Morgunblaðið - 21.03.1989, Side 40

40
MORGUNBLAÐIÐ VJÐSHPIT/iflVINNULÍF ÞRIÐJUDAGUR 21. MARZ 1989
Fjármagnsmarkaður
Þjóðsagan um þungu
krónuna stenst ekki
— segir í greinargerð hagfræðideildar Seðlabankans um fjár-
magnskostnað af innlendum og erlendum lánum
SAMANBURÐUR á milli láns-
kjaravísitölu og gengis gjald-
miðla er markleysa út frá hag-
^r-fræðilegu viðhorfi og getur ekki
leytt af sér neinar veigamiklar
ályktanir. Þetta kemur fram í
nýrri greinargerð frá hagfræði-
deild Seðlabankans þar sem rak-
inn er samanburður á innlend-
um og erlendum Qármagns-
kostnaði frá 1979 til 1988. Bent
er á að slíkur samanburður út-
heimti að reiknað sé með mark-
aðsvöxtum á hverjum vettvangi
um sig, raunvöxtum á verð-
Á markaðinum
Nýr sprautu-
prentari
PLASTOS hf. hefur fengið
einkaumboð á Islandi fyrir
Videojet bleksprautuprentara,
en slíkir prentarar eru notaðir
til merkinga á vöru sem er á
ferð og rennur á færibandi
framhjá prenthausnum. Spraut-
ast textinn á hlutinn án þess að
snerta hann.
Að sögn Þorsteins Ó. Sigurðs-
^Sonar hjá Plastos hefur notkun
bleksprautuprentara aukist mikið
á sl. árum í matvælaiðnaði, t.d.
við dagmerkingu á neysluvörum
og kössum sem varan hefur verið
sett í. Þorsteinn segir að það skipti
ekki máli hvort um sé að ræða
gler, málm, plast, pappa, hvort
yfirborðið sé slétt eða hijúft, hvort
það drekki í sig vatn eða ekki, né
hvemig hluturinn sé á litinn, t.d.
glær eða svatur. „Videojet gerir
miklar kröfur til umboðsmanna og
veitti t.d. Plastos ekki umboð fyrr
en þeir höfðu kynnt sér ítarlega
að við værum færir um að veita
þá þjónustu sem krafist er og höfð-
, um skrifað upp á að senda raf-
eindavirkja átveggja vikna nám-
skeið í höfuðstöðvum Videojet í
Chicago."
Hvers vegna stofna viðskiptafræð-
ingar ekki fyrirtæki? Vitaskuld
kemur það fyrir, en staðreynd er,
engu að síður, að stofnun nýrra
fyrirtækja, þegar ekki er um að
ræða samruna, kaup eða hamskipti
eldri fyrirtækja, er oftast að frum-
kvæði fagmanna á framleiðslusviði
eða við viðkomandi þjónustu. Kokk-
ar og þjónar stofna veitingastaði,
bifvélavirkjar stofna viðgerðaverk-
stæði og flugmenn stofna flugfélög.
Þetta hefur verið nefnt sem hluti
af skýringu á því hvers vegna gjald-
þrotum fer svo ört fjölgandi í ná-
grannalöndum okkar. Hér á landi
er nýstofnun og eigendaskipti veit-
ingastaða glöggt dæmi um þetta.
Fyrirtæki era stofnuð vegna sér-
þekkingar eigendanna á framleiðslu
þess. Stofnað er til mikils kostnaðar
og fyrirtækinu hent út á hinn
grimma samkeppnismarkað rétt
eins og ósyndu ungbarni fyrir borð.
Aðalatriðin útundan
Fjármálastjórn, markaðsmá! og
starfsmannasýsla, — þessir þrír
veigamestu póstar ásamt sérþekk-
ingu framleiðslunnar, eru því miður
tryggðan grunn hér á landi en
nafnvöxtum erlendis.
