Morgunblaðið - 10.06.1988, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1988
Minning:
Gunnar J. Möller,
hæstaréttarlögmaður
Það er slokknað á kyndlinum.
Góður maður er genginn. Gunnar
J. Möller er látinn. Þrátt fyrir nokk-
um aldursmun okkar átti sá sem
þessi orð ritar því láni að fagna að
vera vinur hans og náinn samstarfs-
maður í meira en þtjá áratugi. Á
samstarf okkar bar aldrei skugga.
Það eitt segir sína sögu. Gunnar
var vandaður maður í öllu lífi sínu
og starfi. Hann var vel menntaður
menningarmaður í þess orðs beztu
merkingu. Það var sómi að fram-
göngu hans hvar sem hann fór.
Hann hafði agaða skapgerð, sem
hann stjómaði af hógværð. Hann
var hreinskiptinn, góðgjam og
hjálpsamur við alla menn, án stöðu
þeirra eða stéttar.
Fremur var hann seintekinn og
flíkaði ójaman tilfinningum sínum,
en vinfastur var hann og góður
drengur.
Gunnar gat verið fastur fyrir og
sagði skoðun sína um menn og
málefni umbúðalaust og af hrein-
skilni þegar eftir henni var leitað
og hann taldi átsæðu til að tjá sig
um málefnið. Mannkostir hans og
víðtæk þekking öfluðu honum virð-
ingar og trausts allra þeirra er hon-
um kynntust að marki. Hin fjöl-
mörgu störf sín vann hann öll af
kostgæfni og alúð.
Gunnar var víðlesinn og ritfær
með ágætum. Hann var snjall ræðu-
maður og átti auðvelt með að greina
kjama hvers máls og gera hinum
flóknustu og alvarlegustu málefn-
um þau skil að auðskilin yrðu öllum
þeim er á hlýddu.
Lítið brot úr kvæði eftir þjóð-
skáldið Matthías Jochumsson hygg
ég að lýsi í hnotskum, en á einfald-
an hátt, bæði lífsskoðun hans og
lífsstarfí.
Mér kenndi móðir
að muna það tvennt
að vera veikum bróðir
og velja hæstu mennt.
Þannig vildi hann lifa og starfa.
Aðalstarf Gunnars var alla tíð á
einn eða annan hátt tengt samhjálp
í þjóðfélaginu, málefnum þeirra sem
sjúkir voru eða vanheilir og nutu
af ýmsum ástæðum bóta úr sameig-
inlegum sjóði.
Vegna verðleika sinna og
víðtækrar þekkingar á almanna-
tryggingamálum átti hann um langt
árabil sæti í stjóm Tryggingastofn-
unar ríkisins. Tryggingaráði og
þeim öðmm stofnunum, sem um
tryggingamálefni fjalla. Hann átti
mikinn þátt í að móta íslenzka lög-
gjöf um þessi efni.
Þá var Gunnar um áratugaskeið
forstjóri Sjúkrasamlags Reykjavík-
ur og átti sem slíkur verulegan
þátt í að framkvæma þessa lög-
gjöf, sem mun vera meðal þess sem
bezt þekkist í heiminum. Jafnframt
rak hann ásamt öðmm lögfræði-
skrifstofu í Reykjavík um árabil.
Hann sýndi með lífí sínu og starfí
að hann vildi vera veikum bróðir
og hann valdi ávallt hina hæstu
mennt.
Gunnari var sýnd margvísleg
virðing og þakklæti fyrir hin fjöl-
mörgu störf sín. Hann var m.a.
sæmdur riddarakrossi íslenzku
Fálkaorðunnar og dönsku
Dannebrogsorðunnar.
Gunnar starfaði mikið í
Frímúrarareglunni á íslandi. Hann
var æðsti stjómandi hennar frá
árinu 1983 til dauðadags. Hann
hreifst mjög af kenningum þess
félags og því mannræktarstarfí er
hann taldi að þar færi fram. Öll
störf sem hann þar innti af hendi
vann hann af mikilli reisn og kost-
gæfni og bám þau ljósan vott um
virðingu hans fyrir lífínu og lotn-
ingu fyrir skapara sínum, ásamt
löngun til þess að láta gott af sér
leiða.
Frímúrarareglan á íslandi kveður
hann með söknuði, þakklæti og
virðingu. Þar mun hans lengi
minnzt fyrir ágæta forystu.
