Morgunblaðið - 10.06.1988, Blaðsíða 31

Morgunblaðið - 10.06.1988, Blaðsíða 31
30 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1988 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 1988 Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Haraidur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, ÁgústlngiJónsson. Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið. Hraust lungfu og hjarta Sú gleðilega breyting hefur orðið í þjóðfélagi okkar á undanfömum árum að áhugi á heilsu- og líkamsrækt hefur vaxið jafnt og þétt. Fyrir utan þátttöku í hefðbundnu starfí íþróttaféiaga hefur almenning- ur sýnt mikinn áhuga á starf- semi fyrirtækja, sem sérhæfa sig í heilsuþjónustu, ef þannig má að orði kveða. Fyrir frum- kvæði einstaklinga, oft í sam- starfí við lækna og aðra sér- fræðinga, hefur mörgum heilsuræktar- fyrirtækjum ver- ið komið á fót síðustu misseri. Þangað sækir stór hópur fólks orku og kraft bæði fyrir sál og líkama, því að orðtakið heil- brigð sál í hraustum líkama er enn í fullu gildi. Samhliða þessu hefur einnig orðið breyting á mataræði margra og hefur til dæmis kjötneysla minnkað en eftirspum eftir grænmeti, kommat og físki aukist. Þegar menn láta til skarar skríða komast þeir fljótt að raun um, hve auðvelt það er að tileinka sér lifnaðarhætti, sem bæta heilsuna. Sund hefur löngum verið sú almennings- íþrótt, sem mest hefur verið stunduð hér. Á ótrúlega mörg- um stöðum hafa menn lagt mikið á sig til að koma upp aðstöðu til sundiðkana og nú er þess til dæmis minnst að 50 ár em liðin frá því að héraðs- sundlaugin í Laugaskarði í Hveragerði kom til sögunnar, en hún var lengi lengsta sund- laug landsins. Hin síðari ár hefur margt annað komið til svo sem hlaup, ganga og hjól- reiðar. Allt þetta geta menn auðveldlega stundað í þéttbýli, þótt víða mætti huga betur að aðstöðu fyrir hjólreiðamenn. Og í nágrenni þéttbýlisstaða hefur markvisst verið unnið að því um land allt að bæta'að- stöðu til vetraríþrótta og skíða- ferðir em orðnar að föstum lið hjá mörgum, þegar viðrar til þeirra. Ekki má gleyma þeirri íþrótt sem hestamennskan er, þar sem þúsundir manna stunda útivist í góðu samneyti við þarfasta þjóninn. Enn má nefna að garð- og trjárækt em fyrir marga hinn mesti heilsu- bmnnur. Með styttri vinnu- tíma, betri afkomu og breyttu Ffsviðhorfí og gildismati hefur i:\utur alls þessa stóraukist í iaglegu lífí þorra fólks. Er ;kki að efa að allt stuðlar þetta með beinum og óbeinum hætti að bættu þjóðlífí, þar sem menn em sáttari við sjálfa sig og til- veruna en ella. Á morgun efnir Krabba- meinsfélagið til heilsuhlaups. Með því fer sá ágæti félags- skapur inn á nýjar brautir í starfsemi sinni. Eins og kunn- ugt er hefur Krabbameinsfé- lagið að meginmarkmiði að koma í veg fyrir krabbamein á meðal almennings og reyna að greina það tímanlega með skipulegum rannsóknum. Sig- urður Bjömsson, lyflæknir og varaformaður Krabbameins- félagsins, sem sjálfur hefur stundað skokk reglulega í mörg ár, segir um hlaupið í Morgun- blaðsviðtali í gær: „Okkur þótti það þó vel við hæfí þegar tillag- an um hlaupið kom fram, enda tengist það mjög baráttu fé- lagsins að stuðla að heilbrigðu lífemi og bættri heilsu. Verk- efni Krabbameinsfélagsins fel- ast ekki aðeins í baráttunni gegn krabbameini, því hraust lungu og hjarta eru forsenda fyrir góðu lífí og heilbrigði." í tilefni af þessu heilsuhlaupi sneri Morgunblaðið sér einnig til tveggja manna, sem hafa lagt inn á heilsuhlaupabrautina á síðustu árum. Þeirra orð segja meira en langar útlistan- ir. Skarphéðinn Þórisson, lög- maður, hafði þetta meðal ann- ars til málanna að leggja: „Ég fínn mikinn mun á mér eftir að ég fór að skokka. Spikið fór að leka af, ég varð allur hress- ari og átti auðveldara með þessi smáatvik sem þarf að eiga við í daglegu lífí, eins og að hlaupa á eftir strætisvagni eða ýta bíl.