Morgunblaðið - 13.06.1989, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJufiXÖURpft/ÆfSff ÍÍM'Í
Á ÉG AÐ GÆTA
BRÓÐUR MÍNS?
Þankar um málefhi fatlaðra eftir sex vikna verkfall
eftirLáru
Björnsdóttur
Verkfall er nokkurs konar upp-
gjör — milli launafólks og atvinnu-
rekenda.
í kjölfar verkfallsins fylgir annað
uppgjör, e.t.v. enn erfiðara, þar sem
tekist er á um tilfinningar og at-
burði í tengslum við verkfallið.
Hluti af þeim reikningsskilum er
um eigin stöðu gagnvart stétt sinni,
vinustað og samstarfsfólki í víðtæk-
asta skilningi.
Öll erum við reynslunni ríkari,
reynslu sem flestir ef ekki allir
hefðu viljað vera án. Eitt er víst,
enginn mætir óbreyttur til leiks að
nýju.
Undanfarinn áratug hef ég starf-
að og hrærst í tengslum við fatiað
fólk, böm og fullorðna, og aðstand-
endur þeirra. Starfsvettvangurinn
hefur átt svo sterk ítök í mér að
erfitt hefur verið að greina milli
atvinnu og hugðarefnis og innan
málaflokksins hef ég eignast marga
mína bestu vini, meðal samstarfs-
fólks, fatlaðra og aðstandenda
þeirra.
Verkfallsaðgerð sem ekki beind-
ist gegn þessu fólki, en bitnaði fyrst
og síðast á því, var mjög sársauka-
full. Ekki síst fyrir þær sakir að
miklar líkur em á að nú sé kominn
brestur í þann trúnað, sem allt
byggist á í starfí sem mínu.
Frá upphafi þóttist ég þess líka
viss, að verkfall þeirra sem vinna
fyrir og með fötluðu fólki væri bit-
laust /opn í átökum gegn fjármála-
eftir Kristján
Sturliiugsson
Blaðamaður frá Morgunblaðinu
hringdi til mín 6. þ.m. og spurðist
fyrir um hækkun bóta almanna-
trygginga og þátttöku sjúklinga í
greiðslum lyfja og lækniskostnaðar.
I Morgunblaðinu 7. júní 1989 er svo
grein undir fyrirsögninni:
Elli- og örorkulífeyrisþegar:
Lífeyrir hækkar um 6,6% á einu
ári en ljrf um 21,4%.
Rétt er, að lífeyrir hækkaði um
6,6% frá júní 1988 til júní 1989,
1,25% frá 1. mars 1989 og 5,3%
frá 1. maí 1989. Þátttaka sjúklinga
í greiðslum lyfja og lækniskostnað-
ar hækkaði aftur á móti frá 1. júlí
1988 og aftur 1. júní 1989.
Lífeyrir hækkaði hinsvegar um
10% frá 1. júní 1988. Í samanburði
sínum tekur Morgunblaðið ekki með
lífeyrishækkunina 1. júní 1988 og
hækkunina á lyfjum og læknis-
kostnaði 1. júlí 1988, enda erfítt
að segja, hvar setja skuli mörkin,
þegar um stökkbreytingar er að
ræða, sérstaklega þó, þegar þær
eru ekki á sama tíma á hinum ein-
stöku liðum.
í símtalinu gleymdist bæði hjá
mér og blaðamanninum að ræða
3% hækkun á óskertri tekjutrygg-
ingu, heimilisuppbót og sérstakri
heimilisuppbót frá 1. október 1988.
Meirihluti lífeyrisþega fær tekju-
tryggingu og hefur því hækkunin
hjá þeim yfírleitt ekki orðið undir
9,8% í stað 6,6% hjá þeim, sem
ekki hafa tekjutryggingu.
Sé hinsvegar miðað við tímabilið
maí 1988-maí 1989 kemur hækk-
ráðuneyti og ríkisvaldi. Reynslan
hefur sýnt að flestum þar innan
búðar þykir víst meira en nóg um
„fjárausturinn og þensluna“ þegar
málefni fatlaðra eiga í hlut og að
nær sé að spara en hækka kaup
þeirra sem þar starfa. Störf okkar
eru ekki talin arðbær í skilningi
hagfræðinnar — fremur en þeir ein-
staklingar sem við vinnum fyrir.
Illur grunur læddist að mér um
að það gæti verið talinn kostur að
geta „sparað“ launin okkar í verk-
fallinu. Kannski þyrfti ekki að hafa
fyrir því að fínna leiðir til áð spara
þau 4%, sem nýbúið var að gefa
fyrirmæli um.
Það sem mestu skiptir þó er að
erfíðleikar fatlaðra og aðstandenda
þeirra eru æmir fyrir, þótt ekki
bætist ofan á að skorið sé á þjón-
ustu, sem oft er forsenda þess að
mögulegt sé að mæta erfíðum, oft
óbærilegum aðstæðum. Það var
sannarlega ekki með glöðu geði að
ég fór í verkfall þann 6. apríl sl.
