Morgunblaðið - 30.12.1987, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1987
45
Þó mörgum reynist erfitt að hætta að reykja eru til ýmis ráð til að gera baráttuna auðveldari.
Ertu að hugsa um
að hætta að reykja?
Markmið Skál-
holtsskóla
Skálholtsskóla er ætlað að vera
valkostur, skýrt og klárlega öðru
vísi en allir aðrir skólar í landinu,
án klafa prófa, sveigjanlegur í allri
málaskipan. I stað einræðu kennara
er skólanum ætlað að vera sam-
ræðuvettvangur með þátttöku allra.
Ekki skiptir höfuðmáli hvort nám-
skrá er fylgt út í ystu æsar. Meiru
skiptir að tímanum hafí verið varið
til að uppgötva einhver lífsins sann-
indi, sem gætu snúið lífínu til
hamingjuáttar. Skólinn er fyrst og
fremst skóli einstaklingsþroska,
frjáls og óháður öllu öðru en því
að leyfa einstaklingum að ná áttum
í moldviðri tímans. Skólinn er ekki
hjálparskóli í grunnnámi, heldur
athvarf þeim, sem þegar hafa aflað
sér frummenntunar en þarfnast
næðis til að efla færni til lífs, þarfn-
ast nýs skilnings og nýrrar lífssýn-
ar. Skólinn grundvallast á þjóðlegri
menningararfleifð og kristnum
átrúnaði.
Vaxandi fjölbreytni
í skólastarf i
Undanfarið hefur Skálholtsskóli
starfað á þremur ólíkum sviðumj
sem tjáir fjölbreytileika hans. I
fyrsta lagi er starfrækt heimavist-
ardeild, sem verið hefur hinn
eiginlegi lýðháskóli. Lögð hefur
verið áhersla undanfarið á mynd-
mennt. Hefur nemendum gefíst
kostur á að njóta ýtarlegrar kennslu
á myndlistarsviði, fá yfirlit og kynni
af fjölmörgum greinum myndsköp-
unar. Þá hefur verið hægt að afla
sér menntunar í ljósmyndun. Skól-
inn hefur og sinnt hefðbundnu
hlutverki á sviði bóknáms, sem hef-
ur ekki verið ítroðslunám heldur
hefur fýrst og fremst þjónað mark-
miði upplifunar og skilnings. í öðru
lagi hefur skólinn hafíð fullorðins-
fræðslu fyrir nærsveitunga, sem er
í anda áherslu lýðháskóla á al-
þýðumenntun. Mikill fjöldi fólks
hefur undanfarið ár tekið þátt í
misserislöngum kvöldnámskeiðum
og mun skólinn reyna að sinna
þessu verkefni eftir föngum. í þriðja
lagi hefur Skálholtsskóli efnt til
fjölda ráðstefna og stuttra nám-
skeiða. Þessi þáttur er sívaxandi.
Er og ljóst, að skólinn mun í fram-
tíðinni leggja æ meiri áherslu á
þennan þátt starfsemi sinnar, enda
í anda þess sem nú er að gerast á
Norðurlöndum. Fara nú fram um-
ræður um hvernig best verði komið
, þessum starfsþætti. Stefnt er að
ráðstefnu á vormisseri um fram-
tíðarstarfsemi skólans og mun
þennan þátt ekki síst bera á góma.
Framtíð skóla-
starfs í Skálholti
Skálholtsskóli á að baki 15 ára
starf. Á þessum tímamótum hefur
vinum skólans orðið litið til fortíðar
og framtíðar. Öllum er ljóst að hlut-
verk skólans er annað en við upphaf
hans árið 1972. Skólakerfí þjóðar-
innar hefur breyst gífurlega á
þessum tíma. Skólar svo sem fjöl-
brautaskólar hafa þegið margt í arf
frá lýðháskólahreyfingunni og er
það vel. Með starfsemi þessara
skóla er þörfín ekki hin sama fyrir
nám af þeirri gerð sem rekið hefur
verið í Skálholti. Skólanum gefst
því kostur á að svara öðrum beiðn-
um sem berast. Ekki síst hefur
gefist tími til að efna til námskeiða
um nokkur af fjölmörgum málum,
sem starfsmenn skólans hafa haft
hug á ræða. Mun á komandi ári
verða æ fleiri námskeiðum bætt við
og sífellt er bryddað upp á nýjung-
um. Tveir aðalmálaflokkar eru á
dagskrá, sem er í anda laga um
skólann.