“ Og Þormar Ingimarsson, sem tók til við að skokka þegar hann hætti að reykja, sagði þetta: „Ég fínn á mér mun á margan hátt eftir að ég hætti reykingunum og þá skiptir ekki minnstu máli að maður losnar við sígarettuslenið. Þetta slen sem yfírleitt liggur á manni er maður reykir og heldur að maður geti losað sig við með því að fá sér aðra sígarettu. Það hverfur hins vegar ekki fyrr en maður hættir að reykja." í upphafí þess árstíma, þegar auðveldast er að ná úr sér slen- inu, skal skorað á unga sem aldna að fínna þá leið, sem þeim þykir best til að búa við hraust lungu og hjarta. Utanrflásstefiia Islands stend- ur á fomri lýðræðisarfleifð Ræða Þorsteins Pálssonar forsætisráðherra hjá Paasikivi-samtökunum Þorsteinn Pálsson forsætisráð herra er nú í opinberri heimsókn í Finnlandi. Hann flutti í gær er- indi um stefnu íslands i utanríkis- og öryggismálum hjá Paasikivi- samtökunum. Birtist erindið hér I heild. Það er mér sönn ánægja að eiga þess kost að ávarpa ykkur hér á vegum Paasikivi-samtakanna. Það fylgir því sérstök tilfínning að tala í Helsinki ekki sízt í ljósi þess að hér var undirritaður fyrir tæpum 13 árum á stórmerki sáttmáli um ör- yggi og samvinnu í Evrópu, sem kenndur er við höfuðborg ykkar. Eftir margra ára erfiðleika í sam- skiptum austurs og vesturs sjást nú áþreifanleg merki þess að andi Hels- inki-sáttmálans sé loks að ná fót- festu. Það kom glöggt í ljós á fundi leiðtoga stórveldanna í Moskvu fyrir skemmstu og í ræðu forseta Banda- ríkjanna hér á þessum vettvangi fyrir leiðtogafundinn. Við Islendingar fögnum af alhug þeim breytingum sem orðið hafa í samskiptum risaveldanna á undan- förnum árum og hinni nýju stefnu ráðamanna í Kreml bæði innan Sov- étríkjanna og gagnvart Vesturlönd- um. Við erum stoltir af þeirri stað- reynd að það var á fundi leiðtoga stórveldanna í Reykjavík haustið 1986, sem ísinn var brotinn að því er varðar hinn nýja samning um útrýmingu skammdrægra og meðal- drægra kjamaflauga í Evrópu og brautin rudd varðandi fækkun lang- drægra flauga um helming. Framlag Finna til bættrar sam- búðar ólíkra hugmyndaheima og hagkerfa er mjög mikilvægt. Frum- kvæði Finnlands að Ráðstefnunni um öryggi og samvinnu í Evrópu, sem felst bæði í undanfara og eftir- leik Helsinki-sáttmálans, er af flest- um talið ómetanlegt. Mér finnst svo sannarlega viðeigandi að láta þessa getið á þessum stað þegar svo ánægjulega vill til, að fundi leiðtoga stórveldanna er nýlokið og þjóðir heims líta bjartari vonaraugum til framtíðarinnar en oft áður. Finnar og íslendingar Samstarf Finna og íslendinga hefur verið náið um langan aldur enda eiga þjóðir okkar margt sam- eiginlegt. Innan Norðurlandaráðs, norrænu ráðherranefndarinnar og annars staðar á norrænum vett- vangi, sem og innan EFTA, gefst okkur reglulega tækifæri til að bera saman bækur um margvísleg mál- efni. Utanríkis- og öryggismál hafa þé að jafnaði ekki verið til tvíhliða umræðu milli landa okkar, enda hafa þjóðimar valið hvor sína leið til að tryggja öryggi sitt í ljósi ólíkra