Morgunblaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1987
Göfugar hugsjónir Sjálf-
stæðisflokksins þarf að efla
eftirSigurð
Helgason
Það fer ekki á milli mála, að
Sjálfstæðisflokkurinn er á alvar-
legum tímamótum, en við síðustu
kosningar fékk flokkurinn 27,2%
fylgi hjá þjóðinni, sem ekki virð-
ist hafa aukist nema lítillega
miðað við síðustu skoðanakánn-
anir. Sjálfstæðisflokkurinn var
stofnaður árið 1929 og hefur oft-
ast verið með um 40% fylgi á
landsmælikvarða, en jókst eða
minnkaði um allt að 5% eftir því,
hvernig honum hafði vegnað á
kjörtímabilinu. Það var ljóst að
til þess að ná svo miklu fylgi, þá
þurfti að reka víðsýna og göfuga
hugsjónastefnu sem höfðaði til
þjóðarinnar, jafnframt varð hún
að vera raunsæ og í samræmi við
breytta tíma. Það var og mikið
lán fyrir Sjálfstæðisflokkinn, að
forystumenn hans voru í fremstu
víglínu í sjálfstæðisbaráttu þjóð-
arinnar og var þeim mikið að
þakka farsælar lyktir þess máls
með stofnun lýðveldisins árið
1944. Á forystumönnum flokks-
ins hvíldi og aðalábyrgð á
samstöðu íslands og annarra
vestrænna þjóða. Er enginn vafi
á því, að einmitt með þessu sam-
starfi við aðrar þjóðir hefur okkur
tekist að standa trúan vörð um
hugsjónir lýðfrelsisins og mann-
réttinda hér á landi. Það var og
lán Sjálfstæðisflokksins að þeir
hafa haft forystu í stækkun land-
helginnar, einu mesta hagsmuna-
máli þjóðarinnar, og aðalsigrar
hafa unnist undir þeirra forystu.
Fjölmargt fleira mætti rekja í
taepra 60 ára sögu Sjálfstæðis-
flokksins, en of langt mál yrði
að rekja nánar í þessari grein.
Með allt þetta í huga er ef til
vill ekkert óeðlilegt að Sjálfstæð-
isflokkurinn hafi haft svo fast
varanlegt fylgi hjá þjóðinni og
algjört forystuhlutverk. Hér verð-
ur einnig að hafa í huga að
flokkurinn hefur byggt fylgi sitt
á víðsýnni umbótastefnu og í hans
röðum hafa verið litríkir einstakl-
ingar af öllum stéttum og frá öllu
landinu. Það er rétt að oft var
tekist á um ólíkar skoðanir og
áherslur á fundum, en þegar upp
var staðið, þá voru þessar mis-
munandi skoðanir og sjónarmið
til þess að styrkja hann útávið.
Ábyrgum flokksmönnum var
ljóst, að sameinuð var hægt að
vinna stórsigra, en sundrað lið í
orustu er með öllu vonlaust og
aðeins býður hættunni heím. Hafa
verður í huga að áherslur stjóm-
málaflokka þurfa að breytast og
er það einmitt einkenni lifandi
stjómmálaflokks.
Naflaskoðun
Það er nauðsynlegt sérhveijum
stjómmálaflokki, þegar i ljós hef-
ur komið mikið fylgistap, að gera
sér grein fyrir helstu ástæðum í
þeirri von að hægt sé að taka á
vandanum með festu og áræði
og ná þannig til kjósenda að nýju.
Það er í tísku að kalla slíkt nafla-
skoðun og mun það gert hér,
enda þótt nafngiftin sé hvimleið.
Það em að mínu mati þijár
meginástæður fyrir fylgistapi
Sjálfstæðisflokksins, sem nánar
skulu raktar.
í fyrsta lagi hefur um nokkurra
ára skeið verið að þróast mikil
klíkustárfsemi innan flokksins.
Þær beijast um völdin en ekki
um stefnur. Þegar klíkuslagur er
í algleymingi innan flokka þá er
oftast beitt ólýðræðislegum
vinnubrögðum og þá gleymist sú
staðreynd að þessir sömu flokks-
bræður og systúr eiga að vera
samheijar, þegar til kosninga
kemur.
Hér er að mínu mati höfuðá-
stæða þess að margur hefur
hrakist úr almennri stjómmála-
þátttöku. Allir starfandi stjóm-
málaflokkar eiga við svipuð
vandamál að stríða og því fer það
stöðugt í vöxt að hin almenna
þátttaka í stjómmálum fari
minnkandi og flokkamir missa
margt afbragðs fólk, til starfa.
