Morgunblaðið - 10.06.1988, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1988
35
40 ár frá fyrstu bálförinni:
Sjö af hveijum hundrað
Islendingum kjósa bálför
UM ÞESSAR mundir eru liðin
fjörutíu ár síðan fyrsta
líkbrennslan fór fram hér á
landi en það var árið 1948 sem
keyptir voru hingað til lands
tveir líkbrennsluofnar. Af þessu
tilefni ræddi blaðamaður Morg-
unblaðsins við Asbjörn Björns-
son forstjóra Kirkjugarða
Reykjavíkurprófastsdæmis um
sögu bálfara hér á landi og
málefni kirkjugarðanna al-
mennt.
íslendingar hafa löngum verið
fastheldnir á gamla siði og þá ekki
hvað síst það sem snertir kirkjuna.
Allt frá Íandnámstíð hafa látnir
verið jarðsettir og hefur það etv.
upphaflega átt rætur að rekja til
eldiviðarskorts, en meðal norr-
ænna manna var það siður að
heldri menn voru brenndir með
viðhöfn en þrælar og flækingar
grafnir í jörð. Þegar Karlamagnús
keisari bannaði bálfarir árið 785
e.kr. lögðust þær niður í N-Evrópu
og voru þá einungis galdramenn
og trúvillingar brenndir, og þá
helst lifandi. Kirkjan var, einkum
framanaf, mótfallin því að brenna
lík og hefur einkum kaþólska kirkj-
an lagst gegn líkbrennslu, allt fram
á síðustu ár.
— En hvernig kom það til að
íslendingar fóru að vilja láta
brenna sig í stað þess að vera jarð-
aðir eins og tíðkast hafði um aldir?
„Á fimmta áratugnum var hér
hreyfing sem barðist fyrir því að
íslendingar létu fremur brenna sig
en grafa og nefndist þessi félags-
skapur Bálfarafélagið. Einn af for-
ystumönnum þess var dr. Gunn-
laugur Claessen. Þessi áróður
hafði reyndar heyrst allt frá alda-
mótum en líkbrennsla í ofnum
hófst í Evrópu í kring um 1880.
Það var Bálfarafélagið sem gaf
líkbrennsluofnana tvo sem enn eru
í notkun og þeir einu sem til eru
hérlendis, báðir í Fossvoginum. En
á þessum tíma var lítill almennur
áhugi fyrir þessu og fékkst því
takmarkaður stuðningur frá
Reykjavíkurbæ, sem þá var, til
kaupanna."
— En er ekki fremur fátítt að
íslendingar láti brenna sig?
„Á síðasta ári voru 124 brennsl-
ur af rúmlega 1700 dauðsföllum
en það er um 7% yfir allt landið.
Hlutfallið er heldur hærra í
Reykjavík eða um 10% Reyk-
víkinga sem kjósa að vera brennd-
ir.
— Eru lík aldrei brennd nema
hinn framliðni hafi óskað eftir því?
„Reynslan er sú að ef ekki er á
hreinu að fólk hafi undirskrifað
yfirlýsingu þess efnis eða gert það
aðstandendum fullkomlega ljóst að
það vilji láta brenna sig, fer sam-
kvæmt hefðinni fram jarðarför.“
—Hvers vegna er það að fólk
vill síður láta brenna sig?
„Það hefur nú vafist fyrir mörg-
um að skýra hvers vegna það er.
Það var mikið skrifað og rætt um
þetta á fyrri hluta aldarinnar og
fluttu þeir dr. Gunnlaugur Claess-
en og Guðmundur Björnsson þá-
Líkbrennsluofnarnir i Fossvoginum.
Morgunblaðið/KGA
Ásbjörn Björnsson, forsljóri Kirkjugarða Reykjavíkurprófasts-
dæmis
verandi landlæknir erindi sem til
eru á prenti þar sem þeir ráku
áróður fyrir líkbrennslu.
Bálfarir hafa tíðkast allt frá
tímum Rómveija og Grikkja og
voru þá heldri menn brenndir en
fólk af lægri stigum jarðsett. Víða
hafa jarðarfarið komið ti einkum
af eldiviðarskorti, t.d. í ísrael og
má e.t.v. rekja til þess að bálfarir
tíðkuðust ekki framanaf í kristni.
Þegar svo bálfarir voru teknar upp
að nýju mættu þær talsverðri mót-
stöðu og einkum voru kaþólskir
menn mótfallnir líkbrennslu. Þessi
mótstaða hefur þó nær lagst af á
síðustu árum.
