Morgunblaðið - 09.12.1988, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. DESEMBER 1988
vc í í a,7ruicf»Tpr7n o giTn/inTiTp/W P,icih TSTi/TTnSífVf/
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 9. DESEMBER 1988
35
JIUv^nnMn^l^
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 70 kr. eintakið.
Gorbatsjov
í New York
Fimmti og síðasti fundur
Ronalds Reagans og Mik-
hails Gorbatsjovs var haldinn á
miðvikudag á smáeyju undan
Manhattan, hjarta New York.
Ef til vill má líta á fundarstað-
inn, skammt frá Wall Street,
höfiiðstöðvum auðvaldsins, og
Frelsisstyttunni, tákni lýðræðis
og frelsis, sem lýsandi fýrir það
sem hefur verið að gerast í Sov-
étríkjunum, síðan leiðtogamir
hittust fyrst í Genf haustið 1985.
Gorbatsjov hefur tekið til við að
feta í vestræn fótspor við stjóm
efnahagsmála og markaðskerfið
kallar á frelsi.
Gorbatsjov átti frumkvæði að
fundinum í New York eins og
að Reykjavíkurfundinum, öðrum
fundi leiðtoganna, haustið 1986.
Þá lögðu þeir línur um fækkun
og takmörkun kjamorkuvopna.
í Washington 1987 og Moskvu
1988 var gengið frá samkomu-
lagi um upprætingu meðal-
drægra eldflauga. í New York
var í senn um kveðjustund að
ræða og upphaf, því að George
Bush, verðandi Bandaríkjafor-
seti, hitti Gorbatsjov með Reag-
an. Bush tekur við línunni frá
Reykjavík af Reagan. Varafor-
setinn fer sér þó hægt í sam-
skiptum við Sovétríkin, þar til
hann tekur formlega við stjóm-
arforystunni.
Formlegt erindi Gorbatsjovs
til New York var að ávarpa Alls-
heijarþing Sameinuðu þjóðanna.
Það hefur enginn sovéskur leið-
togi gert síðan 1960 þegar Nik-
ita Khrústsjov talaði þar með
barsmíðum. Eins og þessi for-
veri sinn leggur Gorbatsjov mik-
ið upp úr því að koma Vestur-
löndum í opna skjöldu og valda
þeim erfiðleikum í áróðursstríð-
inu, sem er enn sem fyrr þáttur
í samskiptum austurs og vest-
urs. í New York tilkynnti Gorb-
atsjov að Sovétmenn myndu ein-
hliða fækka í hefðbundnum her-
afla sínum um 500.000 manns
á næstu 2 árum samhliða því
sem vopnabúnaður venjulega
heraflans yrði minnkaður.
Þessi ákvörðun er fagnaðar-
efni. Síðan 1973 hefa fulltrúar
austurs og vesturs rætt saman
í Vínarborg um samdrátt venju-
legs herafla í Mið-Evrópu
(MBFR-viðræðumar). Því miður
hefur enginn árángur náðst.
Ástæðan fýrir því er ekki síst
sú, að Sovétmenn og fylgismenn
þeirra í Varsjárbandalaginu hafa
mikla yfirburði í venjulegum
herafla andspænis Atlantshafs-
bandalaginu (NATO). Eru nú
uppi áform um að fleiri ríki teng-
ist þessum viðræðum í Vín
(þ. á m. ísland). Ætti ákvörðun
Sovétríkjanna að greiða fyrir því
að hinar nýju viðræður um gagn-
kvæman samdrátt hefjist. Hitt
var ekki síður athyglisvert, að
sovéski leiðtoginn sagði að Sov-
étmenn myndu breyta skipan
herafla síns í Evrópu þannig að
hann yrði framvegis í vamar-
en ekki árásarstöðu. Verða þessi
orð ekki skilin á annan veg en
þann, að sovéski heraflinn í Evr-
ópu hafí verið við það miðaður
að hann gæti ráðist á Vestur-
lönd. Hversu oft hafa Sovétmenn
ekki talið fullyrðingar í þessa
vem áróður og lygi?
Ræðu Gorbatsjovs verður að
skoða í sama ljósi og önnur
áform sovéska leiðtogans, að oft
er erfítt fyrir hann að brúa bilið
milli orða og athafna. Enn er
ástæða til að efast um að hann
hafí óskorað vald heima fyrir.
