxembúrg, á hæð yfir björtum dall
(Clara vallis, Clairvaux). Þar hlaut
guð að vera nálægur.
Frönsk yfirvöld höfðu seint ái
fyrsta tugi aldarinnar sett löggjöff
sem bannaði klaustravist mannai
sem ynnu ekki líkamleg störf ogj
þar með rekið alla hugþroskunar-
múnka út úr Frakklandi. Ráðamenni
töldu þetta letilíf. Múnkur sem ekkii
sinti banni varð tugthúslimur..
Klaustur sem einúngis bygðu á.
guðhræðslu urðu að hverfa, eignir'
þeirra voru seldar og kirkjan flutti
starfsemina eins skamt út fyrir
landamærin og frekast var unt.
Þetta réði staðarvali þeirra er stóðu
að St Maurice klaustrinu.
Sterkríkur franskur ábóti af há-
göfugum aðli, Coetlosquet að nafni,
og ættmenn hans höfðu forgaungu
um að láta reisa klaustrið á árunum
1907 til 1910 og lögðu þar til fé.
Sú fjölskylda hafði leingi sint ýms-
um góðum og gegnum málum
kaþólika og styrkt fátæka söfnuði
til kirkjubyggínga.
A þessum slóðum var ófijósamt
heiðaland en engu að síður stundað-
ur alhliða búskapur og svo vel
rekinn að bent var á klaustrið sem
eitt mesta fyrirmyndarbú í Niður-

íT/t
***** a
\

|'-"3 /Wítw

***? ;. 4- d. uzxr
K Uof*. iyJh'tMJ./U,
*
Þéttskrifuð opna í dagbók
Halldórs Laxness frá
klausturdvölinni, skráð
sunnudaginn 25. febrúar
1923.
1

löndum samanlögðum. Búið minti
mig sumpart á bú gömlu biskups-
stólanna á íslandi í tíð mikilhæfra
biskupa.
Raunar var menníngarástandið
innan stokks ekki ósvipað því sem
ég hafði hugsað mér í íslenskum
klaustrum miðalda, að því undan-
skildu að hér sátu múnkar ekki í
ritstofum við handritaskriftir eins
og tilamunda hafði verið í bene-
diktsklaustrinu á Þíngeyrum í
Húnaþíngi sem Jón biskup Ög-
mundson setti á stofn á tólftu öld.
Þar skráðu stórgáfaðir og hálærðir
skrifarar margar gersemar
íslenskra bókmenta, elstu gerðir
íslendíngasagna, sögur helgra
manna og konúngasögur þegar á
ofanverðri tólftu öld.
En hvað var það sem úngur rit-
höfundur af norðurhjara ætlaði að
sækja í niðurlenskt klaustur? Hvað
vakti fyrir honum?
Mig fysti að vita meira um þá
einkennilegu kirkju sem ótal poka-
prestar á Norðurlöndum höfðu
fussað við og sveiað í mín eyru.
Ég var haldinn óseðjandi laungun
til að kynnast þeim trúarbrögðum
sem plattþýskir danakóngar myrtu
íslendínga útaf og nefnt var siðbót.
Þeir brutu niður alla list, rændu
eignum páfans sem var menníngar-
forsjón okkar, létu gera biskupa
höfðinu styttri og lögðu í rúst
klaustur íslendínga, alt mikilsháttar
mentasetur og miðstöðvar
menníngar þjóðarinnar. Kaþólsk
kirkja flutti þjóð vorri gersemar
erlendrar hámenníngar og nærði
mestu snillínga andans á fyrri tíð.
Auður sá í bókmentum sem við lif-
um á fram á þennan dag kom til
okkar um klaustrin undir kristin-
dómi kaþólskunnar.
Offors úrkynjaðra kónga sem
fi8kaðir höfðu verið upp í slésvísk-
um sveitaaðli í landamærahéruðum
Þýskalands gagnvart íslendíngum
telst til synda sögunnar. Þessir
málaliðar af ómentuðum norður-
þýskum rótum lögðu undir sig
dönsku krúnuna gegnum giftingar
og beittu sér auk annars fyrir því
að kaþólsk kirkja var brottræk ger
af íslandi.
Á þessum mínum úngu dögum
var ég fullur samúðar með kirkju
þessari og sorgmæddur yfír því
hvemig farið var að gagnvart leið-
togum hennar og söfnuðum. Ég
hafði hug á að sökkva mér niður í
þessa trú og kynnast því á hvaða
grunni hún væri reist.
s
Sletti óspart framandi
tungum — en ekki
íslensku!
Halldór Laxness byijar dagbók
sína á öskudag 1923, 14. febrúar.
Innfærslumar eru mislangar eftir
dögum en lýsingar á daglegu lífí í
klaustrinu fléttast saman við önnur
viðfangsefni hans og hugleiðingar.
í dagbókarbrotunum sem birt eru
hér á eftir nefnir hann meðal ann-
ars ritverkið Atla sem hann vann
að í klaustrinu. Áætlaði hann að
það yrði þriggja binda skáldsaga
en miðhlutinn var gefínn út árið
1924 og hét Undir Helgahnúk. Hin-
ir hlutamir voru aldrei fullgerðir.
Þess má geta í þessu sambandi
að skýringar fylgja dagbókartext-
anum í bókinni Dagar hjá múnkum
og eru þar nánari upplýsingar er
varða menn og málefni sem koma
við sögu. Auk þess eru þar þýdd
erlend orð og setningar sem koma
fyrir í dagbókinni. Fram kemur hjá
Halldóri í bókinni að í salarkynnum
klaustursins hafí hljómað mörg
tungumál í senn og beri dagbókin
allmikinn keim af þeirri málblöndu.
Stundum hafí þetta orðið eins kon-
ar hrærigrautur enda hafí jafnt
leikir menn og lærðir í klaustrinu
komið úr ýmsum heimshomum.
Hann kveðst hafa slett óspart fram-
andi tungum og fært þær til bókar.
Þetta sé stílsmáti sem endurspegli
hrognamálið. Eina málið sem hann
hafí ekki slett í þessum húsum hafi
verið íslenska. Hana hefði enginn
skilið.
„Fanst einsog ætti að
fara að jarða mig“
Lítum þá í klausturdagbókina
sjálfa og þá er nærtækast að byija
á nokkmm upphafsdögum hennar
frá vetrinum 1923:
14dafebrúar
Öskudagur (Feria Qvarta Ciner-
um).
Klukkan lángtgeingin 8 að
kvöldi.
Úr refektóríinu inní kirkjuna að
loknum kvöldverði og bað alt talna-
bandið þar í einum kórbekknum í
/ ■tÁ \ Jrf*dAA/' *** A**"