Nú eru um 70% Breta sem láta
brenna sig og í London er hlut-
fallið um 90—95%. En þessi þróun
hefur líka tekið langan tíma þar.
Bretar hófu líkbrennslu fyrir um
hundrað árum og var aukningin
mjög hægfara allt fram að seinna
stríði."
Hvernig er með pláss í kirkju-
görðum borgarinnar, er það enn
nóg?
„Það var byijað að grafa í Foss-
vogsgarðinum 1932 og var hann
fullgrafinn fyrir um þremur árum
síðan, fyrir utan það sem frátekið
er fyrir ættingja, en það er að
meðaltali 1,1 gröf fyrir hveija eina
sem tekin er. Eftir að Fossvogs-
garðurinn fylltist hefur verið mikil
pressa á að komast að þar. Það
er enn hægt fyrir þá sem eru
brenndir því duftker tekur ekki
nema hálfan fermetra. í Fossvogs-
garðinum er sérstakur „duftreitur‘‘
þar sem kerin eru jarðsett en einn-
ig er hægt að láta setja þau í graf-
ir hjá ættingjum."
—Er skylda að láta jarðsetja
duftkerin?
Duftreiturinn, þar sem duftkerin eru jarðsett. Morgunbiaðið/Bjami
L,
Morgunblaðið/BAR
„Ja, það hefur verið í landslög-
um frá 1963 en þá voru sett ný
Kirkjugarðslög sem kveða m.a. á
um að ösku framliðinna sé óheim-
ilt að varðveita annars staðar en
í kirkjugarði."
„Árið 1980, þegar fór að þrengj-
ast um í Fossvoginum var svo far-
ið að grafa í Gufunesinu. Fólk var
lengi vel tregt til að láta jarða þar
og fannst það langt út úr. Reyndar
höfum við fengið viðbótarland í
Fossvoginum núna en borgin lét
okkur hafa efni úr húsgrunnum í
jarðveg. En það reyndist vera mik-
ið stórgrýti í þessu og fleiri vand-
kvæði. Jarðvegurinn var síðan
grjóthreinsaður og tilbúinn til
notkunar í október ’87. Þessi við-
bót er 2,7 hektarar og rúmast þar
allt að 3900 grafir, en það nægir
til 5—6 ára.
í Gufunesinu fengum við 52
hektara, en eftir að byggðin í Graf-
arvogi tók að stækka í átt til Korp-
úlfsstaða hefur Borgarskipulagið
ákveðið að taka 20 hektara aftur
undir byggingarlóðir en láta í stað-
inn álíka stórt land í svokölluðum
Steklqarbrekkum austan Korpu
þar sem kartöflugarðamir eru nú.
Þessi reitur á að endast fram á
3.áratug næstu aldar.
Kópavogsbær hefur einnig sam-
þykkt allt að 20 hekturum fyrir
kirkjugarð, en Reykjavík, Kópa-
vogur og Seltjamames eru eitt
prófastsdæmi og eru sameiginlegir
kirkjugarðar fyrir allt þetta svæði.
Gamli kirkjugarðurinn við Suð-
urgötu verður svo 150 ára á þessu
ári en þar var byijað að grafa árið
1838. Það stendur til að gefa út
bók um garðinn af því tilefni og
hefur Bjöm Th. Bjömsson haft veg
og vanda af því.“
—Hvað er margt starfsfólk sem
vinnur við daglega umsjón kirkju-
garðanna?
„Fastir starfsmenn eru 30 allt
árið. Þar af eru 6 á kistuverkstæð-
inu þar sem framleiddar em um
1200 líkkistur á ári. Við útfarar-
þjónustuna sjálfa starfa 10—12
manns, tveir á skrifstofunni, auk
forstjóra og 10—12 við garðyrkju-
störf, grafartökukr, ræstingu o.fl.
Sumarmánuðina júní til ágúst
vinna svo allt að 150 manns við
hirðingu og viðhald kirkjugarð-
anna.
—Hver á kirkjugarðana?
„Kirkjugarðar Reykjavíkur eru
sjálfseignarsstofnun. Yfirstjóm
þeirra er í höndum nítján manna
stjómar. Hver söfnuður kýs sinn
fulltrúa í stjómina og eiga allir
þjóðkirkjusöfnuðirnir auk
FVíkirkjusafnaðarins fulltrúa í
stjóminni. Það geta allir fengið að
hvíla hér í kirkjugörðunum, bæði
þeir sem standa utan safnaðanna
og fólk utan af landi, ef þess er
óskað.