Fái hann yfirmenn hersins gegn
sér, ætti hann að hugsa til ör-
laga Khrústsjovs. Sé það mark-
mið Gorbatsjovs að endurreisa
efnahag Sovétríkjanna er niður-
skurður venjulega heraflans rök-
rétt ákvörðun frá þeim sjónar-
hóli, hvað svo sem herforingjarn-
ir segja. Skyndileg heimför Gor-
batsjovs frá New York vegna
hinna hroðalegu jarðskjálfta í
Armeníu minnir á, að hann verð-
ur eins og aðrir stjómmálamenn
að taka tillit til aðstæðna heima
fyrir. Raunar vom uppi vanga-
veltur um það í gær, að kannski
væri það fleira en náttúmham-
farir, sem kölluðu hann heim.
Þegar Gorbatsjov er tekinn til
við að feta í vestræn fótspor í
efnahagsmálum og boðar ein-
hliða afvopnun og breytta hem-
aðarstefnu, hljóta ráðamenn
Vesturlanda að bregðast við með
nýjum hætti. Kröfumar til
George Bush verða miklar í
þessu efni. För Reagans með
Gorbatsjov frá „keisaradæmi
hins illa“ að Frelsisstyttunni er
til marks um breytta afstöðu
vestrænna forystumanna.
Við mat á þróuninni í sam-
skiptum austurs og vesturs má
ekki horfa fram hjá þeirri stað-
reynd, að Sovétmenn vilja reka
fleyg á milli Evrópiunanna og
Bandaríkjamanna í NATO.
Öflug samstaða NATO-ríkjanna
hefur á hinn bóginn þröngvað
Sovétmönnum inn á afvopnunar-
brautina. Vitlausustu viðbrögð
við velgengni er að kasta því
fyrir róða sem velgengninni veld-
ur.
Náttúruhamfarirnar í Armeníu
Hrundi Lenín-
akan að þremur
fjórðu hlutum?
Reuter
Þar sem áður var heimili stendur nú ekki steinn yfir steini. Myndin er frá litlu þorpi í Norður-Armeníu.
New York. Reuter.
ÓTTAST er, að 75% borgarinn-
ar Lenínakans hafi hrunið til
grunna í jarðskjálftanum, sem
reið yfir Armeniu í fyrradag.
Er það haft eftir félaga í sov-
éska stjórnmálaráðinu.
Alexander Jakovljev sagði í gær
á fundi með bandarískum embætt-
is- og kaupsýslumönnum í New
York, að þúsundir eða tugþúsund-
ir manna hefðu farist í jarðskjálft-
anum og bætti því við, að óttast
væri, að Lenínakan, 200.000
manna borg, hefði hrunið að þrem-
ur fjórðu. Einn af yfirmönnum
armensku fréttastofunnar Armen-
press segir hins vegar, að 30-40%
borgarinnar séu í rústum.
Jarðskjálftar:
Hundruð
þúsunda
A., i i >cj i / i • hafh latist
Ottast ao tuffpusundir á öidinni
JHa Reuter.
manna hafi beðið bana
Sovétmönnum býðst aðstoð ríkisstjórna og hiálparstofinana
Moskvu. Reuter.
Stjómmálaráð Sovétríkjanna tilkynnti Margaret Thatcher, for-
hefur sent sérstaka nefiid undir sætisráðherra Bretlands. Hún sagði
forystu Nikolais Rhyzkovs, for-
sætisráðherra Sovétríkjanna, til
Jerevan vegna jarðsiqálftans
nærri landamærum Armeníu og
Tyrklands á miðvikudagsmorg-
un. Ekki hafa verið birtar endan-
legar tölur um um manntjón en
ljóst er að tugþúsundir manna
biðu bana i náttúruhamförunum.
Loftbrú með hjálpargögn hefur
verið mynduð milli Moskvu og
Armenfu. Ríkisstjómir fjöl-
margra ríkja heims og alþjóðleg-
ar hjálparstofiianir hafa boðið
Sovétmönnum aðstoð sína.
Míkhaíl Gorbatjsov Sovétleiðtogi
flaug síðdegis í gær til Moskvu
frá New York þar sem hann
hafði ávarpað Allsheijarþing
Sameinuðu þjóðanna. Tilkynnt
var að Gorbatjsov ætlaði á vett-
vang í Armeníu til að stjórna
sjálfur björgunaraðgerðum.
Upptök skjálftans voru u.þ.b. 50
km frá Lenínakan, næststærstu
borg Armeníu með á þriðja hundrað
þúsund íbúum. í borginni hrundu
öll hús hærri en átta hæðir. Eyði-
leggingin var einnig gífurleg í bæn-
um Spitak þar sem búa 30.000
manns auk fjöldamargra flótta-
manna frá Ázerbajdzhan. Jarð-
slqálftinn bætist ofan á hörmungar
Armena. sem átt hafa í útistöðum
við Azera undanfama mánuði.
