Morgunblaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1987
19
Hinir yngri félagar Guðmundar í
stjómmálunum minnast hans sem
glaðlynds og góðs félaga, sem
margt vissi og góð ráð gat gefið.
Sá aldarfjórðungur, sem Guð-
mundur í. Guðmundsson var
virkastur í stjómmálaforystunni em
eitt sögulegasta tímabil í lífi þjóðar-
innar. Þá var það styrkur að eiga
víðsýna menn en fasta fyrir, kletta
sem báran ekki braut.
Benedikt Gröndal
í dag verður Guðmundur í. Guð-
mundsson jarðsunginn. Það verður
skrítið að heyra ekki oftar móður
mína segja: „Ég var að tala við
hann Munda bróður." Samband
þeirra var slíkt að ég á ekki von á
að mörg systkini sýni hvert öðm
aðra eins umhyggju.
Það var reyndar skrítið þegar ég
var yngri að heyra pabba og
mömmu og Guðmund og Rósu tala
um hvert annað eða heilsast með
ávarpinu; krakkar.
Ósjaldan heyrði ég á mínu heim-
ili sagt: Eigum við aff skreppa til
krakkanna? Krakkarnir ólust
reyndar upp sitt hvomm megin við
lækinn í Hafnarfirði. Guðmundur
og Svanhvít móðir mín á Brekku-
götu 1 og faðir minn, Gunnar
Davíðsson, á Austurgötu 47. Guð-
mundur og móðir mín dvöldu í
foreldrahúsum, fyrst í Hafnarfirði
og síðar í Reykjavík hjá afa og
ömmu, Guðmundi Magnússyni og
Margréti Guðmundsdóttur, þar til
Guðmundur giftist Rósu Ingólfs-
dóttur á árinu 1942. Móðir mín
giftist síðar leikfélaga sínum, Gunn-
ari Davíðssyni. Þar með vora
krakkamir orðnir fjórir.
Faðir minn, Gunnar, deyr 27.
desember 1967. Það líður aldrei úr
minni sú óeigingjama umhyggja og
hjálpsemi sem Guðmundur þá sýndi
systur sinni og ungum frænda. Nú
tuttugu ámm síðar hverfur síðan,
þann 19. desember sl., Guðmundur
héðan frá okkur. Varla er að undra
þó þeim mágkonum Rósu og Svönu
þyki jólin erfíður tími.
Ég þekkti Guðmund sjálfsagt
betur en margir þekkja móðurbræð-
ur sína. Ástæðan er sú að meðan
afí og amma lifðu ólst ég upp í
stórfjölskyldu með foreldmm, afa
og ömmu, ömmusystur og frænku.
Guðmundur var á þessum ámm
sýslumaður og þingmaður. Alltaf
gaf hann sér samt tíma til að líta
til foreldra sinna og systur. Guð-
mundur og Rósa komu því mjög
oft á heimilið. Á þessum ámm var
Guðmundur áhrifamikill stjórn-
málamaður. Harður fylgismaður
vestrænnar samvinnu og oft þátt-
takandi í miklum átökum í heimi
stjómmálanna. Hann var alltaf mik-
ill félagshyggjumaður og einn aðal
hvata- og stuðningsmaður við al-
manna- og sjúkratryggingakerfi
það sem við búum við nú. Þessa
hlið þekkti ég þó lítið. Hvorki hafði
ég áhuga né var stjórnmálaumræð-
an borin á borð á samverastundum
fjölskyldunnar.
Sú hlið sem að mér sneri var
frændinn, sem þó hann ætti fimm
stráka, gleymdi aldrei litla frænda
sínum. Ég held að Guðmundur hafi
litið á það sem sjálfsagðan hlut að
ekki væri gerður greinarmunur á
eigin börnum og frændanum. Það
var rík hans jafnaðartilfínning.
