Morgunblaðið - 09.06.1989, Qupperneq 14

M0KGUN13LAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JÚNÍ 1989

Minning:
Jóhann Lárus Jóhannes
son bóndi, Silfrastöðum
Fæddur 20. maí 1914
Dáinn 31. maí 1989
Hinn 1. maí sl. var mannfagnað-
ur mikill á Silfrastöðum. Húsfreyjan
átti sjötugsafmæli þennan dag og
jafnframt fögnuðu menn 75 ára
afmæli bóndans sem enn var raunar
tæpar þrjár vikur undan. Húsrými
er mikið á Silfrastöðum eins og
mörgum er kunnugt en svo fór þó
að setið var eða staðið á nær hverj-
um auðum bletti í húsinum, slíkur
var manngrúinn sem sótti þau hjón
heim í virðingar- og vináttuskyni.
Þetta kvöld staðfestist svo ekki
varð um villst að hið mikla hlutverk
sem húsráðendur á Silfrastöðum
hafa gegnt í félags- og framfara-
málum Akrahrepps og Skagafjarð-
arsýslu á undangengnum áratug-
um. Þetta kvöld lýsti einnig af
þeirri fádæma gestrisni og höfð-
ingslund sem allir viðstaddir og
ótölulegur fjöidi annarra manna,
innlendra og erlendra, hefur notið
á Silfrastöðum fyrr og síðar. Þang-
að hafa komið gestir með gleði-
brag, staldrað við dagstund og horf-
ið síðan á braut ríkari en áður af
perlum minninganna, en þangað
hafa menn einnig komið krepptir á
sál og hjarta og snúið aftur endur-
nærðir að liðnum nokkrum dögum,
vikum eða jafnvel mánuðum. Ekk-
ert nútímaheimili þekki ég sem bet-
ur rís'undir samanburði við lýsingu
Landnámu og gestrisni Þorbrands
orreks, landnámsmanns í Silfra-
staðahlíð, sem lét gera eldhús svo
mikið að allir þeir menn er þeim
megin fóru um dalinn skyldu þar
bera klyfjar í gegnum og vera öllum
matur heimill.
Jóhann Lárus fæddist 20. maí
1914 á Lýtingsstöðum í Lýtings-
staðahreppi, sonur hjónanna Jó-
hannesar bónda og kennara, síðast
á Uppsölum í Blönduhlíð (d. 5.
mars 1924), Þorsteinssonar, bónda
í Hvammkoti, Lárussonar, og Ingi-
bjargar húsmóður og kennara (d.
7. nóvember 1967) Jóhannsdóttur
Lárusar bónda á Lýtingsstöðum,
Jónssonar. Önnur börn þeirra hjóna
Jóhannesar og Ingibjargar eru
Broddi; fyrrum rektor Kennarahá-
skóla Islands, og Guðrún sem lést
í frumbernsku. Við lát Jóhannesar
1924 brá Ingibjörg búi og sneri sé
að kennslustörfum, lengst af í Lýt-
ingsstaðahreppi, og fylgdi Jóhann
Lárus móður sinni löngum. Hann
lagði árið 1931 leið sina í Mennta-
skólann á Akureyri og lauk þaðan
stúdentsprófi árið 1935 með glæsi-
legum árangri. Hlaut hann hinn
EIN HÆÐ
- TVÆR HÆÐIR -
Sérsmíðum eftir óskum
viðskiptavinarins, hvort
heldur sem er í sumarhúsið
eða heimilið.
Stílhrein og vönduð hlaðrúm
úr furu sem börnunum líkar.
Henta vel í barnaherbergið
og sumarbústaðinn. Þú færð
ekki betri og ódýrari lausn.
Grensásvegi 16 — 108 Reykjavík — Sími 687080
eftirsótta 5 ára styrk, annartveggja
norðanstúdenta það ár, og hélt um
haustið til náms í eðlisfræði við
Hafnarháskóla. Sumarið 1939 var
hann heima og þegar hann hugðist
snúa aftur til Hafnar um haustið
var heimsstyijöldin síðari skollin á
og varð það til þess að námsferill
hans rofnaði. Jóhann Lárus varð
heimiliskennari á Akureyri 1940—
1941, kenndi við Iðnskólann á Ak-
ureyri 1941—1942 en lengstur var
kennaraferill hans við Menntaskól-
ann á Akureyri, eða frá 1942 til
1951 og 1952-1954. Við MA
kenndi hann stærðfræði, allar
helstu raungreinar og dönsku.
