Morgunblaðið - 19.05.1988, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. MAÍ 1988
53
Rúnar Vilhjálmsson
hjúkrunarfólki. Vöxtur öldrunar-
deilda á spítölum svo og hjúkrunar-
heimila aldraðra bera hinum auknu
kröfum á hendur hjúkrunarfólks
glöggt vitni. Afleiðingin af fjölgun
hjúkrunarheimilanna hefúr svo orð-
ið aukin samkeppni heilbrigðis-
stofnana um hjúkrunarfræðingana.
En eftirspum eftir hjúkrunarfólki
hefur einnig aukist af öðrum ástæð-
um. Með heilbrigðislögunum frá
1974 var kveðið á um viðamiklar
breytingar á heilbrigðisþjónustu ís-
lendinga með uppbyggingu heilsu-
gæslustöðva um allt land. Viðamik-
ill þáttur í starfi heilsugæslustöðv-
anna skyldi vera hjúkrunarfraaði-
þjónusta í formi sjúkdómafræðslu,
ungbamaeftirlits, heimahjúkmnar,
heilbrigðiseftirlits í skólum, kynlífs-
fræðslu og fjölskylduáætlana, svo
dæmi séu tekin. í kjölfarið sigldi
mikil uppbygging heilsugæslu-
stöðva með tilsvarandi eftirspum
eftir hjúkrunarfræðingum. Nú
bættust heilsugæslustöðvar í hóp
þeirra stofnana sem kepptu um
hjúkrunarfólk og úr varð m.a. auk-
inn hjúkrunarfræðingaskortur á
spítölunum. Það má raunar segja
um heilbrigðislögin frá 1974 að
ekki virðist löggjafinn hafa gert sér
fulla grein fyrir afleiðingum gerða
sinna, þvi á þessum t(ma láðist að
framkvæma eða fyrirhuga hliðar-
ráðstafanir til að fjölga háskóla-
menntuðum hjúkmnarfræðingum
er annast gætu hin margháttuðu
og sérhæfðu heilsugæslustörf.
II. 2. Stjómunarúrræði
En hvemig er þá hægt að bregð-
ast við hinum langvinna skorti á
hjúkranarfólki? Hér er því fyrst til
að svara að sum stjómunarúrræði
gagnvart tímabundna skortinum
geta einnig að nokkm dregið úr
þeim langvinna. Mætti (þessu sam-
bandi nefna stofnsetningu dag-
deilda til langs tíma og hagræð-
ingu við innköllun i aðgerðir sem
áður hefur verið minnst á.
Til viðbótar er þó þörf annarra
og sérstakra aðgerða til að draga
úr langvinna skortinum. Sumar
þessar aðgerðir varða innri stjómun
spítalanna. í þessu sambandi mætti
nefna ýmsar breytingar á vinnu-
tilhögun og verkaskiptingu heil-
brigðisstétta spitalanna er mið-
uðu að því að nýta betur starfs-
krafta hjúkranarfræðinga til beinn-
ar þjónustu við sjúklinga. í þessu
sambandi mætti til dæmis nefna,
að lyQafræðingar gætu að ósekju
tekið að sér þann afmarkaða verk-
þátt hjúkranarfræðinga að hafa
eftirlit með lyfjum og endumýja lyf
í lyfjaskápum deildanna (það væri
hins vegar að okkar mati óæskiegt
að lyfjafræðingar skiptu sér af ein-
stökum þáttum lyfjagjafarferlisins).
Ráðning ritara eða fulltrúa á ein-
stakar deildir gæti einnig létt skrif-
stofustörfum af hjúkranardeildar-
stjóram og veitt þeim meira svig-
rúm til beinnar sjúklingaþjónustu.
Hér mætti einnig nefna að of
stór hluti af starfí hjúkranarfræð-
inga á sjúkrahúsum fer i að „sjá
til þess að aðrar heilbrigðisstéttir
geri það sem þær eiga að gera“.
Þessu sinna hjúkrunarfræðingar á
þeim forsendum að þeir séu einu
aðilamir sem geti samhæft þá
margháttuðu þjónustu sem sjúkl-
ingurinn fær. Ef mikil brögð eru
að því að aðrar heilbrigðisstéttir
ræki illa störf sín bitnar það iðulega
á hjúkranarfræðingnum sem þá
lendir í alls konar reddingavinnu.