aðstæðna. Ég fagna því að fá hér tækifæri til að fjalla um stefnu íslendinga í þessum málum. Ég tel að bæði ís- lendingar og Finnar geti haft gagn af auknum skoðanaskiptum um þessi efni og að það sé æskilegt að auka gagnkvæman skilning í löndunum á stefnu hvors þeirra um sig í þessum mikilvægu og vandmeðfömu málúm. Þótt Finnar séu tuttugu sinnum ijölmennari en íslendingar og búi í þrefalt stærra landi, eru Finnland og fsland í raun hvort tveggja lítil ríki í stórum heimi. Við eigum það einnig sameigin- legt að búa við opið hagkerfi og velmegun okkar er að verulegu leyti komin undir því, að við getum fært okkur í nyt kosti alþjóðlegrar verka- skiptingar og átt mikil og greið við- skipti við önnur lönd. Finnar standa framarlega í alþjóðaviðskiptum og hafa komið á fót margvíslegri út- Þorsteinn Pálsson flutningsstarfsemi, sem við íslend- ingar getum lært af. Þjóðir okkar báðar tala tungu- mál, sem aðrar þjóðir skilja ekki og fáir erlendir einstaklingar hafa lagt á sig að læra til hlítar. Sú staðreynd ein getur gert erlendum aðilum óhægt um vik að setja sig inn í að- stæður í löndum okkar. Við eigum einnig langa sögu og menningu sem hefur haldið þjóðun- um saman í gegnum erfiðleika lið- inna alda. Við höfum þurft að heyja harða baráttu fyrir sjálfstæði okkar, þótt á íslandi hafi sú barátta farið fram án blóðsúthellinga. íslendingar hafa raunar enn þann dag í dag engan mann undir vopnum og hafa aldrei átt í ófriði við aðrar þjóðir. Þjóðir okkar eiga það einnig sam- eiginlegt að vilja nokkuð á sig leggja til að varðveitá sjálfstæði sitt, frelsi og sjálfsákvörðunarrétt um það stjórnarfar sem þær hafa sjálfar kosið sér. Þessi markmið utanríkis- stefnu Finnlands og íslands eru hin sömu og þau eigum við sameiginleg með öllum öðrum friðelskandi lýð- ræðisþjóðum. Hornsteinar utanríkisstefn- unnar Stefna íslands í utanríkis- og ör- yggismálum tekur í senn mið af landfræðilegum, sögulegum og pólitískum forsendum. Hún grund- vallast á fomri lýðræðisarfleifð ís- lendinga, varðveizlu hagsmuna þeirra í samskiptum við aðrar þjóðir og viðleitni til þess að leggja lóð á vogarskálar frelsis, friðar og mann- réttinda í heiminum. Homsteinar þessarar stefnu birt- ast í þátttöku íslands í norrænu samstarfí, aðildinni að vamarsam- starfi vestrænna ríkja innan Atlants- hafsbandalagsins, þátttöku í starfi Sameinuðu þjóðanna og alþjóðlegu fríverzlunarsamstarfi, m.a. innan EFTA. Þá höfum við í vaxandi mæli gefið þróun mála í Evrópu gaum, eins og ég mun víkja nánar að síðar. Fjölmargir þættir hafa haft áhrif á mótun utanríkisstefnunnar. Það skipti til dæmis sköpum við hvaða aðstæður fslendingar urðu að taka öll sín mál í eigin hendur, nánast á einum degi snemma í síðari heims- styijöldinni, þegar Danmörk, sem þá fór með utanríkismál íslands, var hemumin. ísiendingar hafa, líkt og Finnar, jafnan þurft að taka tillit til land- fræðilegra aðstæðna. Land okkar liggur í þjóðbraut milli tveggja heim- sálfa hvort sem okkur líkar það bet- ur eða verr. Fram hjá landi okkar liggja mikilvægar siglingaleiðir milli Norðurálfu og Vesturheims og ' Reykjavík er nálægt því miðja vegu í beinni fluglínu milli Washington og Moskvu. íslendingar hafa einnig látið það sem kalla mætti hina hugmynda- fræðilegu hlið utanríkismála sig miklu varða. Saga íslendinga og menning einkennist af eindreginni einstaklingshyggju og frelsisþrá og stjómskipun Islands á sér djúpar rætur í fomri réttarhefð Vestur- landa. Með