Guðmundur valdi að hverfa úr
átakaheimi stjórnmálanna. Hann
gerðist sendiherra í mörgum lönd-
um. Eftir að hann hætti afskiptum
af stjórnmálum fékkst hann aldrei
til að láta orð falla sem snertu
stjómmálaumræðu. Jafnvel eftir að
hann kom heim að loknum sendi-
herrastörfum, kominn á eftirlaun,
vildi hann ekki taka minnsta þátt
i stjórnmálaumræðu, sagðist vera
hættur. Alltaf var hann þó eindreg-
inn jafnaðarmaður. Guðmundur átti
góða ævi. Honum leið best á fallegu
heimili sínu með Rósu, sonum,
tengdadætmm, barnabörnum, öðr-
um skyldmennum og góðum vinum.
Á þessu heimili kvaddi hann þennan
heim. Síðasta kvöldið átti hann
góða stund og leið vel. Hann hlakk-
aði til jólanna, fannst heilsan betri
en hún hafði verið lengi. Hann
vaknaði ekki morguninn eftir.
Guðmundur fékk þann dauðdaga
sem við öll óskum okkur að loknu
hamingjusömu lífí. Af „krökkun-
um“ em mágkonumar Svana og
Rósa tvær eftir. Guðmundur og
Gunnar hafa siglt niður lækinn út
á hið stóra haf.
Þessi orð em skrifuð til að kveðja
góðan frænda. Guð blessi þig Rósa,
syni, tengdadætur og bamaböm og
gefí okkur öllum gott nýtt ár.
Daddi
í dag fer fram frá Dómkirkjunni
í Reykjavík útför Guðmundar I.
Guðmundssonar, fyrrverandi ut-
anríkisráðherra. Hann lést á heimili
sinu í Reykjavík hinn 19. desember
sl.
Guðmundur í. setti svip á íslensk
stjómmál um langt skeið. Hann var
í forystusveit Alþýðuflokksins í
hálfan þriðja áratug, lengstum sem
þingmaður, og ráðherraembætti
gegndi hann í rúm níu ár. Á fyrri
hluta starfsferils síns og hinum
síðasta starfaði hann sem embætt-
ismaður ríkisins. Hann var sýslu-
maður í Gullbringu- og Kjósarsýslu
frá 1945—1956 og sendiherra frá
1965—1979. í öllum þessum störf-
um reyndist Guðmundur í. einkar
farsæll og úrræðagóður. Hann lauk
miklu og vönduðu dagsverki tii
gagns fyrir land og þjóð. Fyrir það
stöndum við öll í þakkarskuld við
hann að leiðarlokum.
Guðmundur var fæddur í Hafnar-
fírði 17. júlí 1909. Foreldrar hans
vom Guðmundur skipstjóri Magn-
ússon sjómanns í Hafnarfírði,
Auðunssonar og Margrét Guð-
mundsdóttir útvegsbónda á
Bmnnastöðum á Vatnsleysuströnd
Ivarssonar. Guðmundur lauk stúd-
entsprófí frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1930 og lögfræðiprófi frá
Háskóla íslands 1934. Fyrstu árin
eftir lögfræðipróf starfaði hann á
málflutningsskrifstofu Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar og Ásgeirs
Guðmundssonar, fyrst sem fulltrúi
en síðar sem meðeigandi allt til
þess er hann var skipaður sýslu-
maður árið 1945.
Guðmundur í. vakti snemma á
sér athygli fyrir góða lögfræðikunn-
áttu og afdráttarlausa málafylgju.
Tiltölulega .nýútskrifaður lögfræð-
ingur var hann skipaður formaður
nefndar til að gera tillögur um
vinnulöggjöf. Þetta var árið 1936.
Þá vom miklar ýfingar í stjóm-
málum og innan verkalýðshreyfing-
ar. Háði Guðmundur marga hildi
við kommúnista á þessum ámm,
en þeir fundu tillögum hans flest
til foráttu. Tillögumar í formi fmm-
varps urðu að lögum 1938, lögum
um stéttarfélög og vinnudeilur og
stendur sú löggjöf enn næsta
óbreytt. Er hún einn minnisvarði
af mörgum um ágætt starf Guð-
mundar.
