Morgunblaðið - 15.10.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1988
Morgunblaðið/Davíð Pétureson
Agúst Arnarson skógarvörður í Hvammi meö hjónunum Hugh og
Antoniu Hosiek.
Komu til Islands að
skoða sitkagreni
Grund, Skorradal.
HJÓNIN Antonia og Hugh Hosiek komu fyrir skömmu í heimsókn
til Skógræktar ríkisins í Hvammi í Skorradal, en erindið var að fá
að skoða sitkagrenislimd á Stálpastöðum sem gróðursettur var á
árunum 1956—1957.
Forsaga málsins er sú að árið
1950 fór Einar G.E. Sæmundsson
til Alaska í fræsöfnunarferð. Hann
kom m.a. út í Montague-ejrju og
við MacLeod-vík var sitkagrenis-
könglum safnað, alls í 97 poka.
Einar lýsir þessari ferð í grein í
ársriti Skógræktarfélags íslands
1951—1952. Þar segir m.a.: „Skóg-
urinn í dalnum upp af MacLeod-vík
er talinn vera einn hinn vænsti við
Prins Vilhjálms-flóa. Hann er að
mestu sitkagreni, 30—45 m að
hæð, en allt að 1,8 m í þvermál í
brjósthæð. Viðarmagn stærri tijá-
greina sem felld voru var 5—8 ten-
ingsmetrar. Vöxturinn hefur því
verið fremur hægur, enda er þetta
frumskógur þar sem náttúran ein
hefur ráðið allri grisjun. Ég taldi
árhringa nokkurra sitkagrenitijáa.
Hið jmgsta var 180 ára, en hið elsta
325 ára. Flestþeirra 250—300 ára.“
Þama safnar Einar könglum og
hjálparmaður hans, meðal annarra,
var Hugh Hosiek, sem lengi hafði
þráð að komast til íslands og fá
að sjá árangur þessarar fræsöftiun-
arferðar.
Hugh Hosiek, sem nú er 67 ára,
og Antonia, kona hans, sem er 70
ára, eru frá Cordova í Alaska. Þessi
fræsöfnunarferð fyrir tæpum 40
árum hefur sennilega vakið mikinn
áhuga Hugh Hosiek á þessu verk-
efni að rækta barrtré á Islandi fyrst
hann iagði upp í þetta langa ferða-
lag bara til að sjá vöxt þessara tijáa
í íslensku umhverfi.
Hugh er skoskættaður en fæddur
og uppalinn í Cordova í Alaska.
Hann starfaði alllengi við veiði-
málastofnunina í Alaska en hætti
störfum þar fyrir meira en áratug
og hefur nú síðustu árin gert út
45 tonna bát sem hann stýrir sjálf-
ur og veiðir meðal annars lax í
hafinu í nágrenni Cordova, sem er
1.000 manna fiskimannabær, vest-
an við Prins Vilhjálms-flóa.
Antonia, kona hans, er pólskætt-
uð, en fædd og uppalin í Massa-
chusetts. Það var stór stund fyrir
þessi hjón að standa við og taka
mjmdir af tijánum sem vaxin eru
upp af fræum frá MacLeod sem
Hugh safnaði með Einari 1950.
Vöxtulegir ársprotar frá undan-
fömum árum vöktu athygoli hans,
en þeir eru víða um hálfur metri.
Borið saman við vöxt tijánna í
Aiaska taldi Hugh líta út fyrir að
hér á íslandi færi meira í gildleika-
vöxt á ungun tijám heldur en í
Alaska, þ.e. að jafn há tré hér eru
að jafnaði gildvaxnari en í Alaska.
Sitkagrenið í lundunum á Stálpa-
stöðum er nú orðið um 8 m á hæð
og þvermálið í bijósthæð er um 20
cm svo enn er langt í land að þau
nái foreldrunum frá MacLeod.
Þau Antonia og Hugh dvöldu hér
i eina viku og það sem hreif þau
mest hér á landi var hvað allt var
hreint og þrifalegt, bæði við þjóð-
vegi landsins og á þeim stöðum sem
heimsóttir voru.
- D.P.
911 CA ÓH 0m7f) LÁRUS Þ. VALDIMARSSON sölustjori
L I I “ L I 0 / U LÁRUS BJARNASON HDL. L0GG. FASTEIGNASALI
Til sýnis sölu auk annarra eigna:
Við Háaleitisbraut - útsýni
Góð 4ra herb. fb. af meðalstærö á 2. hæð. Sérhitaveita. Ágæt sam-
eign. Skuldlaus. Laus strax. Mikið útsýni.