Þannig kvarta hjúkranarfræðingar
Guðrún Kristjánsdóttir
stundum undan því að þeir þurfí
að koma sjúkraskýrslum og ýmsum
skilaboðum milli sérfræðinga
(lækna) sem hafa ófullnægjandi
samskipti sín á milli. Ennfremur
þurfa hjúkranarfræðingar oft að
veija dýrmætum tíma í að svara i
síma fyrir hinn og þennan og hafa
upp á læknum og öðram starfs-
mönnum sem mæta ekki skipulega
og á áreiðanlegum tímum til viðtals
á deildum. Þessi og fleiri dæmi sýna
að með betri samhæfíngu og bættu
samstarfí mætti oft nýta betur
starfskrafta hjúkranarfraeðinganna
í beina sjúklingaþjónustu.
Ekki má segja skilið við stjómun-
arúrræðin án þess að minnast örlít-
ið á sjúkraliðana. Yfírleitt era
sjúkraliðar afkastamiklir og inna
störf sín vel af hendi. Hins vegar
benda tíðnirannsóknir á ráðstöfun
vinnutíma hjúkranarfólks á sjúkra-
húsum í Reykjavík til þess að á
sumum deildum sé helst til of stór
hluti af vinnutíma sjúkraliðanna
svokallaður „óvirkur tími“. Rétt er
þó að taka fram að ávallt hlýtur
einhver hluti af vinnutímanum að
vera óvirkur (a.m.k. um 10—15%).
Hins vegar benda niðurstöður tíðni-
rannsóknanna til að í sumum tilfell-
um gætu hjúkranarfræðingar nýtt
betur starfskrafta sjúkraliðanna en
raun er á.
11. 3.
Þær aðgerðir sem minnst hefur
verið á hér að framan duga þó ekki
til að draga að fullu úr hinum lang-
vinna hjúkranarskorti. Grípa verður
einnig til mikilvægra aðgerða í
Sauðárkróki.
NÚ ERU að hefjast á ný Drang-
eyjarferðir Baldurs Heiðdal frá
Hressingarhúsinu við Sauðár-
krókshöfn. En á síðastliðnu
sumri keypti Baldur norskan bát
til fólksflutninga og hóf fastar
siglingar út i Drangey, sem þeg-
ar mæltust vel fyrir. A timabilinu
mai til september voru farnar
um það bil fjörutiu ferðir út í
Drangey, með fjölda farþega.
í samtali við Baldur Heiðdal kom
fram að ferðir hans út í Drangey
í fyrra urðu mjög vinsælar og býst
hann við mun fleiri farþegum í ár.
Ferðir verða tvisvar í viku, fostu-
daga og laugardaga klukkan 9 ár-
degis frá Hressingarhúsinu. Fyrsta
ferðin verður farin 27. maí næst-
komandi en hin síðasta væntanlega
17. september. í Drangeyjarferðim-
ar notar Baldur, eins og áður sagði,
norskan bát, 18 sæta, sem búinn
er öllum fullkomnustu öryggis- og
siglingartækjum, en í bátnum era
einnig tvær Volvo Penta-vélar sem
auka mjög á öryggi og gera það
að verkum að sigling út að eynni
tekur aðeins tæpa klukkustund.
Þegar komið er að eynni er siglt
upp að Kerlingunni, vestur sunnan
eyjar og innan á Uppgönguvíkina,
menntunarmálum hjúkranarfræð-
inga. Hér þarf í fyrsta lagi að leita
leiða til að fjölga útskrifuðum
hjúkranarfræðingum. Það verður
þó ekki gert með þvi að reisa
aftur við gamlar menntastofnan-
ir sem þegar hafa lokið hlutverki
sínu, en áðumefndur Pétur Jónsson
fremur einmitt þá kórvillu að leggja
slíkt til. Hjúkran er fræðigrein sem
býr yfír miklum og hraðvaxandi
þekkingarforða. í hjúkranarrann-
sóknum hefur verið leitt í ljós að
með nýjum og endurbættum hjúkr-
unarmeðferðum má stytta dýrar
sjúkrahúslegur, fækka endurinn-
lögnum og auka til langs tíma and-
legt og líkamlegt heilbrigði sjúkl-
inga. Einnig má fækka veralega
sjúkrahúsinnlögnum með bættri
heilsugæslu og heimahjúkranar-
þjónustu. Við þetta má svo bæta
að hinn almenni borgari gerir í dag
þá kröfu að sú hjúkranarþjónusta
og önnur heiibrigðisþjónusta sem
hann fær sé sú besta sem völ er á
hverju sinni. Af þessum ástæðum
og fleirum er óhjákvæmilegt að
öll menntun hjúkrunarfræðinga
sé á háskólastigi.