Kommúnistaflokkur Azerbajdzhans
vottaði Armenum samúð sína í gær
og bauð alla mögulega aðstoð.
Alþjóða Rauði krossinn og Rauði
hálfmáninn tilkynntu í gær að yfir-
maður Sovéska Rauða krossins
hefði sent út hjálparbeiðni vegna
landskjálftans. Sovéski Rauði
krossinn sá um flutning hjálpar-
gagna frá Moskvu til jarðskjálfta-
svæðanna. í fyrstu ferðinni var
komið með 14,5 tonn af tjöldum,
ábreiðum og lyfium. Björgunar-
sveitir leggja nótt við dag að bjarga
mannslífum og safna blóði til handa
slösuðum. Sovétmenn íhuguðu í
gær hvort farið yrði fram á víðtæka
alþjóðlega aðstoð við fómarlömb
skjálftanna.
„Við munum gera allt sem í okk-
ar valdi stendur eins og að senda
skjólgóðan fatnað og lyf sem auð-
veldara er að komast yfír í Vestur-
Evrópu en á skjálftasvæðunum,"
að sveit slökkviliðsmanna frá Lon-
don væri lögð af stað til Armeníu
en sveitin tók meðal annars þátt í
björgunaraðgerðum vegna skjálft-
ans í Mexíkóborg árið 1985.
Slökkviliðsmennimir búa yfir hita-
skynjurum til að finna fólk sem
grafist hefur undir rústum bygg-
inga.
Helmut Kohl, kanslari Vestur-
Þýskalands sendi Gorbatsjov skeyti
þar sem hann bauð alla hugsanlega
aðstoð við að lina þjáningar fólks
á jarðskjálftasvæðinu.
Jacques Delors, formaður fram-
kvæmdanefndar Evrópubanda-
lagsns, bauð Sovétmönnum einnig
neyðarhjálp bandalagsins.
Ronald Reagan Bandaríkjafor-
seti og frú Nancy Reagan áttu 13
mínútna langt símtal við Gorbatsj-
ov-hjónin þegar ljóst var í gær
hversu hrikalegt tjón varð af
skjálftanum og vottuðu þeim samúð
bandarísku þjóðarinnar og buðu
alla mögulega aðstoð Bandaríkja-
manna, annað hvort beint eða í
gegnum alþjóðahjálparstofnanir.
Að skilnaði þökkuðu Reagan-hjónin
Gorbatsjov og Raísu komuna til
New York og sögðust vonast til að
sjá þau aftur annað hvort í Sov-
étríkjunum eða í Kalifomíu.
Talið er að þúsund manns hafi
misst heimili sín og a.m.k. fjórir
látist í austurhluta Tyrklands af
völdum jarðskjálftans. Samkvæmt
opinberum heimildum eyðilögðust
200 hús og og 400 skemmdust í
Kars-héraði. Tyrknesk stjómvöld
sögðust reiðubúin að veita Sovét-
mönnum aðstoð ef beiðni þar að
lútandi bærist.
Armenskar konur í bænum Spitak gráta ættingja sína, sem fórust í jarðskjálftanum í fýrradag.
Reuter
Á síðustu 20 árum hafa hundruð
þúsunda manna látið lífið í jarð-
skjálftum víða um heim en sá
skelfilegasti, sem sögur fara af,
átti sér stað f Shaanxi í Kína
árið 1556. Þá fórust 830.000
manna. í jarðskjálfta í Jiangsu-
héraði í Kina árið 1920 fórust
180.000 manna og 100.000 létu
lífíð í jarðskjálftanum mikla í
Tókýó í Japan árið 1923.
Alvarlegasti jarðskjálftinn á
þessari öld varð í borginni Tangs-
han í Kína 28. júlí árið 1976 en
þá fórust 240.000 manna. Var
hann 7,8 á Richter-kvarða og jafn-
aði borgina næstum við jörðu. Hér
á eftir verður getið sumra helstu
jarðskjálftanna á síðustu tveimur
áratugum:
• Khurasan í íran j ágúst 1968.
Talið er, að 12.000 manns hafi
farist.
• Yungay í Perú í maí árið 1970.
Allt að 70.000 fómst og 600.000
misstu heimili sín í jarðskjálftan-
um og skriðuföllum, sem færðu
borgina næstum á kaf.
• Guatemalaborg í febrúar 1976.
