Morgunblaðið - 10.06.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1988
Af hljómsveitar-
stjórum á faraldsfæti
og pólsku tónlistarlífi
Rætt við Wojcieck Michniewski, sem stjórnaði Fílharmóníusveit-
inni frá Poznan á tónleikum í Háskólabíói um síðustu helgi
Um siðustu helgi tóku góðir
gestir hús á okkur og lögðu Há-
skólabíó undir sig í tvo daga. Um
hundrað manna Fílharmóníusveit
frá Poznan ásamt álika stórum
kór, Filharmóniukórnum frá Var-
sjá. Þegar svo veglegt lið kemur
i Háskólabió þá finnst á, að hér
er ekki til neitt almennilegt tón-
leikahús. Forsvarsmenn þeirra
spurðu strax um fingaherbergi
handa stjórnendum, einsöngvur-
unum fjórum og einleikara. Með
fingraherbergi er átt við rúmgott
herbergi með pianói. A bak við i
Háskólabíói eru þrjú herbergi, sem
með góðum vilja geta staðið undir
nafninu fingraherbergi, en geta
ekki kallast rúmgóð. Og hvar bún-
ingsherbergin voru? Ekki var
þetta vegna tilætlunarsemi gest-
anna, heldur vegna þess að svona
aðstaða þykir sjálfsögð, þar sem
er á annað borð verið að bjóða til
tónleikahalds. Og eins gott að
þröngt mega sáttir sitja, því sviðið
var pakkað. Lá við að fætur og
olnbogar skytu sér fram af svið-
inu. En í þetta skipti var ekki ann-
að að gera en að biðja gestina að
gera sér að góðu, það sem til er
og eins að segja þeim, að innlend-
ir ættu tónlistarhús... en reyndar
aðeins á teikniborðinu, enn sem
komið er.
Gestimir létu ekki sitt eftir liggja
þrátt fyrir að það færi ekki alltof vel
um þá. Notuðu bara hvert skot til
að gera það, sem gera þurfti. Andinn
í hljómsveitinni virtist einkar góður
og ákefðin mikil. í hléum gengu
margir um spilandi, bæði fyrir sjálfa
sig og undu sér eins að félögum sínum
og spiluðu til þeirra. Og svo veltu
þeir gestgjafalandinu fyrir sér, lögðu
á ráðin um skoðunarferðir og flettu
bæklingum með ullarvörum. 0g kór-
inn fór eins að, söng af hjartans list
og innlifun og brýndi raustina líka í
hléunum.
Á fyrri tónleikunum stjómaði
Krzystztof Penderecki Pólskri sálu-
messu sinni. Síðan verkið var skrifað
1984 hefur tónskáldið stjómað þvi
víða um heim og kórinn þá oft fylgt
honum. Og kórinn kann samstarfinu
greinilega vel, því þeir fögnuðu tón-
skáldinu innilega þegar hann vatt sér
inn á sviðið á æfmgunni hér. Á sunnu-
dagstónleikum hljómsveitarinnar og
kórsins var haldið áfram á pólskum
nótum, þó með íslensku innslagi, því
tónleikamir hófust á Coralis eftir Jón
Nordal. Svo Chopin, nema hvað?,
áhrifamikið Stabat Mater eftir Karol
Szymanowski og að lokum Eldglær-
ingadans, eftir Wojciech Kilar, verk,
sem bar nafn með rentu. Fjotr Palecz-
ny lék Chopin svo að tónamir blómg-
ast í minningunni. Wojciech Mich-
niewski stjómaði.
Michniewski hefur komið víða við
í tónlistarheiminum. Hann steig
þangað inn sem fiðlunemandi, en
lagði svo stund á hljómsveitarstjóm
og tónsmíðar. Vildi gjaman geta
haldið sér meira að tónsmíðum, en
það er annað sem kallar. Hann hefur
nóg af verkefnum sem hljómsveitar-
stjóri. En víkjum að tónsmíðunum,
áður en vikið er að öðru...
