Morgunblaðið - 28.07.1988, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. JÚLÍ 1988
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir LESLIE COLITT
Afturhaldsstefna Honeckers
vekur gremju Austur-Þjóðveija
AUSTUR-ÞJOÐVERJAR gera sér sífellt betur grein fyrir því hve
lífsskilyrði þeirra eru dapurleg samanborið við nágranna þeirra
í vestri. Ferðalög hafa aukist og erlendis sjá Austur-Þjóðveijar
að margar dyr eru þeim lokaðar. Sú umbótastefna sem nú ræður
ríkjum í Sovétríkjunum er ekki við lýði í Austur-Þýskalandi og
umbætur Sovétmanna eru þess valdandi að óánægja Austur-
Þjóðveija eykst.
Austur-Þjóðveijar sem ferðast
til annarra landa eiga erfítt
með að afla sér gjaldeyris þar sem
þeir mega aðeins skipta 15 aust-
ur-þýskum mörkum daglega í átta
daga. Það svarar til 375 ísl. króna
á dag. Þeir sem fá leyfí til að
heimsækja ættingja sína í Vest-
ur-Þýskalandi eru því háðir fjár-
stuðningi þeirra og velvild. Ferðist
þeir til annarra landa sjá þeir að
aðrir ferðamenn geta skipt gjald-
miðli síns lands án nokkurra vand-
kvæða á meðan þeir verða að
framvísa skömmtunarseðlum. Þó
Austur-Þjóðverjar séu jafn hæfí-
leikaríkir og vinnusamir og Vest-
ur-íjóðveijar fá þeir ekki sömu
umbun erfíðis síns. Þetta ýtir
undir minnimáttarkennd gagn-
vart frændþjóðinni vestan jám-
tjaldsins.
Leiðtogar í Austur-Þýskalandi
segja löndum sínum hve lánsamir
þeir séu að búa í fyrirmyndarríki
sósíalismans. Og það er rétt að í
Austur-Þýskalandi er meiri vel-
megun en þekktist í Þýskalandi
fyrir heimsstyijöldina síðari.
Einnig er það rétt að þeir búa við
betri lífskjör en íbúar annarra
austantjaldslanda.
En þá mynd sem leiðtogamir
draga upp af landinu kannast fáir
Austur-Þjóðveijar við. Munurinn
á lífslgörum Austur- og Vestur-
Þjóðveija er enn jafn mikill. A það
em Austur-Þjóðveijar minntir á
hveiju kvöldi þegar þeir sjá sjón-
varpsútsendingar að vestan og í
gagnkvæmum heimsóknum sem
verða sífellt algengari.
Gamla kerfið enn við lýði
í ljósi glasnost-stefnunnar í
Sovétríkjunum er augljós áróður
sem þessi tímaskekkja, sérstak-
lega í augum ungra Austur-Þjóð-
veija. Nokkur gagnrýni er leyfð
í menningarmálum og verk út-
lægra rithöfunda em nú gefín út,
en á stjómmálasviðinu ríkir algjör
stöðnun.
Erich Honecker, hinn 75 ára
gamli leiðtogi Austur-Þýskalands,
er fullur efasemda gagnvart hin-
um óljósu óskum þegna sinna.
Hann óttast að rétti hann þeim
fíngurinn muni þeir vilja taka alla
höndina. Honecker lét að því
liggja að glasnost-stefnunnar
væri ekki þörf í Austur-Þýska-
landi er hann sagði að hún hefði
„sprottið af þörfum Sovétmanna."
Þótt landið hafi sloppið við öfga
Stalínstímans, mótaði sú hug-
myndafræði bæði stjómmála- og
efnahagskerfið. Daginn sem hin
sögulega flokksráðstefna, sem
staðfesti umbætur Gorbatsjovs
Sovétleiðtoga, hófst í Moskvu, var
forsíða málgagns austur-þýska
kommúnistaflokksins lögð undir
mynd af Honecker og sovéska
ráðamanninum Viktor Kulikov á
fundi í Austur-Berlín. Einnig vom
á forsíðu frásagnir af stöðuhækk-
unum embættismanna í lögregl-
unni.