Eina raunhæfa leiðin til að fjölga
útskrifuðum hjúkranarfræðingum
er því að auka aðsókn að náms-
braut í hjúkrunarfræði i Háskól-
anura. Þetta má gera með ýmsu
móti, t.d. með ljölmiðlakynningu,
kynningu á hjúkranamámi ( fram-
haldsskólum og með bættum náms-
aðbúnaði nemenda á hjúkranar-
námsbrautinni. Þess má geta að
námsbrautin hefur þegar hafíð að-
gerðir í þessa vera með samningu
kynningarmyndbanda og ráðgerð-
um kynningarfundum með fram-
haldsskólanemum á næsta skólaári.
Fleiri aðgerðir er aukið gætu
sókn í hjúkranarfræðinám mætti
nefna. Bætt launakjör og starfs-
skilyrði hjúkrunarfræðinga
skipta hér vissulega máli. Það er
engin tilviljun að þær námsgreinar
í Háskólanum sem best era sóttar
vísa einmitt á betur launuðu störfín
í þjóðfélaginu; í þeim starfsgreinum
er lítið kvartað um vinnuaflsskort.
En hér skiptir þó einnig máli að
opinber umræða um hjúkrunar-
málefni og almenn viðhorf í sam-
félaginu stefni i átt til aukinnar
jákvæðni og virðingar fyrir hjúk-
runarstörfum. Hjúkranarstörfín
era ekki aðeins ábyrgðarmikil, held-
ur einnig mjög gefandi og fjöl-
en einnig er bergið skoðað úr bátn-
um og farið inn á Heiðnuvík og
undir Heiðnaberg í annarri hvorri
ferð.
Uppganga nokkuð erfið
en þó öllum fær.
Þegar komið er á land í Drang-
eyjarfyöra tekur við brött og laus
skriða sem fara þarf upp í fyrsta
áfanga. Er þetta einna erfíðasti
hluti leiðarinnar, og sagði Baldur
að þó að uppganga í Drangey væri
nokkuð erfíð væri hún öllum fær,
sem sæmilega væra á sig komnir
líkamlega, þó væri ekki ráðlegt fyr-
ir hjartaveila að leita þar upp-
göngu. Boðið er upp á leiðsögn, þar
sem sögð er saga eyjarinnar, _en
eins og allir vita var Grettir Ás-
mundarson sá íslendingur sem
lengst lifði í útlegð og var veginn
í Drangey, og sjást þar enn rústir
af bæli hans sem svo var nefnt.
Fram kom hjá Baldri Heiðdal að
fleira væri hægt að skoða, þegar á
annað borð væri farið að sigla um
Skagafjörð. Þannig sagði hann það
vinsælt hjá fjölskyldufólki með böm
og einnig hjá þeim sem eldri era
og ekki treystu sér til uppgöngu í
Drangey, að koma í Málmey, en
„Nú er það svo að
hjúkrunarfræðing-a- og
sjúkraliðaskortur er af
tvennum toga. Annars
vegar er árstíðabund-
inn skortur sem aðal-
lega stafar af sumar-
fríum starfsmanna.
Hins vegar er langvinn-
ur skortur sem stafar
af öðrum ástæðum og
varir árið um kring til
langs tíma. Þessum
tveimur þáttum mann-
af laskorts er iðulega
ruglað saman í opin-
berri umræðu. Mikil-
vægt er að halda þess-
um þáttum aðskildum,
þvi lausnir til úrbóta
eiga stundum einungis
við um annan þáttinn
en ekki hinn.“
breytileg, enda sýna kannanir með-
al hjúkranarfræðinga að lang flest-
ir þeirra era almennt ánægðir í
staífí.
