Morgunblaðið - 03.05.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. MAÍ 1988
Þróunarsainvinna
eftír Úlf Björnsson
Legg í lófa karls, karls,
karl skal ekki sjá,
að þeir gefa manna minnst,
sem mikið berast á.
Fátækur af fátækt sinni
fómar því, sem má.
Legg í lófa karls, karls,
karl skal ekki sjá.
Öm Amarson.
Við lestur þessara lína hvarflar
hugurinn ósjálfrátt að aðstoð okkar
íslendinga við þróunarlönd. Við er-
um þar sá sem mikið berst á, en
lítið vill láta af hendi rakna til
þeirra sem líða skort.
Það er raunar kunnara en hollt
er, hversu aumlega lítið framlag
íslands til þróunaraðstoðar er.
Sæmdar okkar vegna skulum við
þó vona, að fátækir karlar heimsins
hafí augu sín vel aftur, er við leggj-
um dúnfjöður okkar á vogarskálar
bætts mannlífs á jörðu. Að minnsta
kosti þar til að svo hefur verið auk-
inn okkar hlutur, að við þurfum
ekki að blygðast okkar fyrir aum-
ingjaháttinn.
Eg lét þess getið í niðurlagi
greinar minnar í Morgunblaðinu í
byijun mars síðastliðins, að ég
mundi síðar viðra hugmyndir um
með hvaða ráðum og hvaða hætti
auka mætti framlag Islands til þró-
unaraðstoðar, svo ná mætti því
marki er Alþingi setti vorið 1985,
að 0,7% þjóðarframleiðslu skuli
veija til opinbers stuðnings. við þró-
unarlönd, á 7 árum. Þetta ætla ég
nú að gera.
Samanburður við
aðrar þjóðir
Þó er rétt, áður en lengra er
haldið, að átta sig aðeins á því,
hvemig þessum málum er háttað
annars staðar, og hvemig við ís-
lendingar stöndum í þeim saman-
burði.
Eftir því sem næst verður kom-
ist, leggja fáar eða engar þjóðir
Evrópu minna hlutfall af þjóðar-
framleiðslu sinni til aðstoðar við
þróunarlönd en við íslendingar ger-
um. Þó skal hér ekki fullyrt um
Andorra, San Marino og Liecht-
enstein. Til þess skortir upplýsing-
ar. Og svo allt sé tínt til, þá er
ekki heldur vitað nákvæmlega um
framlag Albaníu, og framlag Pól-
veija mun vera svipað sem hlutfall
þjóðarframleiðslu og hér er, en sem
kunnugt er hafa íslenskar hjálpar-
„Ef litið er til efnahags-
aðstæðna í Danmörku
og Finnlandi, ætti okk-
ur hér ekki að verða
það erfiðara en þeim,
að auka framlag til þró-
unaraðstoðar, nema
síður sé.
stofnanir sent bæði matvæli og
fatnað til Póllands.
Að Evrópulöndum frátöldum,
munum við vera nokkuð fyrir neðan
miðjan flokk, hvaða varðar aðstoð
við þróunarlönd, og er þá tekið mið
af öllum þjóðum, tekjuháum sem
tekjulágum.
Ef aftur á móti er litið á hina
hliðina, telq'umar, þá er óvíða í
heimi hér meiri velmegun en á ís-
landi. Atvinnuleysi er nánast
óþekkt, þjóðartekjur á mann með
því hæsta sem gerist, menntunar-,
heilbrigðis- og tryggingakerfí betra
en víðast annars staðar og svo
mætti lengi telja. Það er því aug-
ljóst, að alþingismönnum hefur ekki
þótt annað veijandi fyrir samvisku
sinni, en að auka allverulega fram-
lag okkar íslendinga til þróunarað-
stoðar.
Orð eru til alls fyrst
Oft er sagt að orð séu til alls
fyrst. Þó sannast hér sem oft áður,
að eitt er að segja og annað að
gera. Það er sem orð Péturs Gauts
hafí orðið að áhrínsorðum um
íslenska þróunaraðstoó.