Með ólýðræðislegum vinnubrögð-
um er hættunni boðið heim og
fylgistap oftast á næsta leiti.
Nauðsynlegt er að hafa þetta í
huga, þegar taka á út orsakir
fylgistaps Sjálfstæðisflokksins.
I öðm lagi fínnst mér að mörg-
um - af grundvallarskoðunum
sjálfstæðismanna hafi verið vikið
til hliðar. Höfum í huga að hið
frjálsa athafnalíf er til þess að
öll þjóðin geti tryggt sér sem
best lífskjör. Skilningur og samúð
milli stétta og héraða er lífakkeri
þjóðarinnar. Sjálfstæðisflokkur-
inn verður aldrei það afl, sem
hann var og getur orðið nema að
fólkið í landinu hafi á tilfinning-
unni að þeim sé fyrir bestu að
stefna hans verði mikils ráðandi.
Að mínu mati er það nauðsynlegt
að endurvinna traust almennings
í landinu. Nánar verður gerð grein
fyrir helstu stefnumálum Sjálf-
stæðisflokksins síðar í grein
þessari.
í þriðja lagi, en um það snúast
umræður aðallega, var klofningur
innan Sjálfstæðisflokksins við
síðustu þingkosningar. Borgara-
flokkurinn fékk við síðustu
kosningar 10,9% fylgi, en talið
er að hann hafi tekið mest frá
Sjálfstæðisflokknum. Samtals
hafa þessir flokkar 38,1% fylgi,
en það var nálægt því sem vænta
mátti að Sjálfstæðisflokkurinn
einn myndi hafa haft. Hér verður
og að hafa í huga að einhver hluti
af kjósendum Borgaraflokksins
var ekki frá okkur kominn. Það
er skoðun mín, að af því þær
aðstæður, sem raktar voru hér
að framan, voru fyrir hendi, þá
skapaðist einmitt möguleiki fyrir
framboð Borgaralistans. Einnig
er ekki vafi að framkoma Sjálf-
stæðisflokksins gagnvart Alberti
Guðmundssyni var ekki pólitískt
rétt, enda sýna úrslit kosninganna
að það var skoðun hins almenna
kjósanda. Við þær aðgerðir fannst
mér og að ekki væri gerður nægj-
anlegur skilsmunur á ráðherra-
ábyrgð og ábyrgð þingmanna.
Það er rétt að gera sér grein fyr-
ir því að hjá öllum vestrænum
lýðræðisríkjum eru gerðar mjög
strangar kröfur til ráðherra og
eru ráðherrar látnir víkja vegna
minnstu yfírsjóna og í sumum til-
vikum þarf ekki sök að vera
sönnuð, heldur nægjanlegt, ef við-
komandi ráðuneyti, sem ráðherra
fer með stjóm á, hafi gert mis-
tök. Oft fá þeir ráðherrar sem
orðið hafa að hætta full völd að
nýju innan síns flokks, þegar ein-
hver tími hefur liðið. Hér skal
gerð grein fyrir þremur mjög
nærtækum tilvikum, sem öll eru
mjög lærdómsrík fyrir okkur. Ritt
Bjerregaard varð að segja af sér
Sigurður Helgason
„Þessi síðustu orð Olafs
Thors til sjálfstæðis-
manna eiga að berg-
málast í stefnu og
störfum Sjálfstæðis-
flokksins og í þessum
anda er hægt að ná til
kjósenda að nýju. Af
fullum heilindum verða
f lokksmenn að taka
höndum saman og
bjóða öllum þátttöku.“
ráðherradómi fyrir nokkrum
árum, þegar í ljós kom að hún
hafði lifað á rándýru hóteli í París
á kostnað ríkisins, sem ekki þótti
sæmandi. Hún varð að sjálfsögðu
þingmaður áfram og er í dag
næst valdamesti forystumaður
Verkamannaflokksins í Dan-
mörku og öruggt ráðherraefni
flokksins. Annað dæmi er Cecil
Parkinson, sem var ráðherra í
stjómn Thatcher, en varð að víkja
vegna hneykslanlegs ástarsam-
bands við einkaritara sinn, en er
nú ráðherra að nýju og spáð mikl-
um frama í íhaldsflokknum. Þá
skal nefnt, að dómsmálaráðherra
Svía, Sten Wickbom, varð að
segja af sér ráðherraembættinu