í formála í greinargerð Seðla-
bankans kemur fram að eðlilega
hafi lánskjaravísitalan hækkað
langmest í samanburði við gengi
þar sem hún hafi verið mælikvarði
heildarverðlags. Gengi gjaldmiðla
sé aftur á móti aðeins takmarkað-
ur þáttur verðlagsins frá innlend-
um sjónarhóli og svari til mismun-
ar á verðbólgu hérlendis og erlend-
is og í hlutaðeigandi löndum í
langtímasamhengi. Þá segir enn-
fremur um samanburð gengis og
lánskjaravísitölu: „Samanburður-
inn er réttlættur með því að láns-
kjaravísitalan sé notuð til verð-
tryggingar lánsfjár og sé sem slík
sérstakur gjaidmiðill „sterkasti
gjaldmiðill í heimi“. Sé þessi verð-
tryggða króna innlendum atvinnu-
vegum svo þung í skauti að hún
sligi þá. Hér skýtur margt skökku
við. I fyrsta lagi er viðmiðun við
lánskjaravísitölu ekki annað en
eftirlíking stöðugs verðlags. Stað-
hæfingin jafngildir þannig yfirlýs-
ingu um að íslenskir atvinnuvegir
HAGNAÐUR NIB að óreiknuð-
um óreglulegum liðum varð 31
milljón SDR eða 1.1918 milljónir
króna á síðastliðnu ári og er það
3 milljón SDR lækkun frá árinu
áður. Hagnaðurinn samsvarar
8,6% vöxtum af eigin fé. Starf-
semi Norræna fjárfestingar-
bankans einkenndist af áfram-
haldandi vexti árið 1988, bæði
varðandi norrænar og alþjóðleg-
ar lánveitingar. Bankinn fylgdi
áfram virkri lántökustefnu sinni
of oft vanræktir, og því er gröfin
tekin um leið og boðskort eru send
út fyrir hanastélið á opnunardegi.
Hér í eina tíð var miklu auðveld-
ara fyrir málara, sem hætti að geta
klifrað í stigum við málningarstörf
að opna bara verslun með málning-
arvörar. Samkeppni var væg og
venjur neytenda breyttust lötur-
hægt. Þess háttar fyrirtæki gátu
meira að segja dafnað allt til þess
dags að þau urðu svo stór, að það
þurfti að ráða viðskiptafræðing til
að starfa 'með eigandanum við
umsýslu fjár.
Þessir dagar era taldir. Samrani
stórra fyrirtækja hér á landi innan
sömu eða skyldra atvinnugreina er
meðal annars tilkominn vegna þess
að viðhorf hinna menntuðu við-
skiptafræðinga og stjórnunar-
manna fá að ráða. Þeir meta til-
kostnað og arðsemi, hámarksnýt-
ingu á auðlindum, og ekki síst stöðu
markaðarins. Horfíð er frá ýmsum
gömlum metnaðarmálum, minnis-
varðastefnu í byggingárlist og jafn-
vel titlatogi.
Horft til framtíðar
Nú er farið að meta afrakstur
séu ekki svo burðugir að þeir megni
að skila ijármagni sínu óskertu til
baka, svo að ekki sé talað um raun-
verulega arðgjöf. í öðra lagi er
með sterkum eða veikum gjald-
miðli yfirleitt átt við verðgildi
þeirra í skiptum fyrir aðra gjald-
miðla. Kjör og skilmálar innlendra
atvinnuvega era í því samhengi
metnir eftir raungengi eða nánar
mældri samkeppnisstöðu, en ekk-
ert slíkt hefur verið tekið með í
þennan samanburð.“
Þá segir um lánskjarasaman-
burð að engin lánskjör séu þekkt
með nafnvirði eða verðtryggingu
fjár einni saman, heldur verði að
taka vexti með í reikninginn. Þá
fylgi sá munur notkun lánskjarav-
ísitölunnar að með henni séu not-
aðir raunvextir sem að jafnaði séu
mun lægri en nafnvextir sem al-
mennt séu notaðir erlendis þ.e.
lægri en nemur verðbólgunni ytra.