Hugsa það! Ætla það! Enda vilja það! En
gera það. nei. Sjálfur skrattinn má skilja
það!“
Það er nefnilega svo, að aðstoð
íslands við þróunarlönd, mæld sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu, hefur
farið lækkandi ár frá ári allt frá
árinu 1983. Það ár er þó afbrigði-
legt að því leyti, að nær allur smíða-
kostnaður R/S Fengs hjá slippstöð-
inni færðist sem þróunaraðstoð þess
árs.
Það er og orðið ljóst, að til að
snúa þessari öfugþróun við, dugir
ekki viljayfírlýsingin ein, svo sem
sannast hefur á afdrifum fyrr-
nefndrar ályktunar Alþingis frá
vordögum 1985. Það þarf meira til.
Finnar og Danir hafa farið þá
leið að setja í lög hvemig þróunar-
aðstoð þeirra skuli aukast á hverju
ári, svo að þeir nái því marki að
veija einum hundraðshluta af þjóð-
arframleiðslu sinni til þróunarað-
stoðar innan ákveðins árafjölda.
Svíar og Norðmenn, sem náð hafa
þessu marki, hafa ákvæði í sínum
lögum um að 1% þjóðarframleiðslu
skuli verja til þróunaraðstoðar ár
hvert.
Ef litið er til efnahagsaðstæðna
í Danmörku og Finnlandi, ætti okk-
ur hér ekki að verða það erfíðara
en þeim, að auka framlag til þróun-
araðstoðar, nema síður sé.
En svo ekki sé ævinlega vikið
af leið þegar til alvömnnar kemur,
dugir ekki annað en að fara að
dæmi frændþjóða okkar, og setja í
lög áætlun um aukningu á framlagi
íslands til þróunaraðstoðar. Það
hefur sannast, svo sem fyrr var
nefiit, að að öðmm kosti víkja menn
sér undan því að fara að vilja lög-
gjafarvaldsins. Framkvæmdavaldið
telur sig jafnvel geta gengið svo
langt, að hundsa gerða milliríkja-
samninga varðandi framlög íslands
til verkefna í þróunarlöndum og er
þar skemmst að minnast fjárlaga-
niðurskurðarins frá síðastliðnu
hausti. Alþingismenn í ríkisstjóm
og fjárveitinganefnd mega ekki
leyfa sér sllkt, og hljóta að virða
eigin samþykktir.
Leiðir að markinu
Ef taka á mið af nefndri ályktun
Alþingis, og svo þeirri staðreynd,
að nauðsyn ber til að undirbúa þró-
unarsamvinnuverkeftii bæði vel og
lengi, er eðlilegt, að aukning á
framlagi íslands sé hæg í fyrstu.
Einnig þykir rétt, að aukningin
verði ekki eins skörp í'lok aukning-
artímabilsins og hún verður mest á
tímabilinu. Að þessu athuguðu
mætti haga aukningunni svo sem
sýnt er í töflu I. Það skal tekið fram,
að nefndar upphæðir byggjast á
spám um þjóðarframleiðslu líðandi
árs. ______________________________—
Tafla I. Yfirlit yfir þróun fjárstreymis til þróunarsamvinnu með það fyrir augum
að ná 0,7% markinu á 7 árum f samrœmi við ályktun Alþingis frá 1985. Þróun hlut-
fallsaukningar sem hundraðshluti af þjóðarframleiðslu og f miljjónum króna á verð-
iagi ársins 1988.
Ar
Hlutfall GNP
Aukn.f.f.ári
Upph. f m.kr.
Úr kennslustofu í nýlegum skóla í Botswana. Að afla sér þekkingar
er leið til betra lífs, en sú leið er löng og torsótt þeim, sem ekkert
á. Sjálf fátæktin hindrar hinn fátæka í að njóta hæfileika sinna og
nýta þau gæði, sem í umhverfi hans eru faÚn.
ir okkur og ekki síður þá, sem að-
stoðin beinist til. 1600 milljónir
króna eru til dæmis nokkumveginn
sama upphæð og samanlögð þjóðar-
framleiðsla eyríkisins Sao Tomé é
Principe, sem er í Guineaflóa við
vestanverða Afríku, en þvf? hefur
verið hreyft, að við íslendingar
gætum aðstoðað þessa þjóð á þró-
unarbrautinni. Það ber þó að árétta,
að hér er einungis um mjög lausleg-
ar hugmyndir að ræða, og að engar
viðræður eða athuganir af neinu
tagi hafa verið tengdar þeim.