Eftirlifandi eiginkona Gunnars
er Ágústa Sigríður Guðnadóttir
Johnsen. Þau eignuðust fjögur
böm, þijár dætur og einn son, sem
öll em uppkomin. I erfiðum veikind-
um Gunnars síðustu mánuðina sátu
þau löngum stundum við sjúkrabeð
hans og reyndu að hlúa sem bezt
að honum og önnuðust hann af ein-
stakri hugulsemi, alúð og nær-
gætni. Fyrir þetta veit ég að hann
var mjög þakklátur.
Nú skiljast leiðir um stund.
Ég kveð ljúfan og traustan vin
með þakklátum hug. Megi sá sem
öllu ræður, Drottinn Guð, Hinn
hæsti, veita honum náð sína og
blessun.
Eiginkonu Gunnars, bömum
hans, bamabörnum og fjölskyldu
allri votta ég innilega samúð.
Indriði Pálsson
Gunnar J. Möller hæstaréttarlög-
maður var óvenju fjölhæfur og fjöl-
gáfaður maður. Hann hefði getað
haslað sér starfsvettvang víða og
hvarvetna þótt.vel skipað það rúm,
er hann hefði valið sér. Hann kaus
ungur stúdent að leggja fyrir sig
lögfræði og lauk glæsilegu embætt-
isprófí vorið 1937. Frá okkar löngu
og góðu kynnum em mér ekki síst
hugstæðar umræður um margvís-
leg lögfræðileg viðfangsefni, þar.
sem fram kom víðtæk þekking hans
og næmur mannlegur skilningur.
Langar mig til að minnast Gunnars
frá þessum sjónarhóli með nokkmm
orðum.
Gunnar var skarpskyggn lög-
fræðingur. Hann var fljótur að átta
sig á kjama hvers máls. Hann hafði
þann góða kost lögfræðings að geta
greint milli aðalatriða og aukaatriða
og láta meginatriði sitja í fyrir-
rúmi. Hann þaulhugsaði viðfangs-
efni sín, sá á þeim marga fleti og
kannaði hvert mál gerla. Glögg-
skyggni hans og skerpa kom skýrt
fram í málflutningi hans á ámm
fyrr. Þótt málflutningsstörf létu
honum vel, hvarf hann snemma frá
þeim sem aðalstarfi. Sneri hann sér
að öðmm störfum, sem vissulega
vom mikilvæg, en sagði þó aldrei
skilið við lögmannsstörf að fullu.
Engin tilviljun réð því, að hann
kaus að gerast framkvæmdastjóri
Sjúkrasamlags Reykjavíkur og um
langa stund formaður trygginga-
ráðs eða meðlimur þess. Því olli
áhugi hans á ómetanlegu gildi al-
mannatrygginga, því gagnmerka
þjóðfélagsúrræði, sem breytt hefír
allri afkomu almennings á landi hér
og yfirbragði og gerð þjóðfélagsins.
Slík þjóðfélagsumbót hlaut að höfða
til ríkrar réttlætiskenndar hans.
Skipti það geysimiklu að jafn gáfað-
ur og hæfur maður skyldi takast á
hendur forstöðu stærsta sjúkrasam-
lags landsins, sem hlaut að móta
mjög starfsemi og starfshætti
sjúkrasamlaganna í heild sinni.
Lengi býr að fyrstu gerð. Munaði
miklu að þessi merka umbótastarf-
semi skyldi njóta starfskrafta
Gunnars allt frá því að hún var í
frumgerð. Betri eru góðir embættis-
menn en lipur lög var eitt sinn sagt.
Gengi og þroski slíkra meginum-
bóta sem almannatrygginga veltur
mjög á því, að hæfir menn veljist
til allra framkvæmda og fyrirsagna.
Það var gifta almannatrygginganna
hér á landi, að til þeirra völdust
margir úrvalsmenn, og er Gunnar
J. Möller þar í hópi hinna merk-
ustu. Starfa hans mun lengi sjá
merki.
Rannsóknir og fræðilegar grein-
argerðir um félagsmálalöggjöf og
framkvæmd hennar hér á landi eru
af skomum skammti. Það er laga-
svið, sem hefir verið vanrækt.