Ekki var minnst á sovésku
flokksráðstefnuna í austur-þýsk-
um fjölmiðlum fyrr en viku eftir
að henni lauk. Helstu málgögn
fíokksins og stjómarinnar í Sov-
étríkjunum em nú orðin eftirsótt
lesefni í Austur-Þýskalandi.
Pravda og Izvestia seljast upp á
nokkmm klukkustundum og ekki
er lengur leyft að flytja inn nokk-
ur sovésk tímarit, sem styðja
umbótastefnu Gorbatsjovs dyggi-
lega.
Efnahagslifið þarfnast
endurskoðunar
Honecker heldur enn stíft í þá
stefnu kommúnista að greiða nið-
ur neysluvömr þó Gorbatsjov telji
nauðsynlegt að því verði hætt
Sovétríkjunum. A síðasta fjár-
lagaári mnnu nærri 20 prósent
útgjaldá til niðurgreiðslna á ýms-
um neysluvörum, leigu og far-
gjöldum almenningsvagna. Marg-
ir austur-þýskir hagfræðingar em
þó sammála um, þó þeir hafí ekki
hátt um það, að niðurgreiðslumar
hafi áhrif á neyslu og fjárfestingu
og spegli ekki lengur raunvemleg-
ar þarfir fólksins.
„Það verður að afnema niður-
greiðslumar, en núverandi forysta
er ekki fær um það,“ sagði hag-
fræðingur í miðstjóm Kommúni-
stafíokksins.
Óánægjan brýst út innan
kirkjunnar
Mómælendakirkjan er eini ör-
yggisventillinn fyrir þá gífurlega
spennu sem ríkir í Austur-Þýska-
landi. Hvergi er rúm fyrir ágrein-
ing og skoðanaskipti utan kirkj-
unnar. Varla er svo messað að
ekki sé krafist umbóta innan-
lands. Þær kröfur em svo tíðar
og þrálátar að stjómvöld hafa
margsinnis á síðustu vikum gert
kirkjurit upptæk. Vikuritið Kirkj-
an í Austur-Berlín var eitt sinn
þvingað til að birta ekki grein þar
sem vitnað var í blaðið Moskvu-.
fréttir sem hafði skrifað um aukið
umburðarlyndi stjómvalda í Sov-
étríkjunum gagnvart rússnesku
rétttrúnaðarkirlgunni. Hjá stjóm-
völdum gætir vaxandi óánægju
vegna aukinna afskipta kirkjunn-
ar á stjómmálasviðinu.
Leiðtogi mótmælenda í Aust-
Austur-Þjóðverjar eiga auðvelt
með að bera saman lífskjör sín
og nágranna sinna nú þegar
heimsóknir á milli ríkjanna eru
orðnar tiðari.
ur-Berlín, Manfred Stolpe, lét svo
um mælt á kirkjuþingi nýlega, að
greinilegt væri að jafnvel í Aust-
ur-Þýskalandi yrði ekki hjá því
komist að innleiða umbætur í
anda stefnu Gorbatsjovs Sovét-
leiðtoga, sem kennd er við per-
estrojku. Einn yfírmanna kirkj-
unnar, Wemer Leich biskup, sagði
að kirkjan neyddist nú í auknum
mæli til að takast á við brýn
pólitísk úrlausnarefni sem stjóm-
völd reyndu að horfa fram hjá.
Alvarlegasta og jafnframt við-
kvæmasta vandamálið er búferla-
flutningar til Vestur-Þýskalands.
Þrátt fyrir að slakað hafí verið
á reglum um heimsóknir Austur-
Þjóðverja til Vestur-Þýskalands
sækja sífeilt fleiri um leyfí til að
flytjast vestur yfír Berlínarmúr-
inn. Kirkjan hvetur almenning til
þess að flytjast ekki á brott, held-
ur reyna frekar að breyta landinu
innan frá. Kirkjunnar menn skilja
á hinn bóginn vel að erfitt er að
hlíta slíkum ráðum.
Vonir um umbætur eru einkum
bundnar við það að Honecker láti
af völdum á næsta ári. Þá verða
40 ár liðin frá stofnun Austur-
Þýskalands og verður þess minnst
með hátíðlegum hætti. Það er þó
engan veginn ömggt að Honecker
dragi sig í hlé auk þess sem fátt
bendir til þess að arftaki hans
myndi vilja eða geta aukið frelsi
alþýðu manna í landinu.