Árið 1942 fór Guðmundur í fram-
boð fyrir Alþýðuflokkinn í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu og var í
framboði fyrir hann þar meðan hin
gamla kjördæmaskipan hélst, en
síðan í Reykjaneskjördæmi, seinast
1963. Þegar Guðmundur fór fyrst
í framboð var Ólafur Thors þing-
maður Gullbringu- og Kjósarsýslu.
Tókust þeir á fund eftir fund um
hverjar kosningar. Þótti Guðmund-
ur kænn og slyngur og hitti Ólafur
þar fyrir verðugan andstæðing.
Kunna menn enn að segja sögur
af viðureign þessara tveggja stjórn-
málagarpa, sem síðar gerðust
samstarfsmenn í ríkisstjórn.
Guðmundur sat á Álþingi frá
1942—1965 að frátöldum þremur
ámm, en þá var hann varaþingmað-
ur. Hann var utanríkisráðherra í
nærfellt áratug eða frá 1956—
1965, en auk þess fjármálaráðherra
1958—59 í ráðuneyti Emils Jóns-
sonar. í utanríkisráðherratíð
Guðmundar var „kalda stríðið" í
hámarki. Sumir minnast líklega
bréfsins sem Khrústsjov skrifaði á
sínum tíma ríkisstjórn íslands og
snöfurlegs svars íslenzku ríkis-
stjórnarinnar. En við stóðum líka í
öðru stríði á þessum tíma, þorska-
stríði, þegar við ákváðum 12 mflna
landhelgi 1958. Sú viðureign stóð
í tvö og hálft ár. Bretar sendu her-
skipaflota á íslandsmið og er talið
að þegar herskip þeirra vom hvað
flest hafi þau verið um 30 talsins
og allt að 5000 breskir sjóliðar við
störf á þeim. Þá var Guðmundur í
eldlínunni, talsmaður landsins út á
við í snörpum snermm og síðan
einn aðalsamningamaður íslend-
inga þegar við tryggðum okkur
sigur.
Seinustu 14 ár starfsferils síns
var Guðmundur í. Guðmundsson
sendiherra íslands á erlendri gmnd,
fyrst með aðsetur í London, síðan
Bandaríkjunum, þá Svíþjóð og loks
í Belgíu sem fastafulltrúi Islands
hjá Atlantshafsbandalaginu.
Eflns og títt er í íslenzku utanrík-
isþjónustunni fylgdi sendiherrastarf
í mörgum löndum hveijum þessara
pósta. Þar við bættist að á sendi-
herraámm sínum í Svíþjóð var
Guðmundur fulltrúi íslands á Hels-
inki-ráðstefnunni um öryggi í
Evrópu. Á þessum ámm heyrði ég
oft til þess vitnað hversu vel og
farsællega Guðmundur leysti sendi-
herrastörfín af hendi. Til þess var
tekið hve skilmerkilegar skýrslur
hans vom af gangi mála í hveiju
því þjóðlandi þar sem hann var full-
trúi og ekki síst af Helsinki-ráð-
stefnunni. Sömuleiðis þótti
aðdáunarvert, hve greiðan aðgang
Guðmundur hafði að æðstu emb-
ættis- og stjómmálamönnum
hvarvetna þar sem hann var sendi-
herra. Má þetta vera til marks um
góða hæfileika Guðmundar.
Þegar ég man fyrst eftir mér var
Guðmundur I. bæjarfógeti í Hafnar-
firði og sýslumaður í Gullbringu-
og Kjósarsýslu. Sýslumannskontór-
inn var rétt neðar í götunni þar sem
ég ólst upp, en bústaður Guðmund-
ar var í Brekkugötu, undir
Hamarsbrúninni. Gönguleið sýslu-
manns að heiman á kontórinn lá
um Bröttubrekku, sleðabrekku okk-
ar krakkanna í hverfinu. Ég minnist
þess að við fylgdumst með þessum
hávaxna manni þegar hann skun-
daði upp eða ofan brekkuna og þá
var gert stutt hlé á sleðaferðum,
rétt meðan yfírvaldið fór hjá.