hliðsjón af því var það íslendingum ekki erfið ákvörðun að skipa sér á bekk með öðrum lýðræð- isþjóðum í vamarbandalagi, eins og gert var árið 1949. Margir töldu reyndar að íslendingum bæri sem lýðræðisþjóð viss skylda til þess að leggja þeim lið sem andæfðu gegn ófrelsi, kúgun og skorti á lýðréttind- um. Stefna íslands í utanríkismálum byggist á raunsæi. Við gerum okkur Ijóst hvar við erum staðsett á landa- kortinu og tökum tillit til þeirra að- stæðna. Það eru sameiginlegir hagsmunir íslendinga og bandalagsríkja þeirra að bandarískt vamarlið skuli vera í iandinu til eftirlits með hafsvæðun- um umhverfis landið. Þetta eftirlits- starf gagnast bandalagsríkjum okk- ar og okkur sjálfum auk þess sem vamarliðinu er ætlað að veita fyrsta viðnám gegn hugsanlegri innrás þar til liðsauki berst. Samningurinn um vamarliðið var þó að sjálfsögðu fyrst og fremst gerður af okkar hálfu með okkar eigin hagsmuni í huga og í ljósi þeirra aðstæðna sem ríktu þegar hann var gerður vorið 1951. Við höfum hins vegar ekki talið, að þró- un heimsmála eða framvinda á höf- unum í kringum okkur hafi verið þess eðlis síðan, að óhætt hafi verið að láta vamarliðið fara frá íslandi. Mótun stefnunnar Mig langar nú til að rifja upp í nokkrum orðum hvernig utanríkis- og öryggismálastefna íslands hefur mótazt frá því íslendingar tóku hana alfarið í sínar hendur einn örlagarík- an apríldag árið 1940. Mánuði síðar hemámu Bretar ís- land, en þá var talið að Þjóðveijar hefðu einnig augastað á landinu, enda hefði lega þess gagnazt þeim vel til árása á skipalestir banda- manna. Ári síðar tóku Bandaríkja- menn að sér hervamir landsins með formlegum samningi við ríkisstjóm íslands. Hér urðu þáttaskil í samskiptum Islendinga við aðrar þjóðir. Erlend samskipti íslendinga höfðu eins og önnur málefni þeirra heyrt undir erlenda yfirstjórn, fyrst Noregskon- ung en síðan Danakonung, í tæplega 700 ár, þegar hér var komið sögu. I upphafi 19. aldar varð mikil þjóðemisvakning meðal þjóða Evr- ópu og skaut hún sterkum rótum meðal íslendinga ekki síður en Finna. En það var fyrst árið 1874, á eitt þúsund ára afmæli íslands- bygg'ðar, að íslendingar fengu eigin stjórnarskrá og Alþingi fékk löggjaf- arvald í ákveðnum málaflokkum. í byijun tuttugustu aldar, árið 1904, fengu íslendingar eigin ráð- herra og þar með komst hluti fram- kvæmdavaldsins inn í landið. Árið 1918 gerðu íslendingar og Danir með sér sérstakan samning um full- veldi fslands. Utanríkismál og nokkrir aðrir máiaflokkar heyrðu þó áfram undir Dani og þjóðhöfðinginn var sameiginlegur. Samningurinn átti að gilda í 25 ár. Að þeim loknum gátu íslendingar tekið ákvörðun um algert sjálfstæði. Það er athyglisverð staðreynd að íslendingar fengu fullveldi sitt að- eins ári eftir að Finnland varð sjálf- stætt ríki árið 1917. Ríkin eru einn- ig þau einu meðal Norðurlandanna sem kjósa sér forseta sem þjóð- höfðingja. Með samkomulaginu um fullveldi íslands 1918 lýstu íslendingar yfir ævarandi hlutleysi landsins. Á þeim tíma trúðu menn því að fjarlægðin frá öðrum löndum veitti næga vemd gegn utanaðkomandi hættu og ófriði. Vegna hlutleysisyfirlýsingar sinnar voru íslendingar t.d. ekki aðilar að Þjóðabandalaginu þar sem aðild var talin stríða gegn hlutleysi. Eftir hernám Breta var hins vegar ljóst, að breyttar samgöngur og fjar- skiptatækni hefðu gerbreytt for- sendum. ísland var komið í alfara- leið. Hernám Breta, en ekki síður inn- rás Þjóðveija í