Nærri 23.000 misstu lífið í
skjálfta, sem var 7.5 á Richter og
skildi eftir spmngu, sem var 320
km löng, 2,5 metra breið og
þriggja metra djúp.
• Tabas i íran í september 1978.
Allt að 25.000 manns fómst í
skjálfta, sem mældist 7,7.
• A1 Asnam í Alsír, október
1980. Um 4.500 fómst.
• Napólí á Ítalíu í nóvember
1980. 4.800 létu lífið.
• Mexikóborg í september 1985.
Að minnsta kosti 10.000 manns
fórast í skjálfta, sem var 8,1 á
Richter.
• Yunnan-hérað í Kína, 6. nóv-
ember sl. Um 1.000 lést og hálf
milljón manna varð heimilislaus í
skjálfta, sem mældist 7,6.
Eitt mesta skjálftasvæði heims
New York. Reuter.
Jarðskjálftinn, sem varð í
Armeníu og Tyrklandi f fýrra-
dag, átti sér stað á einhveiju
mesta jarðskjálftasvæði á jörð-
inni. í fornum annálum segir frá
því, að árið 893 hafi 20.000
manna látið lífið í jarðhræring-
um á þessum slóðum.
Starfsmenn bandarísku jarð-
skjálftastöðvarinnar segja, að fyrri
skjálftinn hafi mælst 6,9 á Richter-
kvarða en sá síðari 5,8.
„Allt þetta land, hluti af Sov-
étríkjunum, Tyrklandi og íran, er
ákaflega virkt jarðskjálftasvæði og
ýmsar gamlar heimildir em til um
mikla og alvarlega landskjálfta,“
sagði Donald Finley, talsmaður
stöðvarinnar, og jarðskjálftafræð-
ingurinn Clement Shearer bætti því
við, að svæðið væri á mótum afríska
og evrasíska jarðflekans, tveggja
meginfleka, sem valda landskjálft-
um þegar annar gengur undir hinn
eða þegar þeir fjarlægjast.
Landskjálftinn í fyrradag er sá
mesti í Armeníu síðan eiginlegar
mælingar hófust en 1920 fómst 40
menn í skjálfta, sem var 6,2 stig á
Richter. Til er annar kvarði yfir
jarðskjálfta, Mercalli-kvarði, en
hann mælir fremur afleiðingamar
en upphaflegan styrkleika. Sam-
kvæmt honum var skjálftinn í fyrra-
dag 9 eða 10 en 12 jafngildir al-
gerri eyðileggingu.
Finley sagði, að enn væri ekki
hægt að spá fyrir um skjálfta með
neinni vissu og bandaríska jarð-
skjálftastöðin hefur aðeins látið
eina spá frá sér fara. Er hún sú, að
á ámnum 1985-93 verði skjálfti í
Parkfield í Kalifomíu, á milli San
Francisco og Los Angeles. Er hún
raunar aðeins reist á þeim sögulegu
sannindum, að þama hefur orðið
landskjálfti einu sinni á hverjum
22 áram. Er hans enn beðið.
Reuter
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra og Wilfired Marthens, forsætisráðherra Belgíu, við upphaf
fimdar þeirra í Brussel í gær.
Steingrímur Hermannsson í Brussel
Belgar styðja sjónarmið
Islendinga innan EB
Brassel. Frá Kristófer M. Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
Á Xundi sem Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra átti í
gær með Wilfried Marthens, forsætisráðherra Belgíu, gerði hann
Marthens grein fyrir afstöðu íslenskra stjórnvalda til Evrópu-
bandalagsins (EB). Marthens lýsti yfir skilningi á þeirri afstöðu
íslendinga að aðild að bandalaginu kæmi ekki til greina að svo
stöddu og hét stuðningi sinum við það sjónarmið að útilokað væri
að veita EB veiðiheimildir innan íslenskrar lögsögu.
Steingrímur sagði eftir fundinn
að viðræðurnqr hefðu verið
ánægjulegar enda auðveldaði sú
staðreynd að fíórir belgískir togar-
ar stunduðu nú veiðar á ísland-
smiðum mjög samskipti þessara
þjóða. Forsætisráðherra kvaðst
hafa gert Marthens grein fyrir því
að ekki kæmi til greina að fallast
á ítrekaðar kröfur Spánveija um
veiðiheimildir við ísland og hefði
Marthens lýst sig reiðubúinn til
að tala máli íslendinga við forsæt-
isráðherra Spánveija, sem hann
mun hitta á næstunni.