M*ér er í bamsminni þegar Guð-
mundur kom á fundi á heimili
foreldra minna. Erindið var skatta-
mál, en þeir áttu saman sæti í
yfírskattanefnd umdæmisins, Guð-
mundur í. og faðir minn. Stór hluti
af starfi nefndarinnar fór fram í
ytri stofunni á heimili foreldra
minna. Þar á meðal þeir fundir
flestir, þegar kæmr vom teknar
fyrir og úrskurðaðar. Ég man að
föður mínum þótti gott að vinna
með Guðmundi og úrskurðimir af-
dráttarlausir og vel rökstuddir.
I nokkra áratugi fylgdist ég síðan
með Guðmundi og stjómmálavafstri
hans úr fjarlægð, af blöðum og
öðmm íjölmiðlum, stundum reynd-
ar gloppótt vegna námsdvalar
minnar erlendis.
Eftir að Guðmundur kom heim
frá sendiherrastörfum erlendis end-
umýjuðum við kynnin. Ég komst
að raun um að pólitískur áhugi
Guðmundar í. var óbreyttur og það
bar ósjaldan við að við röbbuðum
saman um það sem efst var á baugi
hveiju sinni. Slíkar stundir þóttu
mér ánægjulegar og ég leyfi mér
að ætla, að svo hafi einnig verið
um Guðmund. Kann ég honum sér-
stakar þakkir fyrir þessi kynni.
Guðmundar I. verður vafalaust
fyrst og fremst minnst sem áhrifa-
ríks stjórnmálamanns og embættis-
manns. Rökfastur, beinskeyttur og
einarður málflutningur vom ein-
kenni hans, hvort heldur var á sviði
stjórnmálanna, við lögfræðistörf,
ellegar í þeim embættum sem hann
gegndi. Þessum einkennum Guð-
mundar í. kynntist ég nokkuð, en
aðrir þó vafalaust betur. Ég mun
þó ekki síður minnast hlýleika,
umhyggju og kímni, sem ég fann
svo glöggt í fari Guðmundar.
Guðmundur kvæntist eftirfar-
andi konu sinni, Rósu Ingólfsdóttur,
hinn 19. september 1942. Ég held
að síst sé of djúpt í árinnni tekið
þótt ég segi að þau hafi verið ein-
staklega samhent og samrýnd.
Varla hefur svo annars þeirra verið
getið að ekki væri á hitt minnst. Á
mínum heimaslóðum var ævinlega
talað um Rósu og Guðmund í sömu
andránni.
Ég og fjölskylda mín flytjum
Rósu, sonum, tengdadætmm og
barnabörnum innilegar samúðar-
kveðjur um leið og við kveðjum
Guðmund í. með þakklæti fyrir
ágæta samferð.
Kjartan Jóhannsson
Þegar Guðmundur ívarsson Guð-
mundsson er kvaddur kemur margt
upp í huga þeirra sem lengi áttu
þess kost að starfa með honum, en
svo var um marga Suðumesjamenn.
Guðmundur var fæddur í Hafnar-
fírði 19. júlí 1909. Foreldrar hans
vom Guðmundur Magnússon skip-
stjóri og kona hans Margrét
Guðmundsdóttir.
Guðmundur lauk prófí í lögfræði
1934. Meðan hann var við nám fór
hann á sfldveiðar með föður sínum
á sumrin og kynntist því af eigin
kjömm sjómanna sem hann síðar
átti svo eftir að starfa mikið fyrir,
sem og verkamenn. Hér verður
aðeins vikið að fáu einu. Fljótlega
eftir að námi lauk varð Guðmundur
lögfræðingur Alþýðusambands Is-
lands og í því starfí markaði hann
djúp spor sem standa óhögguð enn
í dag. Guðmundur varð formaður
milliþinganefndar sem undirbjó lög-
in um stéttarfélög og vinnudeilur
1937—38. Lög þessi vom mjög
umdeild í upphafí, einkanlega af
kommúnistum, sem réðust óvægi-
lega að Guðmundi vegna þessara
„þrælalaga" eins og þeir kölluðu
lögin í upphafi. En lögin standa
óbreytt ennþá og þótt nokkrar til-
raunir hafí verið gerðar til þess að
breyta þeim hefur það ekki tekizt.