„Ég lagði stund á tónsmíðar um
leið og hljómsveitarstjómun og sinnti
tónsmíðunum eftir námið, því þá
hafði ég lítið að gera sem hljómsveit-
arstjóri og nógan tíma til tónsmíð-
anna. En eftir að ég fékk næg verk-
efni sem hljómsveitarstjóri hef ég lítið
getað gert í tónsmíðunum. Ég sé líka
í kringum mig, að jafnvel snjöllustu
stjómendur og tónskáld geta fæstir
sinnt þessu tvennu af viti. Kemur að
því, að það þarf að velja á milli.
Þegar ég hef tíma aflögu skrifa
ég tónlist fyrir kvikmyndir eða leik-
hús, því slík verkefni em afmarkaðri
og hægt að sinna þeim á skemmri
tíma en öðram tónsmíðum. í kvik-
myndum og leikhúsi hefur tónskáldið
einhveijar línur til að fara eftir.
Myndin eða leikritið ýtir manni af
stað. Við aðrar tónsmíðar þarf rúman
tíma til að safna hugmyndunum sam-
an og langan, samfelldan tíma til a
vinna úr þeim. Það er þessi samfelldi
tími sem ég hef ekki lengur. Ég er
í raun ánægur með mitt hlutskipti,
en ég get ekki neitað því að ég sakna
svolítið átakanna við tónsmíðamar.
En það er ekki hægt að hafa allt...“
Óperur krefjast
fullkomnunar
Michniewski hefur komið víða við
sem stjómandi og þá ekki síst stjóm-
að óperam, bæði heima fyrir og er-
lendis. í haust stjómar hann meðal
annars á óperahátíðinni í Glynde-
boume. En á hann sér einhver sér-
stök uppáhaldstímabil eða -svæði?
„Verkefnaskrá mín spannar vítt
svið og þar tek ég ekkert eitt fram
yfir annað. Að vísu fellur barokktón-
list utan viðfangsefna minna. Hlusta
mjög gjaman á hana, en kem ekki
nærri henni sem stjómandi. Ég lað-
ast mest að sinfónískum verkum og
óperam. En það er þannig með óper-
ur, finnst mér, að þær þurfa full-
komnun. Þar þarf til frábæra hljóm-
sveit og söngvara. Annars finnst mér
sársaukafullt að horfa upp á þær.
Góður óperaflutningur dugir ekki til.
Þess vegna stjórna ég óperam ekki
eins oft og áður. Ég hlakka til að
stjóma í Glyndebourne í haust, því
þar sýnist mér vera fyrir hendi það
sem þarf til óperaflutnings. í Pól-
landi er mögulegt að setja óperar
viðunandi á svið ef hægt er að velja
saman besta fólkið."
En er einhver munur á óperastjóm-
un og stjómun sinfónískra verka fyr-
ir þær?
„í raun er enginn meginmunur á
þessu tvennu. Flestar góðar hljóm-
sveitir hafa fingur í báðu. Þó má
Morgunblaðið/Einar Falur
Wojcieck Michniewski eftir æfingu fyrir tónleikana síðastliðinn
sunnudag. Hendurnar notaðar jafnt í tali og tónum, eins og kemur
glöggt fram á myndinni.
kannski tína til, að hljómsveitin þarf
að sýna meiri sveigjanleika í óperam
en í sinfónískum verkum. Hún þarf
að geta fylgt söngvuranum stöðugt
eftir og þarf oft að halda aftur af
sér. Svo þarf stílskilningur líka að
koma til sögunnar, skilningur á stíl
Verdis, Mozarts og svo framvegis.
Hlutverk óperastjómanda er nokk-
uð flókið. Hann verður að vera tilbú-
inn að grípa inn í á sérhveiju augna-
bliki, stilla saman söng og hljóð-
færaleik. Ég hef djúpstæða ánægju
af óperam og þó sumt í þeim geti
jaðrað við það flatneskjulega, þá era
h eildaráhrifin svo mögnuð, að þær
nálgast að hafa líkamleg áhrif. Þess
vegna er góður óperaflutningur svo
áhrifamikill, nær svo sterkum tökum
á áheyrendum."