fyrir skömmu, vegna slælegra
vinnubragða lögreglu Stokk-
hólmsborgar í leit að morðingja
Olofs Palme og vegna stroks
þekkts njósnara þar í landi. Við
athugun kom í ljós, að dómsmála-
ráðuneytið hafði fengið upplýs-
ingar um heimsókn fangans til
eiginkonu og ekkert aðhafst. Hér
skipti ekki máli, hvort ráðherra
hefði fengið þessar upplýsingar
sjálfur. Ég held að við getum öll
verið sammála um það, að ekkert
af ofangreindum tilvikum hefði
leitt til þess hér á landi að ráð-
herra segði af sér. Það er aftur
ljóst að mikill vandi er að innleiða
slíkar reglur og þarfnast hvert
mál ítarlegrar rannsóknar. Haf-
skipsmálið svokallaða var stórmál
á okkar mælikvarða, sem hefur
haft alvarlegar afleiðingar. Ósk
um að ráðherra yrði að víkja, ef
ástæða var til þess, varð að taka
strax til afgreiðslu og upplýsingar
lágu fyrir, en ekki löngu síðar
skömmu fyrir kosningar. Rétt
þykir í þessu sambandi að vekja
athygli á því, að hjá öllum vest-
rænum ríkjum verða þingmenn
ekki sviptir umboði sínu, nema
um mjög alvarlegt refsibrot sé
að ræða, þar sem dómur er fallinn
eða að sök er ótvíræð. Eru aðeins
örfá dæmi um sviptingu þingsæta
hjá öðrum þjóðum. I öllum um-
ræðum hér hefur mér fundist
þessum hugtökum ruglað saman.
Ég vil ítreka nauðsyn þess að
heilbrigt almenningsálit er öflug-
asta aðhald í lýðfijálsu landi
gagnvart stjómvöldum á hveijum
tíma og er mikil þörf á að þess
gæti meir í framtíðinni, en hingað
til.
„Ég á sjö börn í landi
• •• / • * it
Og SJO 1 SJO
Þessi orð viðhafði Ólafur Thors
eitt sinn við Birgi Kjaran. Hér
átti hann vitaskuld við að hann
þurfti að halda saman Sjálfstæð-
isflokknum, sem í voru allar
stéttir, sætta þurfti byggð og
borg, ungt fólk og eldri kynslóð-
ir. Þetta var list, sem honum var
einstaklega lagin. Það er bæði
hollt og gott á þessum tímamótum
í dag að minnast okkar fjölhæfa
og stórgáfaða leiðtoga og þá ekki
síst þeirra hæfileika hans að vera
talinn einn mesti samningsmaður,
sem þjóðin hefur eignast. Á þessa
hæfileika reyndi oft í lífi hans við
ýmsar aðstæður, því að hann var
lengur forsætisráðherra, en nokk-
ur annar. Hér verður nær ein-
göngu minnst atvika úr sögu
Sjálfstæðisflokksins og er í þessu
sambandi m.a. stuðst við hina
gagnmerku bók um ævi og störf
Olafs Thors eftir Matthías Jó-
hannessen, ritstjóra. í upghafi
skal bent á þá staðreynd, að Ólaf-
ur Thors átti stærstan þátt í
Þórir S. Gröndal skrifar frá Flórída:
EINFÆTTIR FARFUGL AR
Fyrir framan skrifstofuna hjá
okkur er sjóvamargarður, en hlið
hússins, sem að honum snýr, er að
mestu úr gleri. Miklum tíma dags
hjá okkur eyðum við í símanum, svo
augun eru þá oft laus og liðug og
geta skoðað lífíð á vamargarðinum.
Með sanni má segja, að þar sé oft
um auðugan garð að gresja.
Þama hafa vetursetu um 20
pelíkanar og 12 til 15 tildrur, sem
skyldar eru lóunni okkar og ekki
ólíkar henni í útliti. Á íslandi bíðum
við með óþreyju eftir því að vorið
komi og farfuglamir snúi aftur til
varplanda sinna frá suðlægum slóð-
um. Hér í Flórída er þetta alveg
öfugt. Við hlökkum til þess tíma,
þegar pelíkanamir og tildrumar
koma frá sumardvöl á norðlægari
slóðum og setjist á vegginn okkar.
Það gerist síðla á haustin en svo
kveðjum við þessa vini okkar
snemma á vorin.