Fyrst og fremst fyrir harða and-
stöðu arftaka kommúnistaflokks-
ins, sem ekki hafa mátt heyra
minnst á nokkrar breytingar þess-
ara laga, sem þeir á sínum tíma
rægðu Guðmund mest fyrir.
Mikil og margvísleg störf hlóðust
fljótt á Guðmund, mörg tengd fé-
lagsmálum og velferð alþýðumanna
og síðar mál tengd utanríkismálum
sem urðu hans aðalstarf lengst
ævinnar. Fyrstu almenn kynni af
Guðmundi hér á Suðurnesjum vom
þau að hann tók að sér að sækja
svokallað „premíumál" 1940 fyrir
sjómenn í Keflavíkurhreppi. I samn-
ingum við útvegsmenn var ákveðið
að velja mætti um „premiu" afla-
verðlaun, sem þá vom kr. 1.75 fyrir
hvert skippund, eða hlutaskipti. I
vertíðarbyijun var séð fram á mikl-
ar hækkanir og þá ákvað verkalýðs-
félagið að allir skyldu taka
hlutaskipti. Þessu mótmæltu út-
gerðarmenn og gerðu almennt
baksamning við skipshafnir sínar
um að vera upp á „premíu". Mál
þetta vann Guðmundur frækilega
og færði það sjómönnum í Keflavík
og Njarðvík nær 80 þúsund krónur
sem skipt var jafnt á alla. Þetta
var mikið fé, því þá var krónan,
króna. „Premía" á hæstu bátum
náði tæpast 2000 krónum yfír ver-
tíðina. Vorið 1942 þegar velja skyldi
frambjóðanda fyrir Alþýðuflokkinn
til alþingiskosninga í Gullbringu-
og Kjósarsýslum var Guðmundur
einróma valinn og komst á þing sem
landskjörinn, fyrstur Alþýðuflokks-
manna fyrir kjördæmið eins og það
var þá. Þetta þótti mikill sigur því
fram að þeim tíma þótti nánast
guðlast að kjósa annan en Ólaf
Thors hér um slóðir. Guðmundur
var þingmaður okkar að undantekn-
um ámnum 1949—53 til ársins
1965 þegar hann lét af þing-
mennsku og gerðist sendiherra.
Guðmundur varð utanríkisráðherra
24. júlí 1965 og gegndi því starfí
til 31. ágúst 1965. Sýslumaður í
Gullbcingu og Kjós og bæjarfógeti
í Hafnarfirði varð Guðmundur árið
1945.
Oft gustaði um Guðmund, eink-
anlega þó í sambandi við vestræna
samvinnu og varnarmál sem oft var
deilt hart um. I þeim málum sem
öðmm hafði Guðmundur hreinar og
klárar skoðanir. Vegna þeirra varð
hann oft fyrir óvægilegri gagnrýni
og persónulegu níði sem óhjá-
kvæmilega snertu hann og alla
íjplskyldu hans djúpt á stundum,
þótt ekki flíkaði hann því. Alla tíð
stóð Guðmundur fast á íslenzkum
málstað og með reisn sem aflaði
honum virðingar víða um lönd. Það
kom í hlut Guðmundar sem utanrík-
isráðherra meira en nokkurs annars
að marka störf og stefnu í barátt-
unni fyrir útfærslu fiskiveiðilögsög-
unnar. Sem þingmaður okkar kom
hann fjölda mála í höfn. Hann út-
vegaði fyrst peningana til þess að
steypa ReyHjanesbrautina, hans
verk var stofnun Keflavíkurverk-
taka og svo mætti lengi telja, verk
sem við njótum góðs af enn í dag.
Það var gott að vinna með Guð-
mundi, hann var fljótur til ákvarð-
anatöku og fádæma framsýnn svo
sem dæmin sanna.
í einkalífínu var Guðmundur
mikill gæfumaður, 19. september
1942 giftist hann eftírlifandi konu
sinni Rósu Ingólfsdóttur. Heimili
þeirra var einstaklega failegt og
aðlaðandi, hlýjan geislaði á móti
þeim, sem þar komu og ekki gat
farið fram hjá manni hversu inni-
legt samband þeirra var. Þau
eignuðust fímm drengi, en einn lést
ungur.