Það fer ekki milli mála, að þessi
stigull, sem eins og fyrr segir er í
samræmi við ályktun Alþingis frá
1985, er nokkuð hár. Meið tilliti til
þess hversu mikil og nákvæm undir-
búningsvinna undir þróunarsam-
starf þarf að vera, er jafnvel líklegt
að affarasælla sé að fara sér nokkru
hægar í sakimar. Það er ekki allt
undir magninu komið, gæðin skipta
líka máli.
Með þetta í huga mætti hugsa
sér setta í lög áætlun um aukningu
á opinberu framlagi til þróunarað-
stoðar, í líkingu við það, sem hér
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
0,03 0,06 0,12 0,20 0,32 0,47 0,60 0,70
+ 0,01 0,03 0,06 0,08 0,12 0,16 0,13 0,10
70 140 280 480 740 1100 1400 1600
Þó svo tölumar séu ekki sem
nákvæmastar, gefa þær engu að
síður nokkra hugmynd um stærð-
argráðu. Á okkar mælikvarða er
hér um dágóða upphæð að ræða,
upphæð sem skiptir máli, bæði fyr-
„Sjafnaryndi“
Atvinna í boði... fyrir karlmenni
eftírAstuM.
Asmundsdóttur
Fyrir nokkm hringdi ég í efna-
verksmiðjuna Sjöfn á Akureyri.
Erindið var að falast eftir auglýs-
ingu í blað efna- og efnaverkfræði-
nema sem útskriftarárgangur deild-
arinnar gefur út. Þá var mér sagt
í óspurðum fréttum að fyrirtækið
hefði í huga að bæta við sig efna-
fræðingi. Viðmælandi minn vildi fá
að vita hvort einhveijir Akureyring-
ar væm að útskrifast úr deildinni
og hveijir það væm. Ég gaf honum
upp þijú nöfti.
Stuttu síðar frétti ég að fyrirtæk-
ið hefði haft samband við eina karl-
manninn í þeim hópi. Þar sem ég
var ein þessara þriggja og í atvinnu-
leit, varð ég forvitin og hringdi því
aftur norður. Þá varð fyrir svömm
Aðalsteinn Jónsson forstjóri og
efnaverkfræðingur. Ég bað um
nánari upplýsingar varðandi þetta
starf. Aðalsteinn dró við sig svarið
en sagði síðan að fyrirtækið vildi
ráða karlmann. Þegar ég spurði um
ástæður fyrir þessu furðulega og
afdráttarlausa svari fékk ég ennþá
fiirðulegri svör.
Hér koma nokkrar helstu ástæð-
umar til fróðleiks fyrir ykkur ungar
og kappsfullar konur á leið út á
vinnumarkaðinn:
a) Þar sem viðkomandi starf var í
málningardeildinni var talið æski-
legra að ráða karlmann því karl-
menn hefðu yfírleitt meiri reynslu
af húsbyggingum og hefðu frekar
staðið í slíku en konur.
b) Auk þess hefðu karlmenn frekar
unnið í byggingarvinnu með náminu
og hefðu því meira innsæi í þessa
hluti. (Rétt er að taka það fram
hér að það var staða efnafræðings
sem var til umræðu.)
c) Það væri ekkert líkiegra en að
ef kona væri ráðin, þá yrði hún fljót-
lega ófrísk og yrði frá vinnu vegna
veikinda ungra bama sinna. (Aðal-
steinn hafði svo sem gefíð konum
tækifæri og hafði af því slæma
reynslu.)
e) Ef um hefði verið að ræða starf
í snyrtivörudeildinni hefði máiið
horft allt öðru vísi við. (Kvenlegt
innsæi líklega komið að góðum
notum við framleiðslu dömubinda,
það er að segja ef konan væri þá
ekki ólétt.)
Önnur rök komu fram í samtali
er sett fram í töflu II. Þar er sett
það mark, að árið 2000 verði 0,5%
þjóðarframleiðslu varið til þróunar-
aðstoðar. Sem fyrr taka upphæðir
mið af þjóðarframleiðsiu og verðlagi
ársins 1988. Þær breytast að sjálf-
sögðu í takt við breytingar á þjóiðar-
framleiðslu.
