Morgunblaðið - 16.03.1989, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. MARZ 1989
Jlfargiiiifrliifrtfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðaistræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Réttur neytenda
Neytendur hafa verið að
vakna til vitundar um rétt
sinn á undanförnum árum. Nú
er svo komið að framleiðendur,
innflytjendur, kaupmenn og
stjórnvöld, verða að taka mun
meira tillit til neytenda en áður
þótti ástæða til. Seljendur vöru
og þjónustu, sem ekki hugsa
um að standast þær kröfur,
sem neytendur géra til þeirra,
geta búizt við því, að verða
undir í samkeppninni. Nú hugs-
ar fólk meira en áður t.d. um
það hvaða efni eru sett í mat-
væli. Krafan um að vita hvað
fólk er að kaupa er orðin mjög
rík.
Þetta er m.a. árangur af
starfí samtaka neytenda víða
um heim, en þessi samtök stóðu
fyrir alþjóðadegi neytendarétt-
ar í gær. Neytendasamtökin
hér á Islandi eiga sér nokkuð
langa sögu en þau hafa eflzt
mjög hin síðari ár, Þar hafa
haldizt í hendur öflugt starf og
aukinn áhugi á neytendamál-
um. María E. Yngvadóttir,
varaformaður Neytendasam-
takanna, sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær: „Ég tel
að neytendavitund hafi aukizt.
Mér virðist fólk vera farið að
sinna þeim málum betur en
áður, enda byggist starf okkar
í Neytendasamtökunum á því,
að neytendur vinni með okkur.
Það hafði mikil áhrif á stöðu
neytenda, þegar verðbólgan
minnkaði á síðasta ári og hægt
var að kaupa vörur með tilliti
til gæða og verðs, sem ekki var
mögulegt á meðan vörur hækk-
uðu í verði frá degi til dags.“
Spurningin um það, hvaða
efni eru sett í mat er mikilvæg-
ur þáttur í umræðum um neyt-
endamálefni. Um ástand þeirra
mála hér segir María E. Yngva-
dóttir m.a.: „Það skortir reglur
yfir eiturefni, sem notuð eru á
grænmetið, innflutt sem inn-
lent. Við vitum ekki hvaða efni
við erum að láta inn fyrir varir
barna okkar, það á ekki ein-
göngu við um grænmetið, held-
ur einnig um aukefnin í mat-
vælum. Það var vitað fyrir ári
að nýja reglugerðin um aukefn-
in og innihaldslýsingar á mat-
vælum myndi ganga í gildi um
áramót, en þeir aðilar, sem
ekki höfðu aðlagað sig reglu-
gerðum, fengu framlengingu
fram á mitt þetta ár.“
Jóhannes Gunnarsson, for-
maður Neytendasamtakanna,
ræddi einnig aðgang neytenda
að upplýsingum í samtali við
Morgunblaðið í gær. Hann
sagði: „Neytandi kaupir sér flík
en til þess að hún eyðileggist
ekki þurfa upplýsingar um
meðferð að fylgja með. Hér eru
engar reglur til um það, að
seljendur skuli veita nauðsyn-
legar upplýsingar. Þetta er
hluti af þeim upplýsingaskorti,
sem snýr að neytendum."
Það er ljóst, að Neytenda-
samtökin hyggjast láta um-
hverfísmál meira til sína taka.
María E. Yngvadóttir sagði í
fyrmefndu samtali við Morgun-
blaðið: „Við þurfum að sinna
umhverfisþáttum miklu meira
en gert hefur verið og þá sem
upplýsingaaðili fremur en
kvörtunaraðili og sá aðili, sem
komið getur mikilvægum upp-
lýsingum á framfæri. I um-
hverfisþáttinn falla sorpeyðing-
armál og mengun og önnur slík
mál, sem tímabært er að tekin
verði mun fastari tökum.“
Jóhannes Gunnarsson sagði
einnig: „Um leið og við gerum
kröfu um að fá heilnæma mat-
vöru og hættulausa þá gildir
það sama um loftið, sem við
öndum að okkur. Þó ástandið
sé ekki orðið eins slæmt hér
og hjá mörgum nágrannaþjóð-
um okkar, þá verðum við að
fara að gæta okkar á ákveðn-
um sviðum. Má í því sambandi
nefna mengun í Reykjavík, það
er t.d. ólíft við Miklubraut á
stilludögum.“
Eins og af þessum ummæl-
um forystumanna Neytenda-
samtakanna hér má sjá verður
krafan um, að fullt tillit verði
tekið til neytenda, sterkari á
öllum sviðum. Þeir, sem upp-
fylla þessar kröfur, munu
standast samkeppnina, hinir,
sem reyna að komast hjá því,
verða undir. Það er alveg ljóst,
einfaldlega vegna þess, að að-
hald neytenda sjálfra er orðið
svo sterkt. En ummæli for-
manns og varaformanns Neyt-
endasamtakanna sýna, að kröf-
ur neytenda munu í framtíðinni
ekki einvörðungu snúa að selj-
endum vöru ogþjónustu, heldur
einnig að stjórnvöldum, sem
hafa mikil áhrif á umhverfis-
vemd með ákvörðunum sínum.
Stjómvöld geta einnig búizt við
því í framtíðinni, að samtök
neytenda beini athygli sinni að
þeirri þjónustu, sem opinberir
aðilar veita skattgreiðendum.
Starfsemi Neytendasamtak-
anna hefur því augljóslega já-
kvæð áhrif á þjóðfélagsþróun-
ina..