í fýrsta lagi eru það málefni, sem
tengjast beinlínis starfi þjóðkirkj-
unnar. Þjóðkirkjan mun á næstu
árum stórefla fræðslustarfsemi
sína. Ljóst er að fljótlega verður
að ákvarða fræðslustefnu kirkjunn-
ar. Skálholtsskóli mun eftir föngum
þjóna kirkjunni bæði hvað varðar
menntun starfsmanna sem og með
námskeiðum og námsstefnum fyrir
sem flesta um málefni daglegs lífs
í ljósi kirkjulegrar trúar. Reynslan
hefur sýnt að skólahúsnæðið er
verulega ákjósanlegt fýrir slíka
starfsemi. Hið eina sem hindrar er
of lítið heimavistarrými. Mjög nauð-
synlegt er að byggja seinni áfanga
heimavistarálmu skólans, sem
myndi gerbreyta allri aðstöðu.
I öðru lagi ber skólanum að rækja
þjóðlegt menningarhlutverk. Er
eðlilegt að skólinn sinni námsstefn-
um og námskeiðum fyrir almenning
um þjóðleg málefni. Þeim, sem dval-
ið hafa á Norðurlöndum, mun
kunnugt um hvílíku hlutverki lýð-
háskólar hafa gegnt í menningar-
varðveislu. Ekki er aðeins átt við
þjóðminjafræði, söfnun muna eða
fræðslu um hlutverk slíkra heldur
skapandi þjóðfræði, sem hefur að
markmiði að veita fornri visku inn
í deiglu samtíðar. Skólinn þarf að
fá meira svigrúm til að sinna al-
þýðuhlutverki sínu á þessu sviði,
kalla karla og konur til samvinnu
um að efla samtíðina í krafti fornra
hefða. Er þetta hlutverk hið mikil-
vægasta. Þjóð sem ekki sækir
andlega spekt sína til hefðaróta
sinna mun deyja. Sem betur fer eru
margir sem þetta vita. En engin
stofnun í landinu hefur beinlínis það
hlutverk, annar en Skálholtsskóli,
að vera vettvangur fyrir allan lands-
lýð um uppfræðslu af þessu tagi.
Þá hefur skólinn óneitanlega því
hlutverki að gegna, að vera vett-
vangur fyrir opinskáa umræðu um
deiglumál samfélagsins. Af sam-
ræðuþingum er bæði löng og góð
reynsla í Skálholtsskóla. Sýnist
ýmsum, að skólinn eigi að sinna
hlutverki hvata til umræðu um
menningarþróun samtíðar í stór-
auknum mæli. Kirkjuþing 1987
samþykkti nýlega kraftmikla álykt-
un um eflingu þessa þáttar í
Skálholtsskóla. Lofa skal og þakka
þeim hugmönnun, sem að stóðu.
Hið fjórða hlutverk hefur skólinn.
Honum er ætlað að taka við fræði-
mönnum og öðrum sem sinna
rannsóknum, veita aðstöðu og lið-
sinna eftir megni. Er gleðilegt að
allmargir hafa komið og setið við
fræðiiðju í skólanum á liðnu ári.
Er vel ef hægt væri að efla þennan
starfsþátt, enda skýrt og greinilega
um hann rætt í lögum um Skál-
holtsskóla. Svo að hægt sé að sinna
þessum starfsþætti þarf hin lang-
þráða bókhlaða að rísa, til að hið
dýrmæta og einstaka bókasafn
Skálholtsstaðar verði almenningi
aðgengilegt.
Á leið til framtíðar
Starfsemi Skálholtsskóla er ekki
ólík fjölstofna tré. I upphafi skóla-
starfs var fyrst og fremst rekinn
heimavistarskóli vetrarlangt. Þessi
var stofn þess, sem síðar hefur upp
vaxið. Grundvöllur í hefð lýðhá-
skóla hefur reynst farsæll og
leiðsögn hinna fyrstu hugsjóna-
manna og skólastjóra með besta
móti. Inntak frelsis, sköpunar, sam-
ræðu og fjölbreytileika hefur
varðveist en starfshættir skójans
hafa breyst og munu breytast. Ólíkt
öðrum skólum landsbyggðar, sem
eru bundnir af klafa miðstýringar
hins opinbera skólakerfís, nýtur
Skálholtsskóli þess að vera sveigj-
anleg og frjáls stofnun, sem sífellt
gerir tilraunir. Skýrt markmið skól-
ans er að vera trúr köllun sinni um
eflingu einstaklinga til þroska og
skilnings í anda þjóðlegrar arfleifð-
ar og kirkjulegrar grundvöllunar.