Til skýringar skal þess getið, að
opinbert framlag til þróunaraðstoð-
ar samanstendur af framlagi til
tvíhliða aðstoðar (í umsjá ÞSSÍ) og
framlagi til fjöl- og alþjóðastofn-
ana. Næsta ár eru áætlaðar tæpar
80 milljónir króna til tvíhliða að-
stoðar og um 60 milljónir til Qöl-
og alþjóðastofnana. Gengi það eftir
yrði opinbert framlag svipað hlut-
fall þjóðarframleiðslu og árin 1980,
1981 og 1986.
Um fjármögnun
Það sem einkennt hefur fjár-
lagaumræðu á íslandi, er að ef far-
ið er fram á nýjar fjárveitingar þá
skuli jafnframt gerð grein fyrir
mögulegri Qáröflun til þeirra. Ég
ætla ekki að gera það. Heldur vil
ég benda á, að hér megi hafa á
hinn sama háttinn og tíðkast á hin-
um Norðurlöndunum, og þekkist
einnegin, hér þó í öðru samhengi
sé, að þetta verði „tekið af óskiptu".
Þetta byggir á þeirri skoðun, að
við frumgerð fjárlaga skuli byijað
á því að gera sér grein fyrir því fé,
sem til skiptanna er, og miða út-
gjöld við það. Sá háttur sem nú er
alvanalegastur, að ákveða fyrst út-
gjöldin og finna síðan tekjustofna
til að standa undir þeim útgjöldum,
er, eins og dæmin sanna, ómöguleg-
ur ef ná á einhverri stjóm á fjármál-
um.
Hvað varðar þetta áætlaða ijár-
magn til þróunarmála, þá er hér
ekki um allan veraldarauðinn að
ræða og það má enginn halda, að
með þessu leysist öll vandamál. En
þetta gæti gert þann mun, að við
segðum stundum JÁ, er hingað er
leitað eftir aðstoð. Þann mun, að
Þróunarsamvinnustofnun þyrði að
lofa einhveiju varðandi aðstoð og
þyrði að undirbúa verkefni fyrir
framtíðina.
Ásta M. Ásmundsdóttir
annars aðila frá fyrirtækinu og
bekkjarbróður míns. Það var að við-
komandi efnafræðingur þyrfti að
umgangast starfsmenn í Slippstöð-
inni hf., sem flestir eru karlmenn
og því æskilegra að viðkomandi
væri karlmaður.
Stelpur, verum ekki svo bama-
legar að halda að þetta sé eins-
dæmi. Var einhver að tala um jafn-
rétti?
HOfuadur er nemi við Háskóla
tslands og útskrifast sem efna-
frseðingurívor.
Höfundur stundar kandidatsnám
íáætlanagerð ogstarfarsem
stendur hjá Þróunarsamvinnu-
stofnun íslands. Það skal tekið
fram aðgreinin túlkar ekki endi-
lega skoðanir ÞSSÍ.
Tafla II. Áætlun um aukningu á opinberu framlagi íalands til þróunaraðstoðar tíma-
bilið 1989 til 2000.
Ár 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Hlutf. GNP 0,06 0,10 0,14 0,18 0,22 0,26 0,30 0,34 0,38 0,42 0,46 0,50
Aukn.f.f.ári 0,08 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04
Millj.kr. 140 230 320 410 510 600 690 780 870 970 1060 1160
Tónleikar í Laug-
arneskirkju
VORTÓNLEIKAR verða í
Laugameskirkj u á morgun,
miðvikudaginn 4. maí, kl. 20.30.
Flutt verða kór- og orgelverk
eftir Felix Mendelssohn. Verkin
eru m.a. þessi: Sónata nr. 3 í A-
dúr fyrir orgel, prelúdía í g-moll
fyrir orgel, „Drei geistliche Lied-
er“ fyrir alt, kór og orgel, 1. kafli
úr 42. sálmi fyrir kór og orgel og
prelúdía í d-moll fyrir orgel.
Flytjendur eru kór Laugames-
kirkju og Sólveig Björling altsöng-
kona ásamt organistunum Þresti
Eiríkssyni og Ann Toril Lindstad.
Aðgangur er ókeypis.
(FréttatUkynnmg) Laugameskirkja