Ræddum við Gunnar Möller oft, hve
mikilvægt það væri að koma hér
upp öflugri rannsóknarstarfsemi á
þessu sviði og að Háskólinn beitti
sér fyrir rannsóknum og kennslu í
þessari mikilvægu grein. Gunnar
Möller hefði getað lagt þar mikið
til mála. Þykir mér ástæða til að
minna hé er á þetta áhugamál míns
látna vinar.
Rómveijar hinir fomu völdu lög-
fræði fegurri einkunn en nokkurri
annarri fræðigrein. Nefndu þeir
hana list — list hins góða og hins
réttláta. Gunnar J. Möller iðkaði
þessa list ævilangt. Með lífí sínu
og starfí sýndi hann, að enn er
þessi foma einkunn sannmæli.
Drengskaparmaður er genginn.
Hans er gott að minnast. Eg votta
frú Ágústu og fjölskyldunni allri
einlæga samúð mína.
Armann Snævarr
í minningu Gunnars Jens Möll-
ers, hæstaréttarlögmanns, sem
fæddist í Reykjavík 30. nóvember
1911 og andaðist að Reykjalundi á
mánudaginn var, 6.júní.
Kynni okkar Gunnars Möllers
stóðu ekki nema 14 ár en urðu með
nokkmm ólíkindum á þá lund að
ég hlýt nú að búa um minningu
þeirra í nokkrum setningum, og
þeim orðum þá fyrstum hve gjaman
ég vildi að þau hefðu orðið lengri.
Að þeim vík ég síðar en reyni fyrst
að gera grein fyrir örfáum kenni-
leitum á æviskeiði hans í eins stuttu
máli og mér er unnt.
Faðir Gunnars var Jakob Möller
ritstjóri, alþingismaður og síðast
sendiherra, en móðirin Þóra Guðrún
Þórðardóttir Guðjohnsen frá
Húsavík, en þau áttu bamaláni að
fagna. Hann lauk lögfræðiprófi frá
Háskóla Islands með hárri einkunn
árið 1937. Síðan sinnti hann mála-
færslu í samvinnu við Láms Jó-
hannesson hæstaréttarlögmann í
nokkur ár samtímis því sem hann
gerðist framkvæmdastjóri Sjúkra-
samlags Reykjavíkur. Samkvæmt
lögfræðingatali hlaut hann réttindi
hæstaréttarlögmanns árið 1943, og
þaðan f frá mun hann hafa starfað
einn og sjálfstætt að málafærslu-
störfum þótt aldrei slitnaði milli
hans og Lámsar Jóhannessonar.
Nú verða þeir, er miklu betur
vita, að virða mér til vorkunnar,
að ég rek hvorki ætt Gunnars Möll-
ers né ævistörf ítarlegar en hér er
gert, en vík aðeins að þætti, sem
ég ætla að hafi verið einna traust-
astur af mörgum sem gifta hans
var spunnin úr. Árið áður en hann
lauk lögfræðiprófínu kvæntist hann
Ágústu Guðnadóttur Johnsen frá
Vestmannaeyjum og gat við henni
fjögur böm, sem öll vom honum
að skapi. Fyrir því ber ég hann sjálf-
an. Og er þá að því komið að greina
frá kynnum mínum af Gunnari J.
Möller, ef sú frásögn gæti skýrt
með nokkmm hætti skaptöfra þessa
fágætlega heilsteypta og gáfaða
íhaldsmanns, sem borinn er til
moldar í dag.
Það er þá fyrst til að taka er
Gunnar Möller var kosinn af Al-
þingi árið 1943 í Tryggingaráð
Tryggingastofnunar ríkisins, sem
er pólitísk yfirstjórn Trygginga-
stoftiunarinar, að sjálfsögðu fulltrúi
Sjálfstæðisflokksins. Sá er aðdrag-
andi sögunnar. Formaður Trygg-
ingaráðs var hann síðan frá 1946
lengst af til ársins 1979 og þó með
nokkurra ára hléi, eða samtals í 21
ár, og þar kynntist ég honum. Það
gerðist með þeim hætti að ég sett-
ist í Tryggingaráð eftir alþingis-
kosningamar 1974 í sæti Geirs
Gunnarssonar sem hafði verið full-
trúi Alþýðubandalagsins þar í átta
ár. Hann setti mig síðan inn í mál-
efni Tryggingaráðs, og meðal ann-
ars það með hvaða hætti hann og
þar með Alþýðubandalagið stæðu
að formennsku Gunnars Möllers í
Tryggingaráði. Svo er mál með
vexti að Geir hafði setið eitt
kjörtímabil 5 ráðinu fyrir Alþingis-
kosningamar 1971, en upp úr þeim
var mynduð vinstri stjórn og Magn-
ús Kjartansson varð ráðherra
tryggingamála. Hann vildi að full-
trúi Alþýðubandalagsins tæki þá
við formennsku í ráðinu, en Geir
svaraði því umsvifalaust til að þá
yrði flokkurinn að skipta um full-
trúa í Tryggingaráði. Sjálfur settist
hann alls ekki í sæti Gunnars Möll-
ers, yfirsmiðs íslenskrar trygginga-
löggjafar, sem væri af enn fleiri
ástæðum öllum mönnum hæfari til
að gegna formennskunni. Og það
var nú það.