Móðurmálsvika í Flataskóla
Getum bætt málfar
- segirSigrún
Gísladóttir,
skólastjóri
FLATASKÓLI í Garðabæ helg-
aði siðustu viku, 6.-10. mars,
móðurmálinu. Ahersla var lögð
á bætt málfar og hafin herferð
gegn málvillum, blótsyrðum og
enskuslettum. Nemendur skól-
ans, sem eru á aldrinum 6-11
ára, fengust við ýmis viðfangs-
efhi í móðurmáli, athuguðu mál-
far í dagblöðum og öðrum fjöl-
miðlum, tóku útdrátt úr fréttum,
æfðu framsögn og tjáðu sig
munnlega, skrifuðu ljóð og sög-
ur, kepptu í ræðumennsku og
fleira, eftir aldri og áhuga.
Sigrún Gísladóttir, skólastjóri,
sagði að hugmyndin að þessari
móðurmálsviku hefði kviknað
snemma í vetur. Kennarar hefðu
verið sammála um að íslenskan
ætti í vök að veijast, krakkamir
töluðu oft rangt mál og mjög mikið
væri um enskuslettur. „í Fiataskóla
er að sjálfsögðu lögð áhersla á
móðurmálskennslu, líkt og í öðrum
skólum, en kennarar töldu nauðsyn-
legt að fá börnin til að tjá sig meira
sjálf,“ sagði Sigrún. „Það höfum
við gert til dæmis með því að láta
Sigrún Gísladóttir, skólastjóri.
Morgunblaðið/Bjami
þau semja sögur og ljóð og flytja
fyrir bekkjarfélaga sína. Þá höldum
við ræðukeppni af og til, sem nýtur
mikilla vinsælda. Móðurmálsvikan
var til að hnykkja betur á þessu
og við fjölguðum kennslustundum
í íslenskunni.“
Sigfrún sagði að þágufallssýki
væri mjög algeng meðal barna í
skólanum. „Þar við bætast alls kon-
ar ambögur," sagði hún. „Ég hef
til dæmis oft heyrt börnin segja
„Hvað skeði fyrir hann?“, í stað
„Hvað kom fýrir hann?“. Þá snúa
þau merkingu orða oft við, eins og
stúlkan sem sagði: „Ég er búin að
fýrirgefa honum" en átti við að hún
væri búin að biðjast afsökunar.
Þessi móðurmálsvika kom okkur
kennurunum einnig til góða og við
Yngri krakkarnir
herma eftir okkur
- segja Eiríkur, Inga, Linda Björk og Þórarinn
FJÖGUR 10 ára bekkjarsystkin úr 4. bekk R.J., þau Eiríkur Rafiis-
son, Inga S. Björgvinsdóttir, Linda Björk Eiríksdóttur og Þórarinn
Ingimundarson, sögðu að þau reyndu núna að tala gott mál. Það
yrðu þau meðal annars að gera vegna þess að yngri börn hermdu
eftir þeim, til dæmis enskuslettur.
„Við bjuggum til slagorð, nei
fyrirgefðu, kjörorð um að tala gott
mál. Það er fallegra að segja kjör-
orð,“ sagði Eiríkur og hin sam-
sinntu honum. „Svo skrifuðum við
niður nöfn á íslenskum fyrirtækj-
um, sem heita erlendum nöfnum
og þau eru mörg.“
Inga sagði að móðurmálsvikan
hefði verið til að hreinsa málið.
„Við erum ekki sjálfstæð þjóð ef
við tölum ekki okkar mál,“ sagði
hún ákveðin. Þórarinn sagði að
krakkar á hans aldri notuðu oft
enskar slettur. „Það eru alls konar
orð sem eru notuð, til dæmis „me
too“, „bæ“ og „holy cow“,“ sagði
hann. Linda Björk sagði að þessi
orð lærðu þau af bíómyndum og
textum sönglaga.
Börnin voru spurð, af hveiju þau
töluðu ekki eingöngu íslensku, því
hana hlytu þau að heyra miklu oft-
ar en enskuna. „Við horfum bara
svo mikið á bíómyndir, af því að
þær eru skemmtilegri en til dæmis
fréttimar. Bíómyndir em oftast á
ensku og þess vegna hlustum við
mikið á ensku,“ sagði Eiríkur. Inga
bætti því við, að litla systir hennar
væri farin að nota enskuslettur, sem
hún heyrði Ingu nota. Núna ætli
hún hins vegar að reyna að hætta
að nota ensk orð, svo systir hennar
noti þau ekki.
Börnin fjögur sögðust hafa feng-
ið refsistig fyrir málvillur, blót og
enskuslettur. Þórarinn hefði til
dæmis fengið refsistig fýrir að segja
„helvítis bjórinn“, í ræðu. „Núna
Inga S. Björgvinsdóttir, Linda Bjc
og Þórarinn Ingimundarson.
ætla ég að reyna að passa mig,“
sagði hann.
Börnin vom spurð hvað væri
hægt að gera til að gæta þess að
börn byiji ekki að nota enskuslett-
ur. Þau vom sammála um að það
væri mjög gott að hafa íslenskt tal
á öllu erlendu barnaefni í sjón-
varpi. „Lítil böm, sem geta ekki
Sjómenn
heiðra
Sigmund
SIGMUND Johannsson teiknari
og uppfinningamaður i Vest-
mannaeyjum var heiðraður sér-
staklega fyrir skömmu í tilefni
af 50 ára afinæli Skipstjóra- og
stýrimannafélagsins Verðandi í
Vestmannaeyjum.
Var Sigmund afhentur silfur-
skjöldur með áletmn þar sem hon-
um vom þökkuð störf i þágu örygg-
is sjómanna, ekki aðeins fyrir Sig-
mundsbúnaðinn, heldur fjölmörg
atriði sem hafa stórlega bætt ör-
yggi íslenskra sjómanna.
Morgun
Sveinn Valgeirsson skipstjóri, formaður Verðandi, afhendir Sigmund
heimili hans.