Höfundur er blaðamaður
breska dagblaðsins Financial
Times.
Óánægja Austur-Þjóðveija fer vaxandi þar sem enn eru engar
endurbætur hafnar á efnahagskerfi landsins.
• •
Ogmiindur Jónas-
son og kötturinn
í öskutunnunni
eftirBaldur
Hermannsson
Það er skemmtilegt þegar böm-
in fara að hrína, sagði karlinn, og
það var út af fyrir sig ánægjulegt
að Ögmundur Jónasson fréttamað-
ur skyldi æmta í blaðinu hér um
daginn, þó að ég vildi óska að
hann hefði lært af reynslunni og
gert sér far um svolítið einlægari
málflutning.
Fyrir nokkram vikum reit ég
greinarkom til andsvara þrálátum
skrifum hans um Sjónvarpið óg
sjónvarpsmenn, hrakti þar nokkrar
eftirlætis bábiljur Ögmundar og fól
honum að birta hér í blaðinu gögn
nokkur sem hann vísar til gjaman
máli sínu til stuðnings, svo að les-
endur geti sjálfír gengið úr skugga
um hvort eilífar ásakanir hans eigi
við haldbær rök að styðjast eða
verði að teljast gaspur gálausra
sveina.
Ekki birtir Ögmundur gögnin
frekar en endranær, en sver og
sárt við leggur að þau séu nú samt
til og hafí meica að segja verið
send upp í menntamálaráðuneyti,
fólki þar á bænum til fróðleiks og
skemmtunar.
Ögmundur segir að gögn þessi,
sem sýni hálfgert ófremdarástand
í innlendri dagskrárdeild, hafí ver-
ið útbúin af starfsmannastjóra
Ríkisútvarpsins, Guðbjörgu R.
Jónsdóttur, og ræður mér að eiga
þetta mál við hana eftirleiðis, án
sinnar milligöngu.
Að þessum ráðum Ögmundar
hef ég nú farið og fengið um það
skýra vitneskju hjá starfsmanna-
stjóranum, að engar fullyrðingar
hafa frá henni farið í þá vera sem
Ögmundur vill vera láta, enda
væri þá þessi góða kona og gegni
embættismaður íslenska ríkisins
skyndilega orðinn helst til ósvífínn
ósannindamaður.
Og ég vil hér með skora á Ög-
mund að sýna þann manndóm þeg-
ar í stað að biðja Guðbjörgu fyrir-
gefningar hér í blaðinu, svo að
skugginn af skömmum hans falli
ekki á sæmd saklausrar konu.
Ég er mikið búinn að spekúlera
í því hvemig Ögmundur hefur
fengið þá flugu í hausinn að heið-
virðar konur sitji við að setja sam-
an einhvem lygaþvætting um
vinnufélaga sína á sjónvarpinu og
senda hann í skýrsluformi upp í
menntamálaráðuneyti.
Ég kem satt að segja ekki auga
á neina skynsamlega skýringu. Eg
held í rauninni ekki að Ógmundur
hafí tekið þetta óyndis úrræði upp
hjá sjálfum sér, því að hann er
ekki lyginn maður að eðlisfari, þó
að fljótræði, þráhyggja og óbug-
andi fullvissa um vonsku annarra
teymi hann stundum lengra en
staðreyndir leyfa.
En nýlega fékk ég vitneskju í
hendur sem ég held að upplýsi
málið og taki af tvímælin um að
Ögmundur fór ekki vísvitandi með
þennan leiðinlega rógburð um sína
samstarfsmenn í blöðin, heldur lét
hann ginnast af eigin gassagangi
og er því miklu frekar ginning-
arfífl en rógberi og varð ég feginn
að uppgötva það.