Auk fjölgunar hjúkranamema er
einnig mikilvægt ( þessu sambandi
að efla menntun starfandi hjúkr-
unarfræðinga, bæði hjúkranar-
stjómenda og almennra hjúkranar-
fræðinga. Flóknar nútíma hjúkr-
unarstofnanir og sjúkrahús þarfn-
ast hjúkranarsérfræðinga með
framhaldsmenntun á háskólastigi,
þ.e. mastersmenntun, á hinum
ýmsu sviðum hjúkranar. Reynsla
Bandaríkjamanna er sú að aukin
fagmennska í hjúkranarmeðferðum
og hjúkranarstjóm leiðir að jafnaði
til styttingar á legutíma sjúklinga,
fækkunar endurinnlagna og minni
kostnaðar vegna sjúkralegu. Það
er því brýnt fyrir fslenska heilbrigð-
isþjónustu að leitað verði leiða til
að greiða fyrir mastersnámi hjúkr-
þar er auðveld landganga og mikil
náttúrafegurð. Einnig væri stór-
fengleg sigling undir Þórðarhöfða
og mjög vinsæl. Þá er einnig hægt
að fá bát Baldurs leigðan til sjó-
stangaveiða, og í öllum ferðum geta
farþegar fengið nesti keypt um
borð.
Margir viþ'a sjá bjargsigið.
Eftir 20. maí hefst bjargsig og
eggjataka í Drangey og stendur sá
unarfræðinga með sérstökum að-
gerðum, t.d. mætti athuga í þessu
sambandi námsstyrki eða launuð
námsleyfí.
Samhliða ofangreindum aðgerð-
um þarf einnig að efla sjúkraliða-
menntunina og fjölga sjúkraliðum.
í þessu sambandi er brýnt að kom-
ið sé á fót sjúkraliðanámi víðar
í fjölbrautaskólakerfinu en nú
er. Fjölgun sjúkraliða gæti létt
veralega undir með hjúkranarfræð-
ingum í þeirra starfí. Þó verður að
hafa í huga að sjúkraliðar era og
verða aðstoðarfólk, sem annast
hjúkranarstörf undir stjóm og á
ábyrgð hjúkranarfræðinga. Allar
hugmyndir um að auka sjálfstæði
sjúkraliða í starfí era hættulegar
og þarf að varast, því gæði hjúkf-
unarþjónustunnar era hreint ajg'
beint í húfí fyrir þvf að skipulag
og framkvæmd þjónustunnar bygg-
ist á forsendum hjúkranarfræðinn-
ar.
III. Lokaorð
Hér að framan hefur verið stiklað
á stóra um svonefndan hjúkranar-
skort. Fjarri fer því að eftiinu hafi
verið gerð tæmandi skil f svo stuttu
máli. Þó teljum við okkur hafa drep-
ið á helstu einkennisþætti vandans
og þær úrlausnir sem raunhæfar
era og til greina koma. Mikilvægt
er að hafa í huga að það er engin
patentlausn til á hjúkranarskortin-
um. Þvert á móti þarf að grípa til
margra ráðstafana á ólíkum vett-
vangi til að árangur náist. Menn
verða líka að hafa í huga að árang-
ur næst ekki alltaf samstundis. Sum
þeirra úrræða sem við höfum bent
á, svo sem menntunarúrræðin, skila
ekki árangri fyrr en nokkram árum
eftir að til þeirra er gripið. Yfirvöld
landsins svo og stjómendur heil-
brigðisþjónustunnar þurfa að hafa
yrfirsýn yfír vandann, vilja til að-
gerða og nauðsynlega framsýni og
þolinmæði svo aðgerðir sem gripi^-
er til fái að skila fullum árangri.'
Séu þessi atriði fyrir hendi er það
trú okkar að á næstu áram megi
koma í veg fyrir hjúkranarskortinn
á heilbrigðisstofnunum landsins.
Rúnar Villyálmason erlektorí
félagsfræði og Guðrún Kristjáris-
dóttir er lektor / bamalyúkrunar-
fræði ogá námsbraut í /yúkrunar-
fræði í Háskóla tslands.
tími fram upi og yfír miðjjan júnf.
Margir ferðamenn sækjast eftir að
sjá sigið ( bjargið, enda er hér um
íþrótt að ræða sem ekki sést á hveij-
um degi, og gott að fylgjast með
af sjó er fyglingurinn þræðir bjarg-
syllumar við eggjatökuna.
Að lokum sagði Baldur að auk
hinna föstu ferða út í Drangey
gætu hópar pantað aukaferðir alla
daga vikunnar í Hressingarhúsinu.
Sauðárkrókur:
Drangejjarferðir
að hefjast á ný
Morgunblaðið/Bjöm Bjömsson
Baldur Heiðdal i Hressingarhúsinu við Sauðárkrókshöfn.