sambandsríki okkar, Danmörku, og hið forna frænd- og vinaríki okkar, Noreg, færði mönn- um heim sanninn um það að einhliða hlutleysisyfírlýsingar stoða lítt í vá- lyndum heimi. Þá kom á daginn að aðrir þættir, svo sem hemaðarlegt mikilvægi lands og varnarviðbúnað- ur þess, réðu meiru um það hvort stórveldi virtu hlutleysi þess eða ekki. Þegar heimsstyijöldinni lauk bám Sovétríkin ægishjálm yfir önnur ríki Evrópu hemaðarlega. Þessa yfir- burði nýttu þau sér til að ná pólitísk- um undirtökum í ríkjum Austur- Evrópu og knýja þar fram stjómar- far að sovézkri fyrirmynd. Sú fram- vinda er flestum vel kunn en hún varð til þess, að vestræn ríki fundu sig knúin til að mynda með sér varn- arbandalag. Það er ekki vandalaust fyrir fá- menna þjóð að skipa sér í sveit á alþjóðavettvangi. Og það er alltaf umhugsunarefni hversu mikið fá- menn þjóð á að opna dymar að al- þjóðlegu samstarfí af ýmsu tagi. Við Islendingar skynjum það mjög sterkt að sjálfstæði okkar byggist ekki ein- vörðungu á þjóðarétti og vamar- og öryggisstefnu. Varðveizla og viðhald þjóðemis, menningar og tungu ræð- ur mestu um tilveru okkar sem sjálf- stæðrar þjóðar. Islenzkan er næst upprunalegu máli norrænna þjóða. Við emm lítið málsamfélag. íslenzk menning stendur hins vegar og fellur með tungunni. Með vaxandi alþjóðlegum samskiptum þurfum við því að veija tungu okkar svo sem við höfum jafn- an gert. Með því móti gemm við hvort tveggja í senn að varðveita foman menningararf og plægja jarð- veg fyrir nýjan íslenzkan menning- argróður. Þær raddir heyrast stundum á íslandi að við eigum að halda okkur sem mest frá alþjóðlegu samstarfí því það dragi úr sérstöðu okkar og geti haft óæskileg áhrif á tungu okkar og menningu. Sá maður sem öðmm fremur mótaði nútíma ut- anríkisstefnu íslendinga, Bjami Benediktsson utanríkisráðherra og síðar forsætisráðherra, var annarrar skoðunar. Hann sagði m.a. um þetta efni á sínum tíma: „Sumir óttast að ef íslendingar hafi náin samskipti við aðrar þjóðir, kunni það að verða til glötunar tungu og sjálfstæðri menningu þjóðarinn- ar. Eg óttast ekki að svo fari. ís- lenzk menning hefur aldrei staðið með meiri blóma en á meðan þjóðin hafði víðtæk samskipti við aðra, svo sem var á söguöld. Hnignun og aft- urför komu með einangmninni. Ein af ástæðunum til þess, að íslending- ar hafa komið svo miklu í verk sem þeir hafa gert á tveim, þrem síðustu mannsöldmm, er að þeir hafa verið óhræddir við að læra af öðmm. Ein- mitt með því að kynnast af eigin sjón því sem aðrir gera, hafa menn öðlazt þekkingu og áræði til að hrinda því fram, sem engan óraði áður fyrir að unnt væri að afreka." íslendingar gerðust stofnaðilar að Atlantshafsbandalaginu í apríl 1949, samkvæmt ákvörðun Alþingis nokkmm dögum áður. Á því er eng- inn vafi, að ákvörðun Norðmanna og Dana um að gerast aðilar að bandalaginu þegar í upphafi hafði mikil áhrif á afstöðu íslenzkra ráða- manna til aðildar. Staðan í öryggismálum Atlantshafsbandalagið hefur þá yfirlýstu stefnu að grípa aldrei til vopna að fyrra bragði, hvorki hefð- bundinna vopna né kjarnavopna. Markmiðið er að tryggja öryggi að- ildarríkjanna gegn árásum með gagnkvæmum skuldbindingum og sameiginlegum vörnum í samræmi við ákvæði sáttmála Sameinuðu þjóðanna. í þeirri skuldbindingu Atl- antshafsríkjanna, að árás á eitt ríki farin ár aðeins verið örfá prósent af heildarútflutningstekjum íslend- inga. Hin nýja flugstöð Léifs Eiríks- sonar á Keflavíkurflugvejli, sem