Morgunblaðið - 15.04.1989, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Lexían frá ’83
Sú vegferð, sem íslenzkt
samfélag hefur lagt að baki
síðasta misserið undir hand-
leiðslu núverandi ríkisstjómar,
minnir um sumt á framvinduna
í efnahags- og atvinnumálum
íslendinga 1980-1983. Þetta
er íhugunarefni, ekki sízt fyrir
þá sök að í lok þessa viðmiðun-
artíma, eða á fyrsta ársfjórð-
ungi 1983, brotlenti íslenzkur
þjóðarbúskapur í 130% verð-
bólgu.
A árinu 1980 var megin-
markmiðið í efnahagsmálum
að draga úr verðbólgu en
tryggja jafnframt fulla atvinnu
og jafnvægi í viðskiptum við
önnur lönd, eða sú var útlistun
þeirra, er við stjómvölinn sátu.
Verðbætur á laun vóm
skertar umtalsvert árið 1981.
Raunar vóru verðbætur á laun
skertar þrettán sinnum — sam-
tals um 50% — á þessu „félags-
hyggjutímabili", þ.e. frá 1. des-
ember 1978 að telja til sama
tíma 1983. Fastgengi var og
fest í sessi árið 1981 og komið
á „hertu verðlagseftirliti“.
Á hinn bóginn var haldið
uppi háu eftirspurnar- og at-
vinnustigi með miklum erlend-
um lántökum. Mótsagnir þess-
arar efnahagsstefnu sögðu til
sín síðari hluta ársins 1981,
m.a. í versnandi afkomu at-
vinnuveganna. í kjölfar sigldi
aukin lánsfjáreftirspurn. Þessi
framvinda, ásamt miklu inn-
streymi erlends lánsíjár, jók á
eftirspum eftir hvers konar
innflutningi. Erlendar skuldir
og viðskiptahalli hlóðust upp.
Þegar árið var allt reyndist
umtalsverð gengislækkun óhjá-
kvæmileg til þess að jafna mis-
vægi í afkomu atvinnuveganna
sem og í viðskiptajöfnuði. Bak-
slagið var slíkt að meðalgengi
erlendra gjaldmiðla gagnvart
íslenzku krónunni var 80%
hærra í desember 1982 en á
sama tíma 1981. Gengi Banda-
ríkjadals hafði tvöfaldazt á einu
ári.
„Vélgeng" víxlhækkun
kaupgjalds og verðlags, sem
þá réð ríkjum, sá síðan um
framhald ferðar atvinnulífsins
fram á brún hengiflugsins.
Ávinningur gengislækkunar-
innar fyrir atvinnulífið hvarf í
vaxandi verðbólgu — síhækk-
andi framleiðslukostnaði — sem
skekkti samkeppnisstöðu inn-
lendrar framleiðslu. Vöxtur
verðbólgunnar fór langt fram
úr verðrisi áranna á undan, sem
þó var ærið, eða yfir 50% að
meðaltali fimm næstu ár á
undan, allar götur frá kjara-
samningunum 1977 talið.
Sjúkdómseinkenni í þjóðar-
búskapnum 1982 og 1983 vóru
þessi:
1) Langvarandi taprekstur
undirstöðugreina, rýrnun eig-
infjár og skuldasöfnun.
2) Mikill viðskiptahalli.
3) Hrun í heildarsparnaði
landsmanna, einkum peninga-
legum sparnaði.
4) Samdráttur í fjárfestingu
og stöðnun í framleiðni.
5) Miklar skattahækkanir til
ríkisins.
6) Samdráttur þjóðarfram-
leiðslu og þjóðartekna.
7) Óðaverðbólga.
Verklag ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar og
sjúkdómseinkenni í atvinnu- og
efnahagslífi þjóðarinnar nú
minna um margt á framvindu
mála 1978-83, hvort sem sorg-
arsagan endurtekur sig að öllu
leyti eða ekki. Einkum og sérí-
lagi má sjá svipuð teikn á lofti
að því er varðar rekstrarstöðu
atvinnulífsins, skattahækkanir,
erlendar skuldir og viðskipta-
halla. Hjöðnun verðbólgu, sem
var mikil um tíma, heyrir nú
liðnum tíma til. Verðbólgan er
aftur komin á skrið, einkum
vegna stórhækkaðra ríkis-
ska.tta í verði vöru og þjónustu.
Ástandið er að því leytinu
til verra nú en þá að atvinnuör-
yggi fólks er minna en verið
hefur síðustu tvo áratugina.