Við lánskjaravísitöluna beri þá að
bæta raunvöxtum um leið og nafn-
vöxtum sé bætt ofan á gengisví-
sitölur.
Erlendir vextir í útreikningum
og heildarlántökur bankans urðu
meiri en árið á undan. Bankinn
ákvað á árinu að setja á stofh
skrifstofu í Finnlandi og er það
fyrsta skrifstofa bankans utan
Finnlands.
Útborguð lán til fjárfestinga á
Norðurlöndum námu á árinu 1988
samtals 434 milljónum SDR sem
samsvarar 27.019 milljónum króna
en námu 508 milljónum SDR árið
1987 að því er fram kemur í tilkynn-
ingu frá NIB. Upphæð útistandandi
hverrar bundinnar krónu og það er
líka meira gert af því en áður
tíðkaðist að horfa til næstu framtí-
ðar. Hver verður staða fyrirtækisins
að fimm áram liðnum við óbreyttar
aðstæður? Hvernig er hægt að
Með samruna
fyrirtækja er
verið að horfa
til framtíðar-
innar
bæta þá stöðu með aðgerðum, sem
teknar eru nú þegar? Ákvarðanir
af þessu tagi era dæmi um vinnu-
brögð fagmanna í stjómendastétt.
Hinir sem ekki era nægilegir'
kunnáttumenn í stjórnunaraðferð-
um en án efa góðir fagmenn á sínu
sviði eiga það á hættu að láta ósk-
hyggju ráða ferð, en veigra sér
Seðlabankans eru valdir libor-
vextir (millibankavextir í London)
hlutaðeigandi gjaldmiðla, að við-
bættu 2% álagi sem talið er fara
nærri þeim kjöram sem hérlendum
fyrirtækjum bjóðast í þeim við-
skiptum. Þessir vextir era reiknað-
ir með gengisálagi hvers árs til að
fá fram ígildi nafnvaxta en þeir
síðan færðir niður með lánskjarav-
ísitölu til þess að fá fram raun-
vexti. Þessu til samanburðar era
teknir skuldabréfavextir banka á
verðtryggðum og óverðtryggðum
Iánum. Ekki er reiknað með skatti
á erlendar lántökur. Á meðfylgj-
andi mynd sést raunvirði höfuð-
stóls. Innlendu lánskjörin hafa leg-
ið neðan hinna erlendu yfir mest-
allt tímabilið. Segir í greinargerð
Seðlabankans að óverðtryggðu
kjörin hafi reynst gjafkjör á heild-
ina litið fram til 1987 en hin verð-
t^yggðu hafi snert lágpunkta ECU.
Þau hafi nálgast SDR-kjör eða
meðalkjör erlendra lána þjóðarbús-
lána hækkaði í 2.008 milljónir SDR
sem samsvarar 124.894 milljónum
íslenskra króna. Útistandandi lán
námu 1.691 milljónir SDR árið
1987.
Hvað alþjóðleg lán varðar jók
bankinn enn lánveitingar sínar á
alþjóðavettvangi á árinu 1988 og
útborguð lán á árinu námu samtals
101 milljón SDR sem samsvarar
6.267 milljónum íslenskra króna.
Útistandandi lán til verkeínafjár-
festinga (PIL-lán) náðu 203 milljón-
jafnramt við að leita sérþekkingar
á sviði markaðsmála og fésýslu.
Vitaskuld er viðskiptafræðiprófið
ekki opinber gæðastimpill og marg-
ir ófaglærðir hafa meðfætt við-
skiptavit. En það breytir þó ekki
því, að þegar viðskiptalærðir menn
veigra sér almennt við að stofna til
nýs atvinnurekstar, þá kann það
að vera vísbending um að skilyrði
til slíks séu ekki góð.