Árið 1948 gekk Jóhann að eiga
eftirlifandi konu sína, Helgu (f. 1.
maí 1919) Kristjánsdóttur frá
Fremstafelli. Hun var þá skólastýra
Húsmæðraskólans á Akureyri.
Einkasonur þeirra er Jóhannes, vél-
virki og bóndi á Silfrastöðum, fædd-
ur 16. janúar 1949. Hann er kvænt-
ur Lilju Hannesdóttur, en átti áður
Jónínu Bjartmarsdóttur og eiga þau
saman tvær dætur, Helgu Fanneyju
og Hrefnu.
Árið 1951 taka þau Jóhann og
Helga við búið á Silfrastöðum í
Akrahreppi af Jóhannesi Stein-
grímssyni, frænda Jóhanns sem þá
var kominn á efri ár og átti ekki
afkomendur á lífi. Jóhann var kos-
inn oddviti Akrahrepps árið 1958
og hélt þeirri trúnaðarstöðu óslitið
ti ársins 1986 og hreppstjóri var
hann jafnframt frá 1961 til 1984.
Jóhannes Steingrímsson átti heimili
til æviloka á Silfrastöðum og einnig
bjó Ingibjörg, móðir Jóhanns, hjá
þeim síðustu æviárin. Helga hjúkr-
aði þeim af mikilli nærfærni og
þarna leið þeim eins og best varð
á kosið, en geta má nærri að
umönnun tveggja gamalmenna hef-
ur kostað mikið aukaálag á heimilið.
Á fyrri árum var Silfrastaða-
heimilið mjög margmennt svo sem
títt var á stórbýlum. Hjúasæld hef-
ur fylgt heimilinu hvort sem þar
hafa verið fleiri eða færri og er Ijós-
astur vottur þess að þar hefur átt
heimili meginhluta ævi sinnar öðl-
ingsmaðurinn Jón Hallsson sem nú
er kominn á níræðisaldur.
Ekki verður annað séð en þeirra
hjóna, menntaskólakennarans og
húsmæðraskólastýrunnar, hafi beð-
ið góð framtíð í skólabænum og hef
ég fyrir satt að það hafi þótt sæta
nokkrum tíðindum þegar þau söð-
luðu um og héldu vestur í Skaga-
fjörð til að taka við búi á Silfrastöð-
um. Ekki leikur vafi á því að Jó-
hann var góðum kostum búinn til
kennarastarfsins og heyrt hef ég
haft eftir miklum námsmönnum úr
hópi gamalla nemenda hans að
hann hafi verið frábær kennari.
Einnig hef ég heyrt um einstaka
hlífð hans og góðmennsku í garð
illra staddra nemenda.
Þess má minnast að fyrir fjörutíu
árum voru bæjarhús á Silfrastöðum
með allfornu sniði, langhús mikið
vissi mót vestri og önnur bæjarhús
áföst því að austanverðu. Öll íveru-
herbergi voru þiljuð en í bæjar-
göngunum, búrinu og fleiri vinnu-
herbergjum voru veggir óþiljaðir og
moldargólf. Þó Silfrastaðabærinn
gamli sé mikil bygging í minningu
þess sem þetta skrifar er hætt við
að samanburðurinn við Húsmæðra-
skólann á Akureyri hafi ekki verið
ýkja hagstæður. Eitt fyrsta minn-
ingabrot mitt um Helgu er þó bund-
ið baðstofunni á Silfrastöðum og
það er réisn og glæsibragur yfir
henni þar eins og æ síðan. Ekki
ieið á löngu fyrr en risið var á Silfra-
stöðum mikið og glæsilegt steinhús.
Gamli bærinn er nú horfinn en bað-
stofan á Silfrastöðum stendur enn
og heitir nú Árbæjarkirkja í
Reykjavík.