Með þetta álit fyrirrennara tók
ég sæti hans í pólitískri yfirstjóm
Tryggingastofnunar ríkisins undir
stjórn Gunnars og sannfærðist með
hveiju árinu betur um réttmæti
þessarar skoðunar Geirs. Svo gekk
fram til ársins 1979 að ráðherra í
minnihlutastjóm Alþýðuflokksins
skipaði annan formann, en að því
misseri liðnu höfðu pólitísk málefni
Sjálfstæðisflokksins skipast á þá
lund að ég hafði ekki bolmagn til
þess, sem ég vildi þó og reyndi að
fá fulltrúa hans, Gunnar J. Möller,
hæfasta manninn, skipaðan enn að
nýju formann Tryggingaráðs. En
það er önnur saga.
Hví skyldi svo hæstaréttarlög-
maður þessi hafa verið svo afdrátt-
arlaust sjálfkjörinn til formennsku
í yfírstjóm Tryggingastofnunar
ríkisins, sem var nú ekki talin nærð
af hægra bijósti flokksins hans?
Áður gat ég þess að hann var lög-
fræðilegur yfírsmiður trygginga-
löggjafarinnar og þekkti hana
tæknilega betur en nokkur annar,
og kunni miklu betur en nokkur
annar að túlka hana í sögulegu
samhengi hvort mönnum voru ein-
stök túlkunaratriði hans ljúf eða
leið. Þó var enn meira um hitt vert
að hann kunni að gera mun á ráð-
herrabréfum og lögum og hafði
hugrekki til að gera það án nokk-
urs tillits til þess hvaða nafn var
ritað undir þau bréf hveiju sinni.
Sú kunnátta getur skipt sköpum í
stjóm Tryggingaráðs. Enn bar það
til að júridísk reynsla hans og
skarpskyggni hafði kennt honum
að gjalda varhug við heimildar-
ákvæðum, sem getur að finna í
tryggingalöggjöfinni og leitt geta
tryggingaráðsmenn, sem §alla
sífellt um álitamálin, í þá freistni í
einstökum tilfellum að leggjast í
prívat og persónulega góðmennsku
í þágu bágstaddra einstaklinga á
kostnað annarra bágstaddra ein-
staklinga, en þannig skapast þau
sum fordæmin, sem eru til þess
fallin að geta af sér reglugerðir sem
gera góða og skynsamlega löggjöf
að vitleysu.
Það var erfitt að tæta við hann
Gunnar Möller, en aldrei leiðinlegt
vegna þess hve hugsunin var rök-
föst og framsetningin ljós á eld-
skírri klassískri íslenzku þar sem
hvergi skeikaði orði né mynd. Og
víst naut hann yfirburða sinna
stundum óþægilega í deilum um
einstök flókin mál. Stundum þótti
honum heldur alls ekki gaman að
láta í minni pokann, sem við bar
þótt sjaldan væri. En hann kunni
að gera það, án minnstu tilhneig-
ingar til þess að fara að físka af-
greidd mál upp úr þeim sama poka
þótt í ljós kæmi seinna, sem við bar
líka, að hann reyndist um það er
lauk hafa haft á réttu að standa.
Ég læt nægja ofangreindar
ástæður fyrir stuðningi okkar Al-
þýðubandalagsmanna við valda-
stöðu Gunnars J. Möllers í Trygg-
ingastofnun ríkisins, þótt ég gæti
tilgreint nokkrar í viðbót. Ymsum
lesendum Morgunblaðsins til hugar-
hægðar skal þess þó getið að honum
var meinilla við Álþýðubandalagið.