er eini alþjóðaflugvöllur íslendinga, þjónar m.a. því hlutverki að skilja að almennt farþegaflug á vegum Islendinga og flug á vegum banda- ríska vamarliðsins. Ríki Atlantshafsbandalagsins greinir oft á um ýmis efni. Það ligg- ur í hlutarins eðli að hagsmunir sjálf- stæðra ríkja geti skarazt á ólíkum sviðum. íslendingar taka að sjálf- sögðu tillit til sameiginlegra hags- muna ríkja Atlantshafsbandalagsins í öryggis- og vamarmálum. Við höf- um hins vegar átt í útistöðum við tvö aðildarríki NATO, Bretland og Vestur-Þýzkaland, þegar við höfum fært út efnahags- og fiskveiðilög- sögu okkar. Þrívegis, á ámnum 1958, 1972 og 1975, áttum við í illvígum deilum við þessi lönd vegna útfærslu fisk- veiðilögsögunnar, en afkoma okkar gmndvallast, eins og allir vita, á hagnýtingu auðlinda hafsins. í þess- um málum rákust lífshagsmunir okkar á hágsmuni voldugra banda- lagsríkja okkar. Þá kom hins vegar í ljós, að aðild okkar að bandalaginu var mikill styrkur og greiddi fyrir lausn þessara deilna. ísland hefur lykilhlutverki að gegna fyrir Atlantshafsbandalagið varðandi eftirlit með samgönguleið- um í lofti, á legi og neðansjávar vegna legu sinnar í hafinu milli Norður-Ameríku og Vestur-Evrópu. Á undanförnum ámm hafa miklar breytingar átt sér stað á höfunum umhverfis ísland. Af hálfu Sovét- vamir landsins m.a. með því að reisa tvær nýjar ratsjárstöðvar, en íslend- ingar munu sjálfír annast rekstur þeirra og taka við rekstri hinna tveggja eldri stöðva. íslenzk stjóm- völd láta nú meira að sér kveða í hernaðarlegu samstarfi innan NATO og vilja auka þátttöku íslendinga sjálfra í vörnum landsins. Evrópusamstarfið Alls staðar í Evrópu líta menn nú með eftirvæntingu til þess dags, væntanlega árið 1992, þegar Evr- ópubandalagið verður orðið að einum sameiginlegum markaði. Margir halda því fram að þá verði betra að vera innan Evrópubandalagsins og horfa út en utan þess og rýna inn. íslendingar og Finnar em í hópi þeirra þjóða sem verða utan hins sameinaða markaðar og svo verður væntanlega einnig um flestar hinar EFTA-þjóðimar, a.m.k. fyrst í stað. Það er deginum ljósara að þessi þróun í Evrópu skapar bæði vanda- mál og tækifæri fyrir íslendinga. Við höfum þegar orðið að laga okk- ur að þeirri staðreynd að á undan- förnum ámm hafa tvær mjög mikil- vægar viðskiptaþjóðir okkar, Spán- veijar og Portúgalir, fengið aðild að Evrópubandalaginu og þar með hafa ákvarðanir um tolla á einni af okkar mikilvægustu afurðum, saltfiskin- um, flutzt til Bmssel. I dag er í gildi milli íslands og Evrópubandalagsins ótímabundinn viðskiptasamningur, sem okkur er að flestu leyti hagstæður. Of snemmt er að segja til um, hvort eða hvaða breytingar nauðsynlegt verður að gera á honum. En tii þess að fylgjast sem bezt Frá Senat-torginu í Helsinki. Að baki styttunnar af Alexander II Rússakeisara er dómkirkjan. skuli túlkað sem árás á þau öll, felst gríðarlegt öryggi fyrir okkar litla eyríki, sem ekki hefur nokkum möguleika á að halda upp eigin vam- arviðbúnaði. Frá upphafi hefur verið ljóst, að ekki yrði um beina þátttöku íslands að ræða í hinni hernaðarlegu hlið Atlantshafssáttmálans. Á grundvelli sáttmálans gerðu íslendingar og Bandaríkjamenn vamarsamning á ný vorið 1951. Herlið Bandaríkja- manna sem hingað kom 1941 hvarf af landinu árið 1946 að kröfu íslend- inga. Ósk Bandaríkjanna um her- stöðvasamning til 99 ára höfðu íslenzk stjórnvöld áður hafnað. Samkvæmt samningnum frá 1951 hafa