Með nýju húsnæðisláni
4ra herb. neðri hæð í tvíbhúsi 100,1 fm við Holtageröi Kóp. Sérhiti.
Sérþvhús. Bílsksökklar. Nýtt húsnæðislán kr. 2,2 millj. Skipti æskil. á
3ja-4ra herb. íb. i Hafnarfirði eða Garðabæ. Má þarfnast endurbóta.
í suðurenda við Dvergabakka
3ja herb. íb. af meöalstærð vel með farin. Tvennar svalir. Ágæt sam-
eign. Góð lán.
í lyftuhúsi við Hátún
Einsherb. íb. Um 30 fm auk geymslu og sameignar. Vélaþvhús. Skuld-
laus. Laus nú þegar.
Ennfremur er til sölu lítil einstaklingsib. i gamla bænum með frábærum
greiöslukjörum.
Góðar eignir - hagkvæm skipti
Einbýlishús raðhús, sérhæð óskast i Vesturborginni eöa nágr. Má
þarfnast viðgerðar. Skipti mögul. á nýju og glæsil. einbhúsi fullg.
3ja-4ra herb. íb. óskast á 1. eða 2. hæö á góöum staö í borginni.
Skipti mögul. á 5 herb. hæð á eftirsóttum staö í borginni, bilsk. fylgir.
Góð sérhæð óskast helst í Þingholtum, Hlíöum eöa nágr. Skipti mögul.
á góðu húsi með tveimur samþ. séríb.
Allar nánari upplýsingar veittar á skrifst. Teikn. fyrirliggjandi.
Opið í dag iaugardag
kl. 11.00-16.00.
Fjöldi fjársterkra kaupenda
AIMENNA
fasteignasaTan
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-2137(1
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 457. þáttur
í Málstefnu ríkisútvarpsins
segir svo:
„Ríkisútvarpið skal sam-
kvæmt lögum efla íslenska
tungu og menningu. Útvarpsráð
telur að stofnunin hafi mikil-
vægu fræðslu- og uppeldishlut-
verki að gegna á þessu sviði.
Allt málfar í Ríkisútvarpinu á
að vera til fyrirmyndar, og allt
sem frá stofnuninni kemur, á
vandaðri íslensku, flutt með góð-
um framburði.
Erlend orð sem ekki verður
komist hjá að nota, ber að
samræma lögum íslenskrar
tungu, eftir því sem fært þyk-
ir og góð venja býður.“ (Let-
urbr. umsjónarmanns.)
Þetta er göfugt markmið, og
er auðvitað að því keppt.
Þegar umsjónarmaður tók að
læra landafræði, var eitt hið
fyrsta, sem í honum festist, að
ísland væri í Evrópu. Evrópa
var heimsálfa. Upphaf orðsins
var borið fram eins og í Efra-
Núpi eða kvenmannsnafninu
Eva. Ég held reyndar að enginn
sé orðinn svo forenskaður og
málspilltur að hann segi
„júrópa", og má þó guð vita.
Svo mikið er víst að ríkisútvarp-
ið lætur auglýsendum líðast að
þrástagast á einhveiju ,júró-
kard“. Þegar texti sést, kemur
í ljós að þetta er Euro- sem
auðvitað á að lesa evró á
íslensku eins og Evrópa. Fyrir-
bærið, sem í auglýsingunum
heitir ,júrókard“, á þá að heita
EVROKORT á móðurmáli okk-
ar. Það er fært, og það býður
góð venja, samanber málstefnu
ríkisútvarpsins. Eg sé ekki betur
en framburðurinn ,júró“ fyrir
„evró“ í fyrrgreindu sambandi
sé lögbrot í útvarpi og sjón-
varpi. Og ekki bætir úr skák,
að ríkisfyrirtækið Póstur og
sími auglýsir svona.
Enda þótt kort sé tökuorð
(lat. charta), þá er það hund-
gamalt í málinu (frá 17. öld) og
hefur lagað sig að reglum ís-
lenskunnar fullkomlega. Kort
kemur fyrst fyrir á bók svo vitað
sé í „hús- og reisupostillu" sem
prentuð var í Skálholti 1690.