Þannig er, að Guðbjörg R. Jóns-
dóttir setti á sínum tíma saman
skýrslu um starfsmannahald
Ríkisútvarpsins, og eftir því sem
hún segir sjálf um málið í greinar-
gerð frá 19. júlí síðastliðnum —
sem ég hef undir höndum í afriti
— var hún með það mál nokkra
hríð í vinnslu, lagði fram uppkast
að skýrslunni í framkvæmdastjóm
RÚV 19. maí. Þar var málið athug-
að og sáu menn strax að í uppkast-
inu vora nokkrar vægast sagt mis-
vísandi staðhæfíngar, sem brýnt
þótti að leiðrétta, og var því bókað
á fundinum að skýrslan yrði ekki
formlega send úr húsi fyrr en búið
væri að leiðrétta hana: í endan-
legri skýrslu til menntamálaráðu-
neytisins er rétt farið með alla
hluti, svo sem vænta mátti, og
hvergi slegið fram neinum fullyrð-
ingum sem túlka mætti á þá leið
sem Ögmundur gerir. Það stendur
óhaggað, og það getur hver sem
er séð af ársskýrslum Ríkisút-
varpsins (sjá fyrri grein mína), að
afköstin á innlendri dagskrárdeild
hafa aukist en ekki minnkað eins
og Ögmundur var að básúna.
Mér sýnist því deginum ljósara,
að Ögmundur Jónasson hefur kom-
ist yfír uppkast starfsmannastjór-
ans, plaggið sem var vitlaust og
fór því beint í raslakörfuna, og í
einfeldni sinni hefur hann haldið
að þar hefði hann undir höndum
einhverskonar leynilega skýrslu.
En hvernig í ósköpunum komst
drengurinn yfír uppkastið og
hvemig gat flögrað að honum að
draga af því stórfelldar ályktanir
gegn samstarfsfólki sínu hér á
Sjónvarpinu?
Seint skal ég trúa því, og ekki
að óreyndu, að nokkur úr fram-
kvæmdastjóminni hafí rofið trúnað
við stjómina, þverbrotið alla al-
mennilega mannasiði og borið ljós-
rit af meingölluðu uppkastinu í
Ögmund án þess að vara hann við
villunum. Hver ætti að vera svo
meinfýsinn að tæla hinn roskna
baráttumann á refílstigu af ásettu
ráði og skilja hann hjálpai-vana
eftir í ósannindafeninu?
En þá er eiginlega bara ein skýr-
ing eftir, þótt ótrúleg sé. Ögmund-
ur hlýtur að hafa átt leið framhjá
raslakörfu starfsmannastjórans
eitt fagurt kvöld í maí, rótað í
henni af rælni, rekið augun í sam-
ankuðlað uppkastið, talið það send-
ingu frá aeðri máttarvöldum til
þess að klekkja á vondum fontum
og umsvifalaust sest við skriftir.
Nú er það svo með raslatunnur
stórborganna að þær hafa öldum
saman verið flækingsköttum sú
matarkista sem fældi burt vábeiðu
hungurdauðans, en menn sem ætla
að frelsa veröldina'og beija á fönt-
um verða að fínna sitt andlega
fóður á öðram stöðum. Öll þessi
hraksmánarlega atburðarás ætti
því að hafa kennt Ögmundi Jónas-
syni þá lexíu fyrir lífstíð, að hann
þarf að fara að vanda til vinnu-
bragða sinna eins og aðrir menn,
og sá málstaður sem aðeins er
hægt að beijast fyrir með dylgjum,
útúrsnúningum, uppspuna og ra-
slatunnuröksemdum, það getur
ekki verið góður málstaður.
Hann verður líka að læra það,
að hvorki ég né aðrir munu una
því að sitja saklausir undir hroka-
fullum sleggjudómum hans —
sanngjöm og rökstudd gagnrýni
er alltaf vel þegin, en gróflegar
atlögur reistar á fölskum forsend-
um verðskulda ekkert annað en
strangan áfellisdóm.
Ég vil að síðustu leiðrétta enn
eina missögn í máli Ögmundar.
Samtalsþátturinn við Ingmar
Bergman var ekki sýndur þrisvar
heldur tvisvar hér á landi. Og
ástæðan til endursýningarinnar
var sú, að í frumsýningu fór textat-
ölva að leika lausum hala, íslensk-
ur neðanmálstexti féll út, útsend-
ing var margstöðvuð meðan reynt
var að koma vitinu fyrir tölvuna
en það tókst ekki. Af þessum sök-
um ákvað framkvæmdastjóri Sjón-
varps að myndin skyldi sýnd í heild
nokkru síðar, með íslenskum texta
svo sem lög og reglur gera ráð
fyrir.