Bandaríkjamenn lagt fram liðs- afla og tæki til reksturs vamarstöðv- arinnar í Keflavík en íslendingar hins vegar landið undir stöðina. Aldrei hefur komið til álita af Is- lands hálfu að kreíjast gjalds fyrir afnot af landi því sem notað er í þessu skyni. Þær raddir hafa að vísu heyrzt að rétt væri að gera vamarlið- ið að féþúfu. Stefna stjómvalda er hins vegar alveg skýr og hún er að skilja varnarstöðina sem mest frá almennu þjóðlífi á íslandi og búa þannig um hnúta, að fslendingar verði ekki efnahagslega háðir við- skiptum við vamarliðið. Til fróðleiks má nefna að gjaldeyr- istekjur af vamarliðinu hafa undan- stjómarinnar hefur mikil áherzla verið lögð á flotauppbyggingu og hefur sovézki flotinn á tiltölulega fáum árum breyzt úr litlum strand- varnaflota í stærsta úthafsflota heims. Öflugasti hluti Sovétflotans er Norðurflotinn sem hefur bækistöð sína á Kolaskaga. Athafnasvæði hans eru höfin undan ströndum ís- lands. Þessi mikli flotastyrkur ógnar bæði samgönguleiðum Atlantshafs- bandalagsins og öryggi íslands. Eins og fram hefur komið fyrr í máli mínu hefur það alltaf skipt íslend- inga afar miklu, hveijir hafa haft yfírráð yfír hafsvæðunum í kringum landið. Öruggir skipaflutningar til og frá landinu eru landsmönnum ómissandi. Aukin umsvif sovézka Norðurflotans, sem í er fjöldi skipa og kafbáta búin kjarnavopnum, eru íslendingum því mikið áhyggjuefni. Kjamorkuslys í hafinu við landið gæti haft í för með sér óbætanlegan skaða á fiskistofnum og þar með stefnt lífsafkomu þjóðarinnar í mik- inn háska. íslendingar hafa jafnan lagt áherzlu á að í öllum umræðum um svokölluð kjarnavopnalaus svæði í Norður-Evrópu hljóti hafsvæðin f kringum landið að verða tekin með. Hin síðari ár hafa sovézkar her- flugvélar athafnað sig í auknum mæli í nágrenni fslands. Hafa verið gerðar ráðstafanir til að styrkja loft- með þróun mála í Evrópu og gæta íslenzkra hagsmuna var nýlega sett á stofn sérstök skrifstofa í Brussel, sem jafnframt er sendiráð íslands í Belgíu og Lúxemborg. Fyrir var í borginni fastanefnd hjá Atlantshafs- bandalaginu. Því má skjóta hér inn til fróðleiks að íslenzk sendiráð er- lendis eru aðeins tólf talsins, þar af þijár fastanefndir hjá alþjóðasam- tökum í New York, Genf og Bruss- el. Regluleg sendiráð eru því aðeins níu talsins og annast öll samskipti við mörg lönd. Þannig hefur t.d. sendiherra íslands í Finnlandi aðset- ur í Stokkhólmi og með hliðsjón af því metum við sérstaklega mikils þá ákvörðun finnskra stjómvalda að opna finnskt sendiráð í Reykjavík. Alþingi ákvað nú í vor að setja á laggimar sérstaka nefnd þingmanna úr öllum þingflokkum til að kynna sér sérstaklega alla þróun mála hjá Evrópubandalaginu og gera tillögur um viðbrögð íslendinga. Nefndin á að skila áliti snemma á næsta ári, en aðild íslendinga að Evrópubanda- laginu er ekki á dagskrá. Islending- ar geta ekki sætt sig við þá stefnu bandalagsins að fiskimið þjóða þess séu sameiginleg eign þeirra. Sú þróun sem nú á sér stað í Evrópu leiðir hugann að því að allt er breytingum undirorpið. Hver hefði trúað því fyrir örfáum áratugum að þau ríki á meginlandi Evrópu, sem borizt hafa á banaspjót, svo iengi _____________________________31 sem skráðar sögur herma, séu nú í raun í þann mund að afnema hefð- bundin landamæri sín á milli? Skyldi ekki vera sitthvað fleira, sem okkur er í dag óþekkt, sem hafa mun áhrif á stöðu alþjóðamála í framtíðinni og þar með á utanrík- is- og öryggismálastefnu