Morgunblaðið - 15.10.1988, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. OKTÓBER 1988
ÞINGBRÉF
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Erlendir skuldafjötrar
og innlendur pen-
ingasparnaður
50 SEM HLUTFALL AF VERGRI LANDSFRAMLEIÐSLU ) ( NÝSPÁ n*0,3
«HJ ( ) < 136,6 Á/éTL-
( ) « » i ( i ( ) i 1 ( >
» i

1960
’65
‘70
'75
'80
'85
'88
SEM HLUTFALL AF ÚTFLUTNINGSTEKJUM ( • ) ) ( j ,117.7 1113.J, AATL-
ÚTFLUTNINGSTEKJUR HVERT ÁR
100 ( 1
( ' ) 1
f ( >
( • i ) (
*
'S ; ' 4/ p V.

( ' < 2\ . .. 3 i .N?SPÁ
» . 7 < « ) < 1 ) ( ' ( ) 1 ( ) < » ' tl6.5 Í16,0 ÁÆTL.
10 , / > ( » ' i , \ ; < ~ i t
1960
'65
'70
75
-80
'85
'88
lGREIÐSLUBYRÐI, 1960-88, SEM HLUTFALL AF UTFLUTNINGSTEKJUM
íslendingar eru erlendum
skuldum vafinir.
Til þess að varðveita efiialegt
sjálfstæði þjóðarinnar til langr-
ar framtíðar er mikilvægt að
fara ekki yfir „hættumörk" i
erlendri skuldasöfnun.
Beztu ráðin til að sporna
gegn því eru: 1) að efla svo
innlendan peningasparnað að
hann geti mætt lánsfjárþörf
atvinnugreina og ríkisbúskap-
ar, 2) að landsmenn lifi ekki
um efni fram, eyði ekki meiru
en þeir afla. Á hvort tveggja
hefur skort.
í lok sl. árs námu erlendar
skuldir þjóðarinnar, samkvæmt
spá í septembermánuði sl., um
103 milljörðum króna. Þessi
skuldafjárhæð samsvarar
40,3% af landsframleiðslu árs-
ins. Greiðslubyrði erlendra
skulda sl. ár var um 16,5% af
útflutningstekjum, samkvæmt
sömu spá.
I
Þessum línum fylgir súlurit er
sýnir „þróun" erlendra skulda á
árabilinu 1960-1988: annarsvegar
hlutfall þeirra af landsframleiðslu
og hinsvegar hlutfall þeirra af
útflutningstekjum. Súluritið sýnir
jafnframt greiðslubyrði af erlend-
um skuldum þjóðarinnar á þessu
tímabili, það er hlutfall þeirra af
útflutningstekjum.
En hver er ástæða þess að
íslenzka þjóðin, atvinnuvegir
hennar og ríkisbúskapur, hefur
verið svo háð erlendu lánsfjár-
magni - erlendum spamaði - og
raun ber vitni um?
Ástæðan er sjálfsagt marg-
þætt. Það vekur hinsvegar at-
hygli að erlendar skuldir vaxa
hratt - sem hlutfall af lands-
framleiðslu - eftir að íslenzkur
peningaspamaður hmndi á árum
óðaverðbólgunnar. Erlendar
skuldir námu 29,8% af lands-
framleiðslu árið 1980 en 50,8%
árið 1985 þegar þær vóm mest-
ar. Greiðslubyrði erlendra skulda
(afborganir og vextir) var 13,2%
af útflutningstekjum árið 1978
en nær tvöfalt hærri eða 24,3%
árið 1984.
Eftir að íslenzkur peninga-
spamaður hófst á ný, með verð-
tiyggingu sparifjár og jákvæðum
vöxtum, hefur hlutfall erlendra
skulda af landsframleiðslu farið
minnkandi. Sama gildir að sjálf-
sögðu um hlutfall greiðslubyrðar-
innar af útflutningstekjum.
II
Hver var skuldastaða íslend-
inga árið 1972, eftir 12 ára feril
viðreisnarstjómar, samstjómar
Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks?
Þetta ár, 1972, námu erlendar
skuldir þjóðarinnar 24,9% af
landsframleiðslu (27% árið 1960).
Greiðslubyrði erlendra skulda
nam 11,3% af útflutningstekjum
árið 1972 (um 10% 1960). Allt
viðreisnartímabilið ríkir stöðug-
leiki í íslenzku efnahagslífí. Verð-
bólga innan við 10% að meðaltali
á árí.