Forsætisráðherra sagði að það
virtist ljóst að samningum íslands
við EB yrði ekki breytt fyrr en
eftir 1992 er hinn sameiginlegi
markaður aðildarríkjanna verður
að vemleika. Hins vegar hefðu
þeir leiðtoga EB-ríkja sem hann
og aðrir íslenskir raáðherrar hefðu
rætt við undanfarið lýst yfir stuðn-
ingi við hagsmuni íslendinga í
þessum efnum. Steingrímur sagði
að lokum að svo virtist sem emb-
ættismenn EB væra að láta af
kröfum sínum um veiðiréttindi við
Island en það væri ljóst að stuðn-
ingur leiðtoga á borð við Helmut
Kohl, kanslara Vestur-Þýska-
lands, Margaret Thatcher, forsæt-
isráðherra Bretlands, Poul Schliit-
er, forsætisráðherra Danmerkur
og Wilfried Marthens við sjónar-
mið íslendinga væri mjög mikil-
vægur.
Steingrímur Hermannsson
heldur frá Bmssel í dag, föstudag,
til Lúxemborgar þar sem hann
mun sitja stjórnarfund alþjóða-
sambands fijálslyndra flokka.
Vinnuveitendasambandið:
Ráðstöfiinarfé lífeyrissjóða
ofreiknað um 2,5 milljarða
Vinnuveitendasamband íslands telur að ráðstöfunarfé lífeyrissjóða
sé í áætlunum fíármálaráðuneytisins ofreiknað um 500 milljónir á
þessu ári og allt að 2.000 milýónir á þvi næsta. Á þessu ári gerir
Qármálaráðuneytið ráð fyrir að ráðstöfimarfé lifeyrissjóðanna verði
12.700 milljónir á þessu ári og 16.900 milljónir á þvi næsta. Hús-
næðisstofhun fær 55% af ráðstöfiinarfé lífeyrissjóðanna að láni til
að fjármagna húsnæðiskerfið.
í fíárlagafmmvarpinu fyrir
næsta ár er miðað við að ráðstöfun-
arféð aukist á þessu ári um 46%
frá síðasta ári, og um 33% á næsta
ári. VSÍ gekkst fyrir könnun meðal
12 af stærri lífeyrissjóðunum og
kom í ljós að iðgjaldstekjur þeirra
stefni í að vera 27,5% meiri á þessu
ári en því síðasta. Hins vegar var
aukningin mjög mismunandi milli
sjóða, eða frá 18 til 45%.
Það er mat hagdeildar VSÍ að
meðaltal sjóðanna 12 gefí ekki full-
komlega rétta mynd af iðgjaldstekj-
unum, því þótt þeir hafi tekið við
liðlega helmingi iðgjalda á síðasta
ári, bendi margt til þess að hækkun
iðgjaldstekna annara sjóða sé tölu-
vert umfram meðaltalið. Sam-
kvæmt lauslegu mati er því gert
ráð fyrir að iðgjaldstekjur lífeyris-
kerfisins í heild vaxi um liðlega
þriðjung,. og að ráðstöfunartekjur
lífeyrissjóðanna í ár, sem áætlaðar
em 12.700 milljónir í fjárlagafmm-
varpinu, séu ofmetnar um 500 millj-
ónir króna.
Forsendur fjárlagaframvarpins
miða almennt við 7% aukningu
telqa á milli ára, meðan iðgjalds-
tekjur eiga að hækka um 33%. VSÍ
segir að hlutaskýring sé auknar
greiðslur af yfirvinnu, en það geti
fráleitt skýrt nema 6-7% aukningu.
Því sé óraunsætt að miða við meira
en 15% aukningu iðgjaldstekna á
milli ára, og því séu iðgjaldstekjur
sjóðanna ofmetnar um nær 2.000
milljónir.
í matinu er ekki tekið tillit til
vaxandi vanskila lifeyrissjóðsið-
gjalda á þróun ráðstöfunarfjár sjóð-
anna, en VSÍ segir að vísbendigar
séu um að vanskilin skerði ráðstöf-
unarféð umfram það sem að ofan
greinir. Það hafi mikil áhrif á stöðu
Húsnæðisstofnunar ríkisins, því í
áætlunum sé miðað við að stofnun-
in fái 55% af ráðstöfunarfé lífeyris-
sjóðanna til útlána á næsta ári.
Ofmat á ráðstöfunarfé sjóðanna
leiði því jafnframt til ofmats á út-
lánagetu Húsnæðisstofnunar um
allt að 1.100 milljónir króna, nema
til komi sérstök lánsfjáröflun.