Gjaldþrotin líka til góðs
Gunnar Berge, fráfarandi fjár-
málaráðherra Noregs sagði það
ekki vera albölvað hversu gjald-
þrotum fjölgaði í atvinnurekstri þar
i landi. Hið góða við það væri að
það væri dæmi um að endurnýjun
ætti sér stað, og nýir menn með
heilbrigðari rekstarskilning tækju
við. Það væri kannski sárt í svip,
en tryggði fyrirtækjunum þó
framtíð þrátt fyrir allt.
Höfundur er markaðsfræðingur
og skrífar jafnaðarlega iim mark■
aðsmál í Morgunblaðið.
ins fyrst undir lok tímabilsins.
í niðurstöðum segir loks að
kvörtunarefnið hafi verið að inn-
lend lánskjör hafi verið of þungbær
og skuldinni skellt á lánskjaraví-
sitölu. Komið hafi í ljós að hún sé
hinn almenni samanburðargrund-
völlur sem ekki hafi valdið neinum
umskiptum. Orsaka þeirra sé að
leita í raungengisbreytingum sem
ráðist í senn af ytri skilyrðum og
gengisstefnu stjórnvalda, gengis-
þróun þeirra gjaldmiðla sem séu
fyrirferðamestir í stofni erlendra
lána og vaxtabreytingum heima
og erlendis. Þessir áhrifaþættir séu
að meginhluta utan áhrifasviðs
hérlendra stjórnvalda og þannig
við engan að sakast á hvorn veginn
sem fer.
í greinargerð Seðlabankans er
sýnd þróun erlendra og innlendra
lánskjara þ.e. verðtryggð og óverð-
tryggð kjör svo og ýmis lánskjör
á erlendum fjármagsmörkuðum.
um SDR eða 12.608 milljónum
króna en voru 124 milljónir SDR
árið á undan. Verkefnafjárfestinga-
lán eru veitt til þróunar- og ríkis-
verslunarlanda. Þar að auki hefur
bankinn veitt 15 milljóna SDR (947
milljón krónur) fjárfestingalán til
iðnaðarlanda í Vestur- Evrópu og
Norður-Ameríku.
Á liðnu ári var tekin endanlega
ákvörðun um stofnun Norræna þró-
unarsjóðsins (NDF) bæði í einstök-
um löndum og á norrænum vett-
vangi. Samkomulagið um NDF tók
gildi 1. febrúar 1989 og hefst starf-
semin nú í vor. Rekstur NDF mun
verða í náinni samvinnu við NIB.
Grunnfé sjóðsins er 100 milljónir
SDR og veitir sjóðurinn vaxtalaus
lán til 35-40 ára, aðallega til lág-
og lágmeðaltekjulanda til fjárfest-
inga í þróunarverkefnum í norræna
þágu.
Fjármálaráðherrar Norðurland-
anna hafa lagt til að fjárfesting sem
dregur úr loft- og vatnsmengnn sé
í norræna þágu þótt sjálf fjárfest-
ingin varði aðeins eitt norrænt land.
Á svipaðan hátt ættu norrænir
hagsmunir að vera fyrir hendi varð-
andi umhverfisverndarfjárfestingar
í grannlöndum Norðurlandanna
þótt aðeins eitt Norðurlandanna
selji vörar eða þjónustu í tengslum
við verkefnið. Tillagan var rædd á
fundi Norðurlandaráðs í Stokk-
hólmi.
Á árinu 1988 tók bankinn lán í
formi skuldabréfa og einkainnlána
að upphæð 1.122 milljónir SDR eða
69.802 milljónir króna en samsvar-
andi lántökur námu 990 milljónum
SDR í fyrra. Heildarapphæð
langtímainnlána bankans nam í
árslok 3.121 milljónir SDR eða
194.109 milljónir króna. Árið 1987
nam þessi upphæð 2.450 milljónum
SDR. Lausafé bankans jókst á árinu
í 980 milljónir SDR eða 60.929
milljónir króna en var 2.450 millj.
SDR árið 1987.
Á markaði
Guði sé loffyrir gjaldþrotin!
Bankar
Hagnaður Norræna fiárfest-
ingarbankans 1918 milljónir