j
í

myrkrinu. Bað rólega en ekki af
mjög miklum hita. Bænir mínar
snerust um pater van Thiel og litla
söfnuðinn í Rönne, síðan einsog að
venju, Halldór Kolbeins, Einar Olaf,
Jón Helgason og aðra góða vini,
síðast mömmu og þau heima.
í dag alt gersamlega þögult í
klaustrinu, fasta 'og yfírbót.
í morgun við hámessu var askan
vígð, allir múnkamir geingu innað
háaltari og ábótinn krossaði hvem
og einn með ösku á ennið. Seinast-
ir geingum við prinsinn portúgalski
og preseptörinn. Ég fékk líka kross
á ennið. Þegar ég kom inní kirkjuna
skalf ég á beinunum, fanst einsog
ætti að fara að jarða mig. Gat ekki
beðið út alla messuna, fann að ég
var ekki annað en mold og aska.
Hef lítið skrifað í dag af verki
mínu.
Byijaði í morgun á bréfi til pater
van Thiel og lauk því. Skrifaði síðan
lángt bréf til Jan Ballin og skoraði
á hann að loka sig ekki inni í
klaustri.
Síðan gekk ég að loknum vesper
niður til Clervaux með bréfín.
Mætti lítilli stúlku í bleikum kjól.
Hún leit svo sterkt í augun á mér
að ég funaði upp eitt augnablik, en
fann strax að hún var send frá hin-
um vonda og kallaði á hjálp.
Ég held að ég hafí ekki syndgað.
15da febrúar
Var á fótum í seinna lagi, eitt-
hvað um 6V2.
Þegar ég kom niðrí kirkjuna vóm

Hér er opna úr
klausturdagbókinni frá því
íaprílmánuði 1923 en þar
kemur meðal annars við
sögu rithöfundurinn
góðkunni Jón Sveinsson,
Nonni, sem varpresturí
Jesúítareglunni. Halldór
getur þess að hann hafi
sent sér öll ritverk sín á
þýsku í klaustrið. Um
Nonna segir Halldór m.a.:
„Hann ernú á förum frá
Dilhnen tilParísar, en
dveluríRóm að vetri.“
flestir feðumir búnir að lesa hina
kyrru messu. Samt var pére
Schouss í miðri messu, en ég vildi
ekki gánga til guðsborðs hjá honum
sakir þess að tvær stúlkur vóm þar
fyrir sem auðsjáanlega ætluðu að
kommúníséra.
Nokkm síðar kom svo preseptör-
inn og las sína messu og ég tók
við hinum heilaga líkama og blóði
úr hendi hans.
Lauk fyrir miðdegisverð við 5ta
kap í Atla.
Var í tíma hjá pére Clause.
Eftir miðdegisverð ías ég franska
ritgerð í Études um Les Yagons í
Suður-Amriku. Finn að ég get nú
lesið frönsku sæmilega og fer fram
með hveijum degi. Fyrir mánuði
kunni ég ekki neitt. Er enn stirður
að tala.
Gekk síðan niðrí þorpið; þar var