Skráð atvinnuleysi í marz-
mánuði sl. samsvarar því að
2.500 einstaklingar á vinnu-
aldri hafi gengið atvinnulausir,
eða 2% af mannafla. Þetta er
mesta atvinnuleysi í þessum
mánuði frá því skráning hófst
árið 1975. Ef útgjöld fram-
leiðslufyrirtækja vaxa frá því
sem nú er, án tekjuauka á
móti, má búast við fjöldastöðv-
un þeirra, einkum í sjávarút-
vegi, og tilheyrandi atvinnu-
leysi og rýrnun þjóðartekna,
þ.e. lífskjara. Rekstrarstöðvun
sjávarútvegsfyrirtækja myndi
bitna verst á landsbyggðinni.
Þegar horft er til þess að
ríkisstjómin var mynduð gagn-
gert til þess „að leysa bráðan
efnahagsvanda“ og „treysta
grundvöll atvinnulífsins, stöðu
landsbyggðarinnar og undir-
stöðu velferðarríkis á íslandi“
má flestum ljóst vera, að hún
hefur brugðizt trúnaði og kol-
fallið á reynsluprófí sínu.
Þeir kyssa á vöi
eftir Þorstein Pálsson
Ríkisstjórnin hefur komið sjálfri
sér í býsna kynlega stöðu eftir
kjarasamninga við hluta opinberra
starfsmanna. Augljóst er að stjóm-
in veður í þeirri vinstri villu að þjóð-
in lifi á ríkisumsvifum en ekki verð-
mætasköpun atvinnuveganna.
Fjármálaráðherrann verður að
vísu ekki sakaður um að hafa_ sam-
ið um miklar kauphækkanir. Óhætt
er að fullyrða að í annan tíma hef-
ur ekki fengist jafn hógvær niður-
staða eins og nú. Tölurnar í kjara-
samningunum eru því ekki tilefni
til gagnrýni. Og þó að enginn saki
forystu BSRB um undirgefni hefur
hinn nýi formaður samtakanna sýnt
óvenju mikinn skiining á þröngri
stöðu ríkissjóðs. Hann bergmálar
fjármálaráðherra betur en nokkur
annar.
Skattahækkanir gefa
ríkissjóði svigrúm
Niðurstaða þessara kjarasamn-
inga er því sú að þeir sprengja ekki
þær áætlanir sem gerðar hafa verið
um útgjöld ríkissjóðs á þessu ári.
Þar kemur annað til. En fjármála-
ráðherra getur ekki leyft sér að
horfa á þjóðarbúskapinn frá svo
þröngu sjónarhorni að þar rúmist
ekki annað en ríkissjóður sjálfur.
Ögranir hans og hótanir í garð at-
vinnuveganna í tengslum við niður-
stöðu þessara kjarasamninga af-
hjúpa því vel skilningsleysi ríkis-
stjórnarinnar á vanda atvinnufyrir-
tækjanna í landinu.
Fjármálaráðherrann byijaði
þetta ár með því að hækka skatta
um sjö milljarða króna. Hvert voru
þeir peningar sóttir? Það var farið
ofan í kassa atvinnufyrirtækjanna
og vasa launafólksins. Þessir sjö
milljarðar króna frá atvinnufyrir-
tækjunum og launafólkinu gera það
að verkum að ríkissjóður getur tek-
ið á sig þessa hógværu launahækk-
un sem felst í kjarasamningum við
BSRB án þess að raska áætluðum
niðurstöðutölum fjárlaga af þeim
sökúm.
Atvinnulífíð fær
ekki svigrúm
Hver eru síðan viðbrögð ríkis-
stjórnarinnar gagnvart atvinnulíf-
inu í landinu? Svar ríkisstjórnarinn-
ar er kalt og ákveðið: Við erum
búnir að gera hreint fyrir okkar
dyrum í ríkissjóði og hækka laun
okkar starfsmanna. Þið getið hins
vegar haldið áfram að tapa og verð-
ið að ganga til kjarasamninga við
ykkar starfsmenn á þeim grund-
velli. Það er tæplega unnt að ögra
atvinnuvegunum með meiri hroka
og yfirlæti en ríkisstjórnin hefur
gert með þessu.
Forysta Framsóknar reynir að
benda á að hér fari Ólafur Ragnar
Grímsson og þeir beri auðvitað ekki
ábyrgð á því sem hann segir. Sjáv-
arútvegsráðherrann stóð til að
mynda upp á Alþingi og sagði að
nauðsynlegt væri að gera ráðstaf-
anir til þess að bæta stöðu atvinnu-
veganna og nefndi sérstaklega í því
sambandi að breyta þyrfti gengi
krónunnar ef sjávarútvegur og iðn-
aður ættu að eiga þess einhvern
kost að gera sömu kjarasamninga
við sína starfsmenn og ríkið hefur
gert við opinbera starfsmenn.