Á hinn bóginn var mér þó ljóst
að vel menntað og ánægt starfsfólk
er skilyrði þess að umrædd þjón-
usta gagnist j)eim, sem eiga að
njóta hennar. Eg minntist sögu föð-
ur fatlaðs barns fyrir nokkram
áram um þroskaþjálfann, sem fór
að selja pylsur í sjoppu í stað þess
að nýta dýrmæta menntun sína í
þágu fatlaðra, einungis til þess að
geta séð fyrir sér. Alltof margar
hliðstæðar sögur eru um sérhæft
starfsfólk, sem hverfur úr mála-
flokknum vegna lélegra kjara — og
eftir á að hyggja kannski líka vegna
„Meirihluti lífeyrisþega
fær tekjutryggingu og
hefur því hækkunin hjá
þeim yfirleitt ekki orðið
undir 9,8% í stað 6,6%
hjá þeim, sem ekki hafa
tekjutryggingu.“
unin 1. júní 1988 á lífeyri og hækk-
un á lyfjum 1. júlí 1988 inn en
ekki hækkunin 1. júní 1989. Fyrir
þá hópa, sem miðað er við í fyrir-
sögn Morgunblaðsins, var hækkun-
in þetta tímabil:
Lífeyrir 17,3% og lyf 7,7%.
Lífeyrisþegar með tekjutrygg-
ingu hafa á þessu tímabili fengið
nokkru meiri hækkun. Fyrirþá, sem
hafa óskerta tekjutryggingu, nemur
hækkunin rúmlega 19,5%.
Sýnir þetta, hversu erfítt er að
gera samanburð á mismunandi lið-
um milli tímabila, þegar um stökk-
breytingar er að ræða, einkum þó,
þegar þær verða ekki samtímis á
liðunum, sem bomir era saman.
Varðandi þetta tilfelli, sem hér er
rætt, getur það einnig komið til
álita, hvort þátttaka í lyfjakostnaði
eigi endilega að hækka í sama hlut-
falli og bætur lífeyristrygginga.
Margar þjóðir miða ekki hækkun
lífeyrisbóta við laun ákveðinna
starfshópa. T.d. er í Bandaríkjunum
reiknuð út sérstök vísitala lífeyris-
þega og telja mætti upp fleiri að-
ferðir hjá öðram þjóðum.
Höfundur er tryggingastærðfræð-
ingur.
þess hve lítillar virðingar þessi störf
njóta.
Eftir 6 vikna verkfall hefur sú
hugsun gerst æ áleitnari að kannski
gildi einu, hvort við eram eða föram
a.m.k. ef marka má þá þögn sem
hefur verið ríkjandi um þá starfsemi
sem fallið hefur niður í þessum
málaflokki í verkfallinu. Ef við get-
um horfíð án þess að nokkur taki
eftir í 6 vikur því þá ekki alveg?
Sáralítið heyrðist opinberlega um
röskun á þjónustu við fatlaða þess-
ar 6 vikur og engin hvatningarorð
til deiluaðila um að semja frá þeim
sem láta sig málefni fatlaðra varða.
Það skyldi þó ekki vera að skap-
ast möguleiki fyrir ríkið að spara
með því að leggja störf okkar niður?
Ábyrgð ríkisins
Lög um málefni fatlaðra öðluð-
ust gildi 1984 og leystu m.a. af
hólmi lög um endurhæfingu frá
1970 og lög um aðstoð við þroska-
hefta frá 1979.
Með þessum lögum var stigið það
skref að sameina málefni allra hópa
fatlaðra, hvað varðar stjórnskipan.
Félagsmálaráðuneýtið annast mál-
efni fatlaðra samkvæmt áðumefnd-
um lögum, en málaflokkurinn í heild
heyrir undir 3 ráðuneyti (félags-,
heilbrigðis- og menntamála). Þau
eiga öll fulltrúa í Stjómamefnd
málefna fatlaðra, sem fer með yfír-
stjórn málaflokksins. Enn fremur
var komið á 7 manna svæðisstjórn-
um á 8 landsvæðum, þeim sömu
og fræðsluumdæmin.
Með þessari skipan mála var því
slegið föstu í fyrsta sinn að ríkið
bæri ábjrrgð á öllum málaflokkn-
um. Jafnframt var reynt að tryggja
áhrif hagsmunasamtaka fatlaðra
með þátttöku þeirra í svæðisstjórn-
um og Stjórnamefnd (3 af 7 fulltrú-
um).
Áður bar enginn einn ábyrgð á
málefnum fatlaðra, en margvísleg
félög fatlaðra og aðstandenda
þeirra höfðu unnið ötullega að úr-
bótum fyrir fatlaða og sett á lagg-
irnar stofnanir og félagslega þjón-
ustu af ýmsu tagi, ekki síst í
Reykjavík. Ennfremur höfðu ein-
staka sveitarfélög látið sig málefni
fatlaðra varða, aðstoðað einstakl-
inga og byggt upp ýmsa þjónustu-
þætti.