Var ég búinn að segja að charta
merkti upphaflega papýrusblað
og er víst komið úr egypsku.
★
Okkur er fijálst að skrifa hvort
heldur við viljum alstaðar eða
alls staðar. Mér þykir fyrri kost-
urinn tækilegri. Þá lítum við svo
á sem al- sé forskeyti eins og í
alvitur og alfriðaður, og það
finnst mér einhvem veginn
mýkra. Hitt er kannski háreistara
eða lærdómslegra; eignarfallið á
alls staðar er náttúrlega staðar-
eignarfall (lat. genitivus loci) eins
og til dæmis í orðasambandinu
þessa heims og annars. Þegar
Njáll Þorgeirsson hughreysti fólk
sitt í brennunni, sagði hann að
guð myndi ekki láta það brenna
bæði þessa heims og annars. En
því er þetta rifjað upp hér, að í
fyrmefndri auglýsingu Pósts og
síma tókst svo óhönduglega til
að farið var fram hjá báðum
möguleikunum að rita rétt og vill-
an „allstaðar" sett í staðinn.
Gott er til þess að vita, að
fréttamenn kunna nú að beygja
orðið höldur (eins og hestur), og
þá gladdi það mig í fréttum út-
varps, að rétt var farið með sjald-
yrðið ölunn. Það beygist eins og
jötunn og merkir einhvers konar
fisk. Olunn er fiskeldisfyrirtæki
á Dalvík: Ölunn, um Ölun, frá
Ölni, til Öluns.
Ölunn kemur alloft fyrir í
kenningum fomskálda, ölna (ef.
flt.) grund er t.d. kenning fyrir
hafið. Fjarðölunn, fráölunn og
gijótölunn, allt eru það ormar
eða slangar, en randölunn er víst
sverð.
Engan veginn er ljóst hvers
vegna fiskur heitir ölunn. Reynd-
ar hefur hver uppmnafræðingur-
inn eftir öðrum að ölunn muni
vera makríll, og mega þeir það
fyrir mér. Samsvarandi orð koma
fyrir í skyldum málum, svo sem
alant eða alunt í ævafomri þýsku.
Próf. Alexander Jóhannesson er
ekki frá því, að tengja megi ölunn
við írska orðið ala=silungur, sbr.
áll, en allt mun þetta ærið vafa-
samt.
★
Hér em nokkur orð til tilbreyt-
ingar, ef svo vill verkast: afráð=
tjón, ártíð=dánardægur, bella
(borið fram sem hella)=beita, hafa
í frammi, dentugur=ásjálegur;
rogginn, eiskra=æða; æpa,
friðgin=elskendur, gópa=háma í
sig, hnaskur=kænn, sniðugur,
jóss=baktal, kárína=refsing;
grikkur, lími=vöndur, tijágrein,
mingra=leka, seytla, nef-
dreyri=blóðnasir, neis=feiminn;
slyppur, parrak=band, ófrelsi,
púsi=eiginmaður, roppugoð=
stelpuskjáta, manntetur, snör=
tengdadóttir, streigja=skjalla,
dekstra, sværa=tengdamóðir,
sýsluþrot=óvinnufær maður, ör-
yrki, tjúga=heykvísl, gaffall,
tronsa=rápa, flækjast, uma=
reyta saman úmbra=gulbrúnn lit-
ur, viggur=hestur, ylgur=úlf-
ynja, ýrinn=óvær, amasamur,
þinull =netteinn, lóðarás, þura=
hljóðfrá þota; ör, þviti=steinn,
ælegur=vesall, öglir=fálki, öld-
ur=öl, öldrykkja.
★
Tvær skrýtnar vísur um Jör-
und hundadagakonung:
I.
Þar féll jarl jarla
Jömndur kjörinn.
Varð minni Merði
mera taglskeri.
Lét sá sig lýsa
landráðum fjandi.
Gekk svo með gikkjum
grey úr öndvegi.
Jón Þorkelsson hefur eftir Jóni
Thoroddsen að Jörundur hafi ver-
ið kvaddur með þessu á bryggju-
sporðum Reykjavíkur, „og vitum
vér ógerla hver gert hefir".
II.
Prentað sendi plakat
gúðurhegrinn myndugt.
Á sér setið ei gat
illfyglið blóðsyndugt.
Af enskri makt því út frat
sem álft ein blési fyndugt
eða klár frýsaði kjmdugt.