Silfrastaðir eru víðlend jörð og
dýr að fornu mati, eitt hundrað
hundraða. Hún er beitaijörð mikil,
svo sem lesa má í jarðabókinni frá
4. maí 1713: „Sumarhagar og vetr-
arhargar merkilega góðir. Utigang-
ur fyrir sauðije á vetur næsta því
óbilandi, nema voveiflegir áfreðar
eður lognsnjóar byrgi.“ „Landið er
á hinn bóginn bratt víðast enda
segir í sömu heimild að skirður
spilli högunum stórlega. Þetta land
hófst Jóhann eigi að síður handa
við að bijóta til ræktunar og hey-
skapar að nútímahætti og því starfi
hefur Jóhannes sonur hans haldið
áfram af mikilli atorku. Þegar Jó-
hann tók við búinu var einungis
heimatúnið í rækt en hlutar þess
voru svo brattir að vélum varð ekki
við komið. Engjaheyskapur var
töluverður. Nú blasa við augum
aðkomumanns tugir hektara vél-
tæks ræktarlands þar sem áður
voru móar eða mýrlendi. Þeir feðg-
ar hafa af eðlilegum ástæðum lagt
allt kapp á sauðíjárbúskap og um
hríð héldu þeir engar kýr og munu
fáir bændur aðrir hafa gengið jafn-
langt í þá sérhæfingarátt.
í veislunni sem fyrr var frá greint
kvaddi ég Jóhann föðurbróður minn
glaðan og reifan og átti ég þess
síst von að sá yrði okkar síðasti
fundur. Allt kvöldið hafði hann
sinnt gestum og m.a. svaraði skála-
ræðum með minnisverðu ávarpi og
sýndi þar á sér hlið sem mér var
raun lítt kunn þrátt fyrir löng
kynni. Þetta ávarp þótti mér skýra
mjög vel hið mikla traust sem sveit-
ungar hans höfðu sýnt honum um
áratuga skeið en um leið veitti hann
gestum sínum innsýn í mannvit það
og mannúð sem hefur laðað hið fjöl-
breytilegasta fólk að Silfrastaða-
heimilinu.
Jóhann á Silfrastöðumn er
kvaddur með trega og þakklæti.
Þorbjörn Broddason
Efmim til samkeppni
um íslenskt hugtak
- segir Pétur Bjömsson forsljóri Vífilfells
vegna auglýsingaskiltis með enskum texta
STÓRT og áberandi auglýsingaskilti frá Kóka Kóla verksmiðjunni
Vífilfelli sem hengt hefur verið utan á verslunarhúsið Kringlan 4
hefiir valdið nokkrum úlfaþyt, en þar getur að líta hugtak á ensku,
„You cant beat the feeling'*. Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra
hefiir sent skriflegt sVar til borgarráðs vegna fyrirspurnar þaðan
um málið og óskað eftir því að byggingarnefnd borgarinnar kanni
hvort og hvemig sporna megi við slikum auglýsingum, jafnframt
sem hann vill að kannað verði hvort eigendur auglýsingarinnar
séu fusir til að fjarlægja hana eða setja nýjan íslenskan texta.
Pétur Björnsson forstjóri Vífilfells sagði í samtali við Morgun-
blaðið að í undirbúningi væri samkeppni um besta íslenska huglak-
ið.
„Það hafa ýmsir hringt vegna
þessa og kvartað undan þessu, en
sannast sagna kom skiltið svona
að utan. En eftir ýmsar vangavelt-
ur hefur orðið úr að Vífilfell mun
hleypa af stokkunum samkeppni
um besta íslenska hugtakið sem
síðan verður sett á skiltið í stað
enska textans. Þetta verður kynnt
á næstunni og við vonumst eftir
góðri þátttöku, enda verða vegleg
verðlaun í boði,“ sagði Pétur
Björnsson forstjóri Vífilfells.
Viðskiptaráðherra segir í bréfi
sínu til borgarráðs að hann hafi
varpað fram þeirri hugmynd að
byggingaryfirvöld beiti framvegis
þannig ákvæðum byggingarreglu-
gerðar að ekki sé leyfð uppsetning
auglýsingaskiltis utanhúss nema
hinu íslenska heiti fyrirtækis, vöi-u
og þjónustu, sem á boðstólum er,
sé gert jafn hátt undir höfði.