Aðaltekjur Kirkjugarðanna em
kirkjugarðsgjöldin. Það er ekki
tekið gjald fyrir líkflutninginn né
graftökuna.
Við starfrækjum hér útfarar-
þjónustu þar sem hægt er að láta
sjá um allt varðandi útförina. Fólk
velur sjálft prest en síðan útvegum
við organista og söngfólk. Eins ef
fólk vill láta útvega kistuskreyt-
ingu þá sjáum við um það. Að lok-
inni jarðarför er síðan hægt að
greiða fyrir allt á sama stað á
skrifstofu kirkjugarðanna í Foss-
vogi. •
Það hefur verið óvenju annríkt
í útfararþjónustunni undnanfarnar
vikur en starfsmennimir hafa
flestir mikla reynslu og þess vegna
hefur tekist í góðri samvinnu við
presta, söngfólk og aðra er hlut
eiga að máli að láta hlutina ganga
upp.
I maí vom á okkar vegum 120
útfarir og 147 kistulagningarbæn-
ir, eða að meðaltali um 15 athafn-
ir hvem virkan dag. Það er allt
að því helmingi meira en í meðal
mánuði."
GHS
Arnarstapi:
Afli netabáta tregur
Laugarbrekku.
TÍÐARFAR var slæmt í apríl en
í maí var blíðskaparveður og
sólríkt og klaki er nú alls staðar
farinn úr jörðu. Gróður að verða
nægur fyrir sauðfé í úthaga og
eru bændur þegar farnir að
sleppa lambfé í þá. Sauðburði er
senn að Ijúka og hefur hann
gengið frekar vel, inflúensufar-
aldur hefur þó valdið erfiðleik-
um á sumum bæjum. Hey voru
alls staðar næg og góð.
Á Amarstapa er allt á fullri ferð.
Byggt var eitt íbúðarhús í vetur og
fluttu eigendur þess, Ögmundur
Pétursson og kona hans, Kristín
Valdimarsdóttir, inn fyrir páska.
Gunnlaugur Hallgrímsson á Ökrum,
Hellnum, var yfírsmiður byggingar-
innar. Nýbúið er að reisa sumarbú-
stað í sumarbústaða’nverfinu við
Arnarstapa og stendur til að reisa
þar mörg hús í sumar. Búið er að
skipuleggja viðbótarlandsvæði við
sumarbústaðahverfið og koma þar
lóðir fyrir 17 bústaði í viðbót við
19 áður, samtals 36 bústaði og að
auki hefur verið úthlutað lóðum
fyrir íbúðarhús á Arnarstapa. Þá
hefur Hjörleifur Stefánsson arki-
tekt sótt um og fengið leyfi til að
byggja geymsluhús rétt hjá Amt-
mannshúsinu og girða lóðina en
Hjörleifur hefur með Amtmanns-
húsið að gera.
Veitingahúsið Amarbær, eign
Hjörleifs Kristjánssonar, var opnað
fyrir gesti 15. maí og hefur verið
gestkvæmt þar síðan. Hjörleifur
tjáði fréttaritara að hann hefði
sæmilega bókun í sumar. Hann
hefur góðan matreiðslumann, selur
sælgæti, gos, brýnustu nauðsynjar,
mat og kaffi og hefur gistirými
fyrir þá sem óska. Fólki finnst Arn-
arbær ■' ákaflega hlýlegur og
skemmtilegur veitingastaður og
rómar veitingar þar.
Útgerð smábáta er alltaf að vaxa
á Arnarstapa og því orðið þröngt (
höfninni. Bjarni Einarsson kaupir
og verkar fiskinn í salt. Nú em 26
bátar sem leggja inn fisk hjá honum
og 3 bátar leggja físk inn á Hellnum
hjá aðkomumönnum sem kaupa fisk
og verka hann í salt og von er á
fleiri bátum sem munu leggja inn
þar. Reytingsafli hefur verið hjá
færabátum og em sumir komnir
með fast að 20 tonnum síðan þeir
byijuðu miðað við einn mann á
bát. Afli hjá þeim bátum sem hafa
róið með net hefur verið mjög treg-
ur. Um 15 til 17 manns vinna nú
við fiskverkunina og er þetta fólk
víða að. Afli á línu var góður á liðn-
um vetri.
— Finnbogi