Pelíkaninn fer ekki ýkja langt,
aðeins um 1000 km upp til Georgíu
og Suður-Karólínu. Tildran flýgur
aftur á móti níu sinnum lengri Ieið,
eða alla leið til Labrador og Suður-
Graenlands. Þvælist hún stundum
til íslands, en er ekki sögð verpa
þar nema sjaldan, samkvæmt
Fuglabók AB 1964.
Við fylgjumst vel með fuglalífínu
á vamargarðinum okkar og þess
vegna vitum við, að það eru að
mestu sömu pelíkanamir og tildr-
umar, sem hafa þar vetursetu ár
eftir ár. Fyrirliði pelíkanahópsins
er Lefty, og er hann svo nefndur,
því á hann vantar hægri fótinn.
Hann hefír komist af svona í mörg
ár, og staulast um á stúfnum. Svo
einkennilega vill til, að svipað er á
komið með eina tildruna; á hana
vantar allar þijár tæmar.
Það eru komnar einar sex vikur
síðan Lefty kom, og eru nú einnig
komnir einir 10 af hans fylgifugl-
um. Tildruhópurinn kom allur í einu
eins og alltaf, fyrir rúmum mán-
uði. Tildran tálausa var í farar-
broddi og virtist vera feit og
pattaraleg.
Lefty og sú tálausa eru auðvitað
vel málkunnug, hafandi búið saman
á veggnum okkar í nokkra vetur.
Stundum, á morgnana, þegar allt
er kyrrt og fallegt og megnið af
vonda fólkinu er ennþá sofandi,
hefí ég heyrt þau vera að spjalla
saman. Ég man vel, þegar ég heyrði
þau, fyrir nokkrum ámm, vera að
ræða um hin sameiginlegu líkams-
lýti sín.
„Það var kuldavorið 1985,“ sagði
tildran, „og við vorum nýkomnar
alla leið til austurstrandar Græn-
lands eftir erfítt flug. Við vomm
þreyttar og slæptar, og ætluðum
að slappa af í nokkra daga áður
en við hæfum hreiðurgerð."
„Emð þið ekki ein af þessum
tegundum, sem eyðir miklum tíma
í vandað hreiður?" spurði Lefty.
„Það em fáir, sem kasta eins
vængjunum til hreiðurbyggingar-
innar eins og þið pelíkanar, nema
kannski krían. En vertu nú ekki að
grípa fram í, þegar ég er að byija
að segja þessa harmsögu af tánum
mínum heitnum. Jæja, að kveldi
annars dags vomm við stöllur að
tildrast og stóðum flestar í hóp
undir moldarbarði. Eg dró aðra
löppina upp undir mig, eins og okk-
ur er tamt, setti mig í góða jafn-
vægisstellingu, og lét mér síðan
renna í bijóst. Vaknaði ég eftir
drykklanga stund og var þá kominn
hörkugaddur. Mér til mikillar skelf-
ingar sá, ég, að ég hafði staðið í
smá polli og var nú fóturinn frosinn
fastur."
Sögumaður gjóaði augunum til
vinar síns, Lefty, til að sjá, hvort
ekki mætti merkja einhveija samúð
hjá þessum stóra og klunnalega
fugli. En hann sá ekkert og fyrtist
við.
„Ég leyfði mér nú að vona, að
þú gætir sett þig í mín spor og
skildir ef til vill angist mína. En
mér sýnist nú bara, að þú sért að
brosa að frásögn minni.“ Tildran
var sármóðguð.
„Ekki segja þetta, elskan mín.
Þú hlýtur að hafa tekið eftir því
áður, að þegar við pelíkanamir sitj-
um hreyfíngarlausir, þá sýnist
mörgum, að við séum sí-brosandi.
Þetta er ekki rétt. Það er bara lag-
ið á goggnum og pokanum, sem
honum fylgir, sem gera þetta að
verkum. Mér er svo sannarlega
ekki hlátur í hug, og ég hefí með
þér mikla samúð. Góða haltu áfram
með söguna."
„Nú jæja þá, þama stóð ég og
gat mig ekki hreyft í marga tíma,
en loks tókst mér að losa fótinn
með því að gogga í ísinn. En tæm-
ar hafði kalið, og eftir nokkum tíma
duttu þær bara af fætinum. Þetta
var sársaukafullt og erfítt til að
byrja með, en svo vandist það. Þeg-
ar ég stend á góða fætinum og