Með vinstri stjóm 1971-1974
hefst það verðbólguskeið, sem enn
stendur og hæst reis 1978-1983.
Sparifé fólks brann til ösku,
óverðtryggt og á neikvæðum
vöxtum, á áttunda áratugnum og
fyrstu ámm þess níunda, m.a. í
ríkisbönkum. Innlendur peninga-
spamaður hmndi. Atvinnuvegir
og ríkisbúskapur sóttu á erlend
lánsfjármið.
Árið 1975, árið eftir að vinstri
stjómin fór frá, mældust þessar
erlendu skuldir 33,4% af lands-
framleiðslu (24,9% 1972) og
greiðslubyrðin 14,2% af útflutn-
ingstekjum (11,3% 1972).
Þessi skuldastaða skánar í tíð
ríkisstjómar Geirs Hallgrímsson-
ar 1974-1978. Árið 1978 mælist
hún 30,8% af landsframleiðslu og
greiðslubyrðin 13,2% af útflutn-
ingstekjum.
Skuldastaðan helzt svipuð árin
1979, 1980 og 1981, eins og hún
var 1978, eða 29,8%-31% af
landsframleiðslu, en árið 1982
sekkur þjóðin heldur betur í
skuldafenið. Þá fer þetta skulda-
hlutfall upp í 38,9%. Enn sígur á
ógæfuhliðina árið 1983; þá vex
skuldahlutfallið upp í 48,6%. Það
helzt svipað 1984 eða 48,3.%.
Hækkar enn 1985 og þá í 50,8%.
Það er hæsta skuldahlutfallið.
Eftir það rofar aðeins til á hinum
erlenda skuldahimni.
III
Greiðslubyrði erlendra skulda
er þyngst árið 1984, eða 24,3%
af útflutningstekjum. Það ár fer
langleiðina í íjórða hver útflutn-
ingskróna - fjórði hver fiskur - í
greiðslu afborgana og vaxta af
erlendum skuldum. Þetta hlutfall
fer síðan lítið eitt lækkandi hin
næstu árin.
Erlendar skuldir lækka lítið
eitt, sem hlutfall af landsfram-
leiðslu, næstu ár: 47,2% 1986,
40,6% 1987 og 40,3% 1988 (spá).
Ástæðan er aukið aðhald á þessu
sviði, minni framkvæmdir í
landinu og aukinn innlendur pen-
ingaspamaður, með tilkomu verð-
tryggingar á sparifé, jákvæðra
vaxta og spamaðarhvata í skatta-
lögum.
Greiðslubyrði erlendra skulda á
síðasta ári er talin hafa verið um
16,5% af útflutningstekjum, en
var hæst, sem fyrr segir, 24,9%.
Þetta vóm vissulega spor til
réttrar áttar.
IV
Erlendar lántökur geta verið
sjálfsagðar, ef þær ganga til arð-
samra framkvæmda, sem skila
kostnaði sínum fljótt og vel til
baka. Oðm máli gegnir um lán-
tökur vegna óarðbærra fram-
kvæmda, fjárfestingarmistaka,
eða til að bera uppi þjóðareyðslu
umfram þjóðartekjur, en allt þetta
setur að einhverju leyti mark sitt
á skuldasöfnun þjóðarinnar. Ógn-
vekjandi viðskiptahalli við um-
heiminn talar sínu máli um þetta
efni.
Athygli vekur fylgni vaxtar í
erlendum skuldum, gegn um
tíðina, og samdráttar innlends
peningaspamaðar. Ekki er heldur
laust við það að skuldaaukning
hafi og fylgni með tilteknum
stjómarmynstmm.
Greiðslubyrði erlendra skulda
er lægst á viðreisnaráranum, 7,7%
útflutningstekjum 1965 og 8,7%
1966, en fer hæst í 24,3% 1984.
Síðan hefur hún farið lækkandi
og var 16,5% á sl. ári sem fyrr
segir.
Tvennt rís máske upp úr þegar
hugað er að því, hvemig bezt sé
að hemja hina erlendu skuldasöfn-
un, sem flytur mikla fjármuni út
úr þjóðarbúskapnum. Hið fyrra
er að skapa skilyrði til innlends
peningaspamaðar, efla alla hvata
á þeim vettvangi. Refsiskattur á
ráðdeild, eins og ýjað hefur verið
að, væri glapræði. Það síðara er
að binda nýjar erlendar lántökur
við greiðslu eldri skulda og arðs-
amar framkvæmdir einvörðungu.