Vaxtarmöguleikar skólans eru
margir en ábyrgð vina skólans einn-
ig stór; að slá vörð um stofnun sem
er á vaxtar- og breytingaskeiði.
Opinn og sveigjanlegur skóli á stöð-
ugt á hættu að staðna og þekkja
ekki vitjunartíma. Sífelldrar hvatn-
ingar er þörf sem og nýrra og
ferskra hugmynda. Þá er skólanum
brýn nauðsyn á, að eiga að stóran
stuðningsmannahóp, sem veitir það
lið sem þarf til að hann verði sem
flestum að gagni og á sem fjöl-
breytilegastan hátt. Skólinn þarf
að vera áfram athvarf fyrir sköpun
og mannlega glímu, ekki hinsta
höfn heldur áfangi á leið til dýpsta
samhengis, til rótanna.
Höfundur er rektor SkAlholts-
akóla.
eftir Asgeir R.
Helgason
Ef þú hefur hug á að reyna að
hætta og vilt jafnframt komast hjá
því að þjást af óþarfa löngun þegar
á hólminn er komið, hafðu þá eftir-
farandi hugfast.
Löngnn
Löngun í reyk má skýra með
þremur meginþáttum:
• Líkamlegri fíkn.
• Geðrænum sveiflum.
• Tengslamyndun í umhverfi.
Likamleg fíkn: Fíkn í tóbak
getur reynst erfíð viðureignar fyrir
hluta reykingamanna á fyrstu vik-
um reykleysis. Hægt er að virtna
gegn þessum erfiðleikum með því
að nota nikótíntyggigúmmí. Til
eru ýmis próf til að mæla það hvort
nikótíntyggigúmmí er æskilegur
kostur fyrir þig. Eitt þeirra fylgir
hér með. Leystu úr því og kannaðu
hvort þú ert í hópi þeirra sem ættu
að nota nikótíntyggjó í baráttunni
við reykinn.
Geðrænar sveiflur: Geðrænt
ástand getur haft mikil áhrif á lang-
anir. Mörgum gengur t.a.m. erfíð-
lega að hætta þegar þeir eru undir
álagi og mikil og langvinn löngun
í reyk eftir margra vikna eða mán-
aða bindindi tengist oftar en ekki
geðrænu ástandi, t.a.m. streitu og
vægu þunglyndi. Slíkar löngunar-
kveisur geta í versta falli staðið í
7—10 daga en standa í flestum til-
fellum mun skemur. í slíkum
kveisum gætu sumir þurft að grípa
aftur til nikótíntyggigúmmísins um
tíma, en best er að reyna að standa
þetta af sér með þá vitneskju í far-
teskinu að þetta gengur yfir. Slökun
og líkamsrækt stunduð á víxl eru
afar góð hjálpartæki þegar þannig
er ástatt. Munið að fyrsta kveisan
er yfírleitt erfiðust og að þetta er
ekki eilífðarvandamál þó að þú
getir ekki sagt með fullri vissu að
þú sért laus fyrr en 12—14 mánuð-
um frá því að nikótínnotkun er
hætt.
Tengslamyndun í umhverfi:
Reykingar tengjast Qölmörgu í
umhverfi þínu sterkum böndum.
Það er afar misjafnt hvað það er
sem vekur upp reykingalöngun hjá
hveijum og einum. Þannig getur
t.d. kaffi vakið mikla löngun í reyk
hjá einum en hjálpað öðrum til að
yfirstíga löngun. Veltu því fyrir þér
hvað það er sem öðru fremur vekur
löngun í reyk hjá þér, bæði áður
en og eftir að þú hættir að reykja.
Reyndu síðan að sniðganga þessa
skeinuhættu staði, persónur, að-
stæður eða matar- og drykkjarteg-
undir. Með þessu móti getur þú
losnað við stóran hluta langananna.
Reyndu jafnframt að gera meira
af því sem ekki hefur tengst tóbaks-
notkun þinni.