Meiri kröfur, styttri
æfingatími
Michniewski hefur bæði starfað
sem fastur stjómandi og eins ferðast
um og stjómað hingað og þangað. í
vetur var hann í fyrsta skipti um
hríð aftur með fasta hljómsveit, er
við hljómsveitina í Poznan, sem hann
Tónlist fyrir víólu,
píanó og tölvu
Hilmar Þórðarson segir frá tilurð eins
verkanna á tónleikum Listahátíðar á
Kjarvalsstöðum í kvöld
Eins og kemur fram hér á
síðunni þá halda Svava Beraharðs-
dóttir, víóluleikari, og Anna Guðný
Guðmundsdóttir, píanóleikari, tón-
leika á Kjarvalsstöðum í kvöld kl.
20.30. Flylja þar islenska sam-
timatónlist. Eitt verkanna er eftir
Hilmar Þórðarson, verk fyrir lágf-
iðlu, píanó og tölvu.
Hilmar lauk námi úr tónfræðadeild
Tónlistarskóla Reykjavíkur 1985.
Sem stendur er hann við nám í Los
Angeles, í skóla sem heitir Califomia
Institute of the Arts. Allsheijar lista-
skóli, eins og nafnið gefur til kynna.
Þar hefur hann verið í tvo vetur og
verður að minnsta kosti í einn vetur
enn. Alltaf forvitnilegt að fregna eft-
ir skólum, en auk þess var Hilmar
beðinn að segja frá verkinu sem þær
stöllur Svava, Anna Guðný og tölvan
flytja.
„Það er skemmtilegt í skóla, þar
sem er verið að fást við flest listform.
Það fylgir því þá ekki sú einangran,
sem oft er í tónlistarskólum.
í skólanum er góð aðstaða til að
stunda tölvutónlist, þó svo ég hafi
alist upp með blýant og blað í
tónsmíðunum fór ég að fylgjast svo-
lítið með í tölvutónlistinni. í ár var
þama ágætur kennari sem fæst mik-
ið við hana, svo ég ákvað að nýta
mér kunnáttu hans. Svava ýjaði svo
einu sinni að því við mig, að það
væri gaman að gera eitthvað meira
en með víólunni einni. Það lá því vel
við að slá tvær flugur í einu höggi
og ég skrifaði verkið eftir áramótin.
Hugmynd mín var að hafa þetta
eins og nokkurs konar tríó, þar sem
öll hljóðfærin væra jafnrétthá. Þegar
tölvur era notaðar með hefðbundnum
hljóðfæram vill oft brenna við að þær
séu aðeins notaðar sem uppfylling.
Mér frnnst hafa tekist ágætlega að
fella þetta þrennt saman, víóluna,
píanóið og tölvuna. Verkið er allt
gegnumsamið, þannig að það era líka
skrifaðar nótur fyrir tölvuna. Ekki
bara valin hin og þessi hljóð.
Verkið er byggt upp eins og röð
sekvensa, alltaf smábreytingar í
gangi, endalaus tilbrigði við sama
efni. Það má skipta notkun hljóð-
færanna í þijú stig. Víólan leikur
lengstu og hægustu tónana, þamæst
píanóið, en tölvan leikur það sem
enginn maður ræður við að spila.
Þegar verk er samið þarf alltaf að
hafa í huga hvað er framkvæmanlegt
og hvað ekki. Það var því svolítið
skrítin tilfínning að þurfa allt í einu
ekki að hafa áhyggjur af atriðum
eins og hraða. Tók smá tíma að losa
sig undan þeim þankagangi. En ég
sé engan tilgang í að nota tölvu,
nema til að gera eitthvað annað en
er hægt á hefðbundin hljóðfæri."
En hvemig er verkið samið?
„Ég hef tölvuforrit, þannig að á
skjánum hef ég eins og venjulegt
nótnablað og skrifa nótumar þar inn.
Síðan færi ég nótumar inn í annað
forrit, sem er eins konar segulband
og nótumar spilast af því. En tónam-
ir úr tölvunni era ekki sérlega falleg-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
ir, svo ég tengi hljóðdós við tölvuna.
í svona dós era margvísleg hljóð og
þeim er hægt að raða saman að vild.