Nú þegar leiðir skilja viljum við
þakka Guðmundi órofa tryggð og
vináttu frá því fyrst hann hóf störf
fyrir Suðumesjamenn. Minningin
um hreinskiptinn og góðan dreng
mun lengi lifa.
Rósu og afkomendum þeirra
sendum við samúðarkveffjur. Guð
geymi þau og styrki.
Ólafur Bjömsson
Ragnar Guðleifsson
Hátíð ljóss og friðar var að ganga
í garð þegar lífsljós Guðmundar í.
Guðmundssonar slokknaði þann 19.
desember sl._, eftir að hafa logað í
rúm 78 áir. Ár sem mörg hver vom
annasöm og viðburðarrík vegna
starfa hans hér á landi sem og er-
lendis, en síðustu æviár sín átti
hann róleg og friðsæl hér heima.
Góða og elskulega konu, Rósu
Ingólfsdóttur, eignaðist hann fyrir
45 ámm og hefur hún verið honum
tryggur lífsfömnautur á þeim áram
sem síðan hafa liðið. Guðmundur
og Rósa eignuðust fimm syni, fjórir
þeirra era á lifí, þeir em: Guðmund-
ur Ingólfur, Grétar, Öm og Ævar.
Bamabömin em orðin 14 og heiiii-
sóknir þeirra til afa og ömmu á
„Sóló" vom tíðar, er söknuður
þeirra því mikill núna þegar jólahá-
tíðin er gengin í garð.
Kynni mín af Guðmundi og Rósu
hófust um jólin fyrir nokkram ámm,
er ég tengdist þeim og þeirra fjöl-
skyldu. Þau kynni em mér mjög
kær og kveð ég því Guðmund með
söknuði á sama tíma og ég kynnt-
ist honum á hátíð ljóss og friðar.
„Nú legg ég augun aftur,
ó, Guð, þinn náðarkraftur
mín veri vöm í nótt.
Æ, virzt mig að þér taka,
mér yfir láttu vaka
þinn engiþ svo ég sofi rótt“
(Ur þýzku - Sveinbj. Egilsson.)
Blessuð sé minning hans.
Rósa Steinunn
Samferðamennimir hverfa er á
ævina líður. Kynnin við suma þeirra
em á þann veg, að maður kýs helst
að loka augunum, láta þá hverfa
sýnum, þótt þeir séu enn á lífi.
Órafjarlægð getur orðið milli
tveggja manna þótt ekki sé nema
steinsnar á milli heimila þeirra.
Flesta samferðarmenn missir mað-
ur þó þannig, að þeir falla frá,
dauðinn tekur þá og eftir það em
þeir huldir mold og gleymsku.
En í hugskoti flestra lifa svipir
fáeinna fömnauta sem hafa orðið
þeim samferða um langt eða
skammt skeið ævinnar. Að sjálf-
sögðu em þeir að miklum meirihluta
til manni náskyldir eða mjög ná-
komnir, en sumir þeirra kunna þó
að hafa verið alveg óskyldir. Það
er oft fyrst eftir að dauðann hefur
borið að höndum að maður gerir
sér grein fyrir hversu mikils virði
það hefur verið að hafa mátt eiga
samleið og kynnast þeim, sem horf-
inn er af sjónarsviðinu.
Þannig var honum farið sem
þessar línur ritar, þegar hann frétti
um andlát Guðmundar í. Guð-
mundssonar. Hann verður mér án
efa einn af minnisstæðustu stjóm-
málamönnum minnar samtíðar
sakir vitsmuna, stefnufestu og
traustleika. Samskiptin urðu að vísu
aldrei mjög náin eða margbrotin,
en þau vom þannig að ekki gleym-
ast.
Fyrstu minningarnar um Guð-
mund em frásagnir manna um
vígfími og mælsku hans á fram-
boðsfundum í Gullbringu- og
Kjósarsýslu, þar sem hann átti m.a.
Sjá nánar á bls. 43.