Þetta er úr litlum flokki sem
Jón Espólín sagnaritari segir að
sr. Eggert Eiríksson í Glaumbæ
kvæði, og þykir skáldskapurinn
að vísu ekki „mjög skáldlegur eða
vandaður".
Sauðárkrókur:
Sundkona á Heimsleika fatlaðra
I TILEFNI þess að Sauðárkrókur
eignast sinn fyrsta keppanda á
Heimsleikum fatlaðra hélt bæjar-
stjóm Sauðárkróks kaffisamsæti
á Hótel MælifeUi fyrir nokkrum
dögum, þar sem Þorbjöm Ama-
son, forseti bæjarstjórnar, afhenti
Lilju Maríu Snorradóttur, sund-
konu úr ungmennafélaginu Tinda-
stóli, 75.000 krónu ferðastyrk frá
Sauðárkrókskaupstað.
Lilja María Snorradóttir, sem er
15 ára sundkona úr ungmennafélag-
inu Tindastóli, hefur náð ágætum
árangri í sínum keppnisgreinum á
ýmsum mótum á undanfömum mán-
uðum. Þar má meðal annars nefna
sterkt mót í Hollandi í lok ágústmán-
aðar en þar hreppti Lilja María fem
gullverðlaun og setti auk þess þijú
Islandsmet, í 200 m fjórsundi, 100
m baksundi og 400 m skriðsundi.
í ræðu Þorbjöms Ámasonar, sem
hann hélt við afhendingu ferða-
styrksins, kom fram að vitað væri
að Sauðárkróksbúar hefðu fylgst vel
með nýafstöðnum Ólympíuleikum,
svo sem aðrir landsmenn, en hann
kvað ekki færri myndu sitja við og
fylgjast með árangri hinna ágætu
íslensku keppenda á Heimsleikum
fatlaðra í Seoul (’88 Seoul Par-
alympics).
Við þetta sama tækifæri afhenti
Þorbjöm einnig 75.000 króna upp-
hæð í sameiginlegan ferðasjóð
íþróttafélags fatlaðra og veitti Lilja
María þessari upphæð viðtöku fyrir
hönd félagsins.
Þá hafa einnig ýmis önnur félaga-
samtök veitt hinni ungu sundkonu
styrk til ferðarinnar, og má þar nefna
Lionessuklúbbinn Björk, Rotary-
í TILEFNI af alþjóðadegi hvíta
stafsins í dag, 15. október, send-
ir Blindrafélagið frá sér eftirfar-
andi:
„Hvíti stafurinn er aðalhjálpar-
tæki blindra við að komast leiðar
sinnar jafnt utan húss sem innan.
Hann er jafnframt forgangsmerki
þeirra í umferðinni.
Það krefst langrar þjálfunar að
læra að nota hvíta stafinn svo að
hann komi að sem mestu notun.
Þjálfunin er fólgin í að læra að
beita stafnum á réttan hátt, læra
ákveðnar leiðir og þekkja kenni-
leiti. Mikilvægt er að hlusta eftir
umhverfishljóðum, t.d. eru fjölfam-
ar umferðargötur gott kennileiti.
Þegar blindur maður þarf að kom-
klúbb Sauðárkróks og Kiwanisklúbb-
inn Drangey og síðast en ekki síst
afhentu bekkjarfélagar Lilju Maríu í
9. bekk Grunnskóla Sauðárkróks
henni veglega fjárhæð til ferðarinn-
ar.
- BB
ast yfir götu heldur hann stafnum
skáhallt fyrir framan sig.
Ökumenn og aðrir vegfarendur
taka í ríkara mæli tillit til blindra
og sjónskertra sem nota hvíta staf-
inn. Eitt aðalvandamál þess sem
ferðast um með hjálp hvíta stafsins
eru kyrrstæðir bílar á gangstéttum.
Þessir bflar geta valdið stórhættu,
sérstaklega vörubflar og aðrir háir
bflar. Stafurinn lendir undir bflnum
og sá blindi verður ekki var við
hann fyrr en hann rekst sjálfur á
hann.
Skorað er á ökumenn að virða
hvíta stafinn sem stöðvunarmerki.
Vegfarendur eru hvattir til að sýna
blindum og sjónskertum fyilstu til-
litssemi í umferðinni og bjóða fram
aðstoð sína ef þurfa þykir.
Alþjóðlegur dag-
ur hvíta stafsins