U ndirbúningsráð
Besti undirbúningurinn er fólg-
inn í því að ijúfa kerfisbundið þau
tengsl sem eru milli reykinga og
umhverfis. Best er að bytja á þeim
stöðum þar sem þú dvelur að öllu
jöfnu lengst, því að eftir að þú
hættir munu þetta verða helstu
vígvellir baráttunnar.
Gerðu því eftirfarandi ráðstafan-
ir: Myndaðu reyklaus svæði.
Hættu alfarið að reykja á þeim stöð-
um þar sem þú dvelst að jafnaði
lengst. í flestum tilvikum er þar
um að ræða heimilið, vinnustaðinn
og e.t.v. bílinn. Þegar þú hefur einu
sinni ákveðið að tiltekinn staður
skuli vera reyklaus máttu ekki
hvika frá því hvað sem á dynur.
Reyklaust svæði táknar ekki endi-
lega að aðrir megi ekki reykja þar
heldur á það fyrst og fremst við
um þig. Það ert þú sem hefur
ákveðið að hætta að reykja.
Því fleiri svæði sem þú gerir
reyklaus því auðveldari verður bar-
áttan við löngunina eftir að þú
hættir.
Ef þú ert stödd (staddur) á reyk-
lausu svæði, t.d. á heimili þínu, og
löngunin er alveg að sliga þig, verð-
ur þú annaðhvort að standast hana
eða bregða þér út fyrir, t.d. út á
svalir eða út á tröppur, til að fá
þér reyk.
Annað sem gott
er að vita
Krabbameinsfélagið hefur gefið
út bæklinginn „Út úr kófinu" sem
hefur reynst mörgum vel í barátt-
unni við reykinn. Hann er væntan-
legur í nýrri litprentaðri útgáfu eftir
áramót, en eldri útgáfann á að
liggja frammi á heilsugæslpstöðv-
um og eins má nálgast bæklinginn
hjá Krabbameinsfélaginu í Skóg-
arhlíð 8, Reykjavík.
Reynist þér erfítt að hætta á eig-
in spýtur, þá býður Krabbameins-
félagið upp á námskeið í reykbind-
indi og hægt er að skrá sig á biðlista
í síma 621414 á skrifstofutíma.
Eins eru svipuð námskeið í gangi
hjá Lungna- og berklavamardeild
Heilsuvemdarstöðvar Reykjavíkur,
sími 22400.
Sérfræðingur Krabbameinsfé-
lagsins í reykbindindi mun svara
fyrirspurnum í síma 621414, mánu-
daginn 4. og þriðjudaginn 5. janúar
nk. frá kl. 13.00 til 15.00.
Krabbameinsfélagið óskar lands-
mönnum öllum gleðilegs nýárs og
reyklausrar framtíðar.
Höfundur er upplýsingafulltrúi
hjá Krabbameinsfélaginu.
Ert þú sólginn í sígarettur?
1. Hve margar sígarettur reykir Allt að 15 stk. 0 ( )
þú á dag? 16-24 stk. 1 ( )
25 stk. eða fleiri 2 ( )
2. Hve fljótt eftir að þú vaknar Innan hálftíma 1 ( )
reykir þú fyrstu sígarettuna? Síðar 0 ( )
3. Er styttra milli sígaretta hjá þér Já 1 ( )
á morgnana en á öðmm tím- Nei 0 ( )
um dagsins?
4. Reykir þú veikar eða sterkar Veikar (0-0,8 mg nikótín) 0 ( )
sígarettur? Meðalsterkar (0,9—1,2 mg) 1 ( )
Sterkar (1,3 mg eða meira) 2 ( )
5. Átt þú erfitt með að sleppa því Já 1 ( )
að reykja þar sem það tíðkast Nei 0 ( )
ekki (t. d. í bíói eða kirkju?)
6. Reykir þú jafn mikið og venju- Já 1 ( )
lega þegar þú ert veikur? Nei o ( )
7. Hvaða sígarettu dagsins vildir Fyrstu 1 ( )
þú síst vera án? Einhverrar annarrar 0 ( )
8. Dregur þú reykinn ofan í þig? Alltaf 2 ( )
Stundum 1 ( )
Aldrei 0 ( )
- Stigafjöldi alls: ( )
Ef þú færð sjö eða fleiri stig á þessu prófi er líklegt að nikótíntyggi-
gúmmí geti komið að gagni, ef þú vilt hætta að reykja.