Dósin er eiginlega eins og hljóðger-
vill, en án nótnaborðs. Nótumar era
þegar í tölvunni, svo það þarf ekki
nótnaborð. Dósin er hljóðgjafinn og
gefur frá sér þau hljóð, sem tölvan
segir henni til um.
Verkið skrifaði ég á tölvu í skól-
anum, bjó hljóðin til þar og færði
yfir á diskling, sem ég tók með heim.
Síðan fæ ég lánaðar dósir hér, sem
er nokkuð snúið, því þessi tæki era
ný af nálinni og ennþá óvíða til. All-
ur tæknibúnaður er þó mun einfald-
ari í sniðum en var fyrir tíu, fimmtán
áram og um leið verður tölvutónlist
aðgengilegri viðfangs."
Texti: Sigrún Davíðsdóttir
stjómaði hér. Hvað er að segja um
kosti og galla þess að vera bundinn
einni hljómsveit eða ferðast um?
„Það er spennandi að hafa eigin
hljómsveit. Stjómandi getur oft kom-
ist langt með eigin hljómsveit, þegar
hann lærir hvar hæfileikar hennar
liggja og hvemig er best hægt að
laða þá fram. En það er líka heill-
andi að ferðast um og hitta nýtt fólk.
Þurfa að leggja sig allan fram við
að ná til ókunnrar hljómsveitar og
vinna hana á sitt band á stuttum
tíma. Hver hljómsveit þarf að hafa
einhvem, sem heldur í þræðina, legg-
ur meginlínuna. Þess utan er henni
hollt og það er henni örvun að fá til
sín gestastjómendur, sem leiða þá
athygli hljómsveitarinnar að einstök-
um atriðum. En þeir þurfa að vera
góðir, svo slíkar heimsóknir gagnist.
Góðar hljómsveitir virðast vera
hart reknari, þannig að æfíngatími
þeirra verður til dæmis styttri. Þá
er hætta á, að aðeins sé hægt að
endurtaka þeirra eigin klisjur, enginn
tími til að koma neinu nýju að svo
það getur verið betra að vinna með
hljómsveit, sem er ekki eins góð, en
sem vill vinna. Betra fyrir hljómsveit-
arstjórann í þeim skilningi, að hann
sér meiri árangur verka sinna. Þá
getur árangurinn oft orðið æsilega
góður. Vinnan með Poznan hljóm-
sveitinni er skemmtileg og þau eru
öll af vilja gerð. Ástandið hefur lam-
andi áhrif á allt og alla. Ég reyni að
vinna af einlægni, sýna fram á árang-
ur og leiða þau þannig með. Það
gengur ekki með afli. En því er ekki
að leyna, að það era erfiðir tímar í
Póllandi.
Sköpunargáfa og
hljómsveitarstjórnun
Sem stendur hentar mér vel að
ferðast um og stjórna, þó mér leiðist
hótel, einkum svokölluð „góð“ hótel.
Það er ánægjulegt að fá að takast á
við ólíkar hljómsveitir á ólíkum stöð-
um, ánægjulegt og auðgandi. Finnst
ég ekki þurfa á neinu öryggi að
halda. Svo hér gildir að eija sinn litla
blett og finna þar hvemig sköpunar-
gáfan verður nýtt sem best. Mögu-
leikamir til þess era alls staðar."
Sköpunargáfa, segirðu. Hvemig
kemur hún inn í hljómsveitarstjórn-
unina?
„Það er flókið mál. Það skilja
kannski ekki allir, að þegar staðið
er andspænis einhveiju, sem er svo
óendanlega miklu stærra en maður
sjálfur, þá þarf til þess þjónslund og
auðmýkt. Þá er rangt að klína sjálfum
sér á viðfangsefnið. Hljómsveitar-
stjóri á ekki að nota hljómsveitina
og tónlistina til að koma sjálfum sér
að.
Nótnalestur er eitt undirstöðuat-
riðanna í hljómsveitarstjómun. Æf-
ing í honum kemur auðvitað með
reynslu, en það er samt alltaf nauð-
synlegt að liggja vel og lengi yfir