ríkja okk- ar? Þegar í dag er útilokað að koma með sama hætti og áður í veg fyrir að upplýsingar berist á milii landa. Nútímatækni færir þannig þjóðir hvetja nær annarri og eyðir tor- tryggni ef rétt er á haldið. Enginn veit hvaða áhrif frekari breytingar í fjarskiptatækni munu hafa á samskipti þjóða yfir landa- mæri eða á tungu og menningu smáþjóða. Fyrir lítil ríki er brýnt að hagnýta sér nýja strauma og vera vakandi fyrir nýjungum enjafnframt að standa vörð um menningu sína og sjálfstæði. Afvopnunarviðræður leiðtoga stórveldanna hafa vakið von um heim allan og eftir viðræðurnar í Moskvu í síðasta mánuði er talað um að kaflaskipti séu framundan í samskiptum austurs og vesturs. Ljóst er, að framtíð mannkyns er að miklu leyti í höndum stórveld- anna. Það fer mikið eftir því, hvem- ig til tekst í afvopnunarviðræðum þeirra í milli sem og í marghliða afvopnunarviðræðum fleiri ríkja, hvers konar heim við eftirlátum af- komendum okkar. Vaxandi áherzla á frið í heiminum er vissulega fagnaðarefni. Ég ber þá von í bijósti að í framtíðinni muni allar þjóðir njóta frelsis og mannréttinda því friður og frelsi verða ekki aðskilin. Norrænt samstarf Norrænt samstarf mun um ókomna framtíð verða kjölfesta í erlendum samskiptum íslendinga. Fyrir því liggja margar ástæður. En fyrst og fremst er það norræn menn- ing og saga sem tengir þjóðirnar saman. Norðurlandasamstarfíð á að auðvelda þjóðunum hverri fyrir sig og öllum saman að varðveita sér- stöðu hverrar þjóðar í menningu og tungu. Annars stendur Norðurlandasam- starfið fastari fótum en svo að það kalli á sérstakan rökstuðning. Fáir hafa lýst því betur en Halldór Lax- ness við vígslu Norræna hússins í Reykjavík á sínum tíma (sumarið 1968). Fyrsta norræna húsið var teiknað af hinum finnska arkitekt Alvar Aalto og reist í höfuðborg íslands. Þannig tengdust útverðir norræns samstarfs. En af því tilefni sagði Halldór Laxness: „Nordens Hus í Reykjavík er blev- et oprettet og fuldfört, et hus son). i hele sin udformning bevidner at en skön og ædel tanke har besjælet mange: den nordiske tanke. Nordisk tanke: Jeg skal ikke beg- ynde at definere nordisk tanke; hvis det ikke er blevet gjort forinden, ville det ogsaa væri for sent nu, naar huset staar her. Naar man bygger en kirke, saa er det fordi gud er blevet defíneret allerede, selv naar byggværket staar færdig, giver man sig ikke til at defínere gud: Man indvier kirken. Den kends- geming at huset staar der, siger mere end ord.“ („Norræna húsið í Reykjavík hef- ur verið reist og fuilgert, hús, sem að allri sinni gerð ber vitni fagurrí og göfugri hugsun, sem glætt hefur huga margra, hinni norrænu hugs- un. Norræn hugsun: Ég ætla ekki að fara að skilgreina norræna hugs- un; hafi það ekki þegar verið gert, er það of seint nú, er húsið stendur hér fullgert. Þegar menn reisa kirkju, er það sönnun þess, að Guð hefur þegar verið skilgreindur; jafn- vel þegar byggingin stendur fullbú- in, taka menn ekki til við að skil- greina Guð, heldur er kirkjan vígð. Sú staðreynd, að kirkjan stendur. hér, segir meira en orð.“ Þýðing Morgunblaðsins frá 25. ágúst 1968.) Vonir okkar hljóta að standa til þess að samskipti og samvinna þjóða heims megi þróast á næstu áratug- um á sama veg og norræn hugsun: Alþjóðasamskipti verði svo sjálfsögð og eðlileg að þau þarfnist ekki fre^i- ur skilgreiningar en guð í kirkjum kristinna manna.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.