Framsókn ber sömu ábyrgð
En sjávarútvegsráðherrann sem
gegndi starfi forsætisráðherra þeg-
ar þessi ummæli voru viðhöfð hafði
ekki fyrr gengið niður úr ræðustóli
á Alþingi en formaður Alþýðu-
bandalagsins stóð þar upp og ítrek-
aði allar fyrri yfirlýsingar um, að
ekki kæmi til greina að gera nú
ráðstafanir til þess að bæta rekstr-
arstöðu atvinnuveganna og síst af
öllu að breyta gengi krónunnar.
Þannig var þessi forystumaður
Framsóknar og starfandi forsætis-
ráðherra niðurlægður samstundis í
umræðum á Alþingi. Auðvitað er
það satt og rétt að formaður Al-
þýðubandalagsins mótar stefnu
þessarar ríkisstjórnar í efnahags-
og atvinnumálum. Og í hvert sinn
sem talsmenn Framsóknarflokksins
reyna að viðra aðrar hugmyndir
hefur hann vöndinn á loft eins og
hann gerði í umræðunum á Alþingi
Þorsteinn Pálsson
„Augljóst er að ekki er
unnt að halda áfram
millifærslum í þeim
mæli sem gert hefur
verið. Skattgreiðendur
rísa einfaldlega ekki
undir því. Ekkert bend-
ir til þess að verulegar
verðhækkanir komi
fram á erlendum mörk-
uðum á næstu vikum.
Ríkisstjórnin verður því
nú að gefa um það skýr
svör hvað taka eigi við
og hvernig halda eigi
áfram.“
í þessari viku gagnvart Halldóri
Ásgrímssyni.
Fram til þessa hefur forysta
Framsóknarflokksins bmgðist við
með því einu að kyssa á vöndinn.
Framsóknarflokkurinn ber því fulla
ábyrgð á viðbrögðum og ákvörðun-
AF INNLENDUM
VETTVANGI
HJÖRTUR GÍSLASON
Lífeyrissjóðina skortir fé:
Frá 10 til 150% hækl
gjalda þarf til að ná ji
Bilið hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins brúað með opinb
ÓTRYGGT ævikvöld vofir yfir
mörgum íslendingum á næstu ára-
tugum, fari svo sem horfir. Lífeyris-
sjóðir landsmanna hafa í mörgum
tilfellum lofað félögum sínum hærri
lífeyri eftir starfslok en þeir geta
staðið við. Staða sjóðanna er þó
mjög mismunandi til dæmis mun
Lífeyrissjóður verzlunarmanna ná
að standa við skuldbindingar sínar
með tiltölulega litlum tilfæringum
og án þess að skerða þurfi lífeyri.
Skýringar á þessari stöðu em marg-
víslegar og staða sjóðanna sömu-
Ieiðis mismunandi. Ríkissjóður bæt-
ir upp mismun sjóðs starfsmanna
ríkisins, Lífeyrissjóður verkfræð-
inga lofar aðeins því, sem hann
ræður við hverju sinni, en hjá öðmm
sjóðum, sem lofa ákveðnum Iífeyri
í samræmi við greidd iðgjöld, virð-
ist fátt til bjargar nema ný laga-
setning. Aldursdreifing ræður
miklu um stöðuna og hjá Lífeyris-
sjóði verzlunarmanna þarf aðeins
annaðhvort lítilsháttar aukningu
ávöxtunar eða hækkun iðgjalda úr
10% í 10,8. Bætti ríkissjóður ekki
upp mismuninn á sjóði ríkisstarfs-
manna þyrftu iðgjöld að verða 25%
af launum til að hægt verði að
standa við skuldbindingar um
lífeyri.
Óhagkvæm aldursdreifing
Skýringar á misræminu milli lof-
aðs lífeyris og mögulegrar greiðslu-
getu em margar. Aldursdreifing
sjóðsfélaga hefur breyzt. Fleiri og
fleiri félagar öðlast lífeyrisréttindi,
en yngra fólkinu fækkar hlutfalls-
lega með minnkandi viðkomu þjóð-
arinnar. Því greiða færri í sjóðina
en áður, en fleiri fá greiðslu úr
þeim. Aldursdreifing sjóðfélaga er
mjög mismunandi, en sem dæmi
um stöðuna má nefna að í Lífeyris-
sjóði verzlunarmanna er meðalaldur
sjóðfélaga 32 ár, sem er líklega sá
lægsti sem um getur. Það er helzta
ástæða þess að sá sjóður er einna
bezt settur af lífeyrissjóðunum. Á
síðasta áratug, áratug óðaverð-
bólgu, færðist fé úr sjóðunum til