Lög um málefni fatlaðra gera ráð
fyrir að sveitarfélög og félög fatl-
aðra geti sett á fót og rekið stofnan-
ir fyrir fatlaða. Til þess þarf þó
leyfi viðkomandi ráðuneytis að
fenginni umsögn svæðisstjórnar
sem ásamt öðram Qölmörgum lög-
boðnum verkefnum hefur eftirlits-
skyldu með öllum stofnunum fyrir
fatlaða á svæðinu.
Áhrif verkfallsins
á málefhi fatlaðra
Þeir þjónustuþættir, sem lög um
málefni fatlaðra gerir ráð fyrir og
féllu niður í verkfallinu, vora fé-
lagsráðgjöf, iðjuþjálfun, sálfræði-
þjónusta og sjúkraþjálfun á stofn-
unum fyrir fatlaða, hvort heldur
sem þær tengdust félags-, heil-
brigðis- eða menntamálum á vegum
ríkisins og að mestu leyti hjá
Reykjavíkurborg.
Sem dæmi má nefna að starfsemi
Greiningar- og ráðgjafarstöðvar
ríkisins raskaðist eða féll niður að
miklu leyti. Stofnunin er ein sinnar
tegundar á landinu og þjónar
landinu öllu. Ráðgjöf ogþjálfun sem
umræddar stéttir veita fötluðum
bömum á dagvistarstofnunum,
skólum (t.d. Öskjuhlíðarskóla)
bama- og unglingageðdeild, féll
niður. Svo og starf sömu stétta á
stofnunum fyrir fatlaða í heilbrigð-
iskerfínu á Tryggingastofnun og á
Hækkanir bóta al-
mannatrygginga
Lára Björnsdóttir
„Reynslan hefur sýnt
að flestum þar innan
búðar þykir víst meira
en nóg um „íjáraustur-
inn og þensluna“ þegar
málefiii fatlaðra eiga í
hlut og að nær sé að
spara en hækka kaup
þeirra sem þar starfa.“
vernduðum vinnustað á Reykjanes-
svæði. Starf á skrifstofum svæðis-
sljórna á 3 svæðum, Norðurlandi
eystra, Reykjavík og Suðurlandi,
raskaðist mjög mikið eða lamaðist
algjörlega eins og í Reykjavík, fjöl-
mennasta svæðinu. Auk heldur féll
niður fagleg ráðgjöf og stuðningur
ofangreindra stétta við stofnanir
sem svæðisstjórnir reka.
Þar sem starfssvið svæðisstjórn-
ar er mörgum lítt kunnugt, tel ég
rétt að skýra það í stuttu máli hér,
enda er það minn starfsvettvangur
sem stendur.
Hlutverk svæðisstjórna
Ný starfsemi, hveiju nafni sem
hún nefnist, þarf tíma til að sanna
tilverarétt sinn og efnivið (fjármagn
og mannafla) til þess að byggja
traustan grandvöll að því starfi sem
vinna á. Svæðisstjómimar hafa á
undanfömum áram, hver á sínu
svæði, verið að fikra sig áfram og
reynt að fínna þann starfsgrand-
völl sem tryggi hagsmuni fatlaðra
sem best. Svæðin era mjög ólík,
bæði landfræðilega og hvað fjölda
og samsetningu fatlaðra áhrærir
og því ekki hággt að velja „eina
formúlu" til þess að vinna eftir.
Eitt er þó sameiginlegt á öllum
svæðunum, að ekki þykir mögulegt
að leysa lögboðin verkefni svæðis-
stjórnanna, nema til staðar sé vel
menntað og hæft starfsfólk. Á
hveiju svæði era því starfandi skrif-
stofur svæðisstjóma með fram-
kvæmdastjóra og víðast hvar öðra
sérhæfðu starfsfólki. Öll svæðin
eiga það sammerkt að skrifstofurn-
ar era undirmannaðar og mörg
nauðsynleg verkefni verða því oft
útundan og einungis hægt að halda
í horfinu. I þessu samhengi er ekki
mögulegt að gera verkefnum svæð-
isstjóma tæmandi skil og skal því
einungis stiklað á stóra.
Meginhhitverk svæðisstjórn-
anna er samkvæmt lögunum „að
gera tillögur um þjónustu og sa.m-
ræma aðgerðir þeirra aðila sem með
þessi mál fara á svæðinu". Þetta
felur m.a. í sér að starfsmenn svæð-
isstjóma þurfa að hafa náið sam-
starf við alla þá sem sinna málefn-
um fatlaðra á svæðinu og ekki síður
vera í nánu sambandi við fatlaða
sjálfa og aðstandendur þeirra til
þess að mögulegt sé að gera tillög-
ur um nauðsynlega þjónustu og
beijast fyrir því að þessar tillögur
nái fram að ganga. Umsóknir um
ijármagn til stofnkostnaðar vegna
nýrra starfsemi (úr svo kölluðum
Framkvæmdasjóði) verður sam-
kvæmt lögum um málefni fatlaðra
að koma frá svæðisstjórnum og
sama er að segja um tillögur um
ijármagn af ijárlögum. Það er því
ljóst að sljórnskipulega eru svæðis-
stjórnirnar í lykilhlutverki