V
Vandi íslenzks efnahagsbú-
skapur kemur m.a. fram í fjórum
meinsemdum:
1) Verðbólgu, sem skekkir
rekstrar- og samkeppnisstöðu
íslenzkra atvinnuvega.
2) Viðskiptahalla, það er þjóð-
areyðslu umfram þjóðartekjur.
3) Erlendum skuldum, en þeirra
vegna flytzt mikið Qármagn út
úr landinu í formi vaxta og af-
borgana, ffarn hjá skiptum á þjóð-
arskútunni, ef svo má að orði
komast.
4) Margra milljarða ríkissjóðs-
halli, sem eykur á þenslu og verð-
bólgu. Og er raunar hluti við-
skiptahallans og hinnar erlendu
skuldasöfnunar.
Innlendur peningaspamaður,
sem máske er bezta efnahagsúr-
ræði þjóðarinnar við ríkjandi að-
stæður í þjóðarbúskapnum, vinn-
ur gegn framangreindum, Qór-
þættum vanda. Það kemur því úr
hörðustu átt ef landsfeður ætla
að skattleggja að velli þann vísi
peningaspamaðar, sem gert hefur
vart við sig hjá þjóðinni; ef „reka
á ofbeitarrollur ríkisbúskaparins
á spamaðarafréttinn", eins og
komizt var að orði í Staksteinum
á dögunum. Það kann ekki góðri
lukku að stýra ef sá afréttur blæs
upp á ný, eins og gerðist fyrir
fáeinum ámm.
Skýringarmyndin tíundar þrennt: l)Hlutfall
eriendra skulda 1960-88 af vergri lands-
framleiðslu (efra súluritið), 2) Hlutfall er-
lendra skulda af útflutningstekjum á sama
tíma (efri punktaröð síðara súlurits), 3)
Greiðslubyrði erlendra skulda sem hlutfall af
útflutningstekjum (neðsta punktaröðin). Árið
1988 tíundað samkvæmt spá.
Hallbera Bergs-
dóttir — Minning
Það munu vera meira en 25 ár
síðan ég kynntist Hallbera Bergs-
dóttur fyrst, en hún var náfrænka
konu minnar, og naut ég góðs af
einstakri frændrækni hennar. Hall-
bera, eða „Hadda frænka", eins og
við kölluðum hanajafnan, kom mér
fyrir sjónir sem harðgreind kona,
stálminnug og fróð og vel að sér
um flest það sem almenning varðar.
Var af þeim sökum jafnan gaman
að ræða við hana, og gilti þá einu
hvort til umræðu vom atburðir frá
liðinni tíð eða málefni líðandi stund-
ar, því að hún fylgdist vel með þjóð-
málum og lét skoðanir sínar á
mönnum og málefnum hressilega
hispurslaust í ljós og komst þá oft
eftirminnilega að orði.
Ég þekki ekkert til æsku- og
uppvaxtarára Hallbem, en trúlegt
þykir mér að hennar hlutskipti hafi
verið það sama og svo fjölmargra
annarra greindra og efnilegra ungl-
inga af hennar kynslóð, sem ytri
aðstæður meinuðu að afla sér þeirr-
ar skólagöngu sem hæfileikar stóðu
til. Um hitt get ég borið af eigin
kynnum, að henni tókst að verða
prýðilega sjálfmenntuð, og mun í
því efni hafa hjálpað gott upplag,
lestur góðra bóka og kynni af fjölda
fólks, sem hún hafði m.a. vegna
atvinnu sinnar.
Og ég held að ég megi fullyrða,
að hún þótti afbragðs starfsmann-
eskja, ekki síst þar sem mikið reyndi
á nákvæm og vönduð vinnubrögð.
En í þessum fáu minningarorðum
er ekki ætlunin að rekja æviferil
Hallbem, það hafa aðrir kunnugri
gért. Hér skulu henni aðeins þökkuð
að leiðarlokum tiyggðin og vinfeng-
ið í okkar garð. Frændsemin við
konu mína og böm okkar var af
hennar hálfu rækt af þeim hjartan-
legu manneskjulegheitum, sem em
manni svo ótrúlega mikils virði á
þessum tímum háværrar yfirborðs-
mennsku.
B.G.