Það bitnaði þó aldrei á samstarfi
okkar, heldur studdi hann mig með
ráðum og dáð árin sem ég gegndi
formennsku í Tryggingaráði, og
hann var enn ráðinn lögfræðilegur
ráðunautur ráðsins meðan ég átti
þar sæti.
Svo áttum við þess utan mörg
sameiginleg áhugamál. Hann spil-
aði djass á píanó fram yfír sjötugt.
Við höfðum svipaðan smekk í bók-
menntum, þó svo hann hefði meiri
mætur á Passíusálmunum, sem
hann las einu sinni í útvarpið af
mikilli innlifun. Hann hafði leiftr-
andi skemmtilega kímnigáfu og
raunar vissi ég það ekki fyrr en
fyrir skemmstu að hann lagði það
fyrir sig í æsku að þýða Jacob von
Thyboe Holbergs í samvinnu við
Sölva Blöndal og Sigurbjörn Einars-
son, sem síðar varð biskup, og lék
síðan titilhlutverk leikritsins við
fádæmagóðar undirtektir. Loks ber
að geta sameiginlegrar elsku okkar
á stangarveiði með flugu. Líklega
hefur það verið hún öðru fremur,
sem gerði ágætan kunningsskap
okkar að raunverulegri síðborinni
vináttu. Ég var framúrskarandi
stoltur af því að geta kennt fyrrver-
andi formanni Stangaveiðifélags
Reykjavíkur að veiða silung á þurr-
flugu, sem hann hafði ekki reynt
fyrr. Ég hnýtti handa honum topp-
flugulíki og fór með honum upp að
Elliðavatni til að prófa hana. Hann
fékk á hana tveggja punda bleikju
í fyrsta kasti, heilan málsverð
handa þeim Ágústu og þá varð ég
enn montnari. Á heimleiðinni bar
pólitíska fílósófíu á góma og hann
sagði eitthvað á þá lund, að góð-
gjamir menn og heiðarlegir fylktu
sér ekki allir í sama flokk sem bet-
ur fer, því hann myndi varla ná
manni inn á þing. Ég sagði þá sem
svo að Sjálfstæðisflokkurinn ætti
nú Ijári mikið kjörfylgi, og hann
rifjaði upp fyrir mér að Alþýðu-
bandalagið hefði einu sinni fengið
24 prósent. En hvað sem þeim orða-
skiptum líður, þá vildi ég nú óska
þess að Sjálfstæðisflokkurinn ætti
fáeina sams konar íhaldsmenn og
Gunnar Jens Möller. Og reyndar
gæti ég nafngreint annan flokk sem
hefði gott af því að eignast álíka
íhaldsmenn líka.
Og loks þetta: Ég syrgi ekki
brottför Gunnars Möllers á mánu-
daginn. Heilsu hans var þann veg
farið að hann hefði ekki mátt bíða
feijumannsins lengi. Ég sé aðeins
eftir því að ég skyldi ekki kynnast
honum miklu fyrr.
Dunhaga 21, Reykjavík.
Stefán Jónsson
Með Gunnari J. Möller er fallinn
frá góður maður, sem sárt verður
saknað af mörgum. Mín kynni af
Gunnari hófust seint á ævi hans,
er ég réðist til starfa sem skrifstofu-
stjóri Sjúkrasamlags Reykjavíkur,
en þeirri stöðu hafði vinur hans og
frændi, Víglundur Möller, gegnt
með sóma.
Ekki gat að líta ólíkari menn en
framkvæmdastjóra SR og nýja
skrifstofustjórann hans. Annars
vegar var einn virðulegasti hæsta-
réttarlögmaður landsins, sem bar
með sér í öllu yfírbragði þá miklu
reynslu og yfírburðaþekkingu, sem
sterk greind og langur starfsaldur
sívinnandi manns hafði skapað hon-
um. Hins vegar var ungur maður,
nýskriðinn frá prófborðinu, al-
ræmdur æringi, úfnari um kollinn
en jafnvel þá gerðist og gekk.
Hafí Gunnari J. Möller brugðið
við sendinguna, sem hann fékk, bar
hann það vel. Vissulega man ég að
hann hofði á mig rannsakandi
augnaráði og ekki laust við að það
sæist óræður glampi undrunar og
vantrúar. Ég kveið hins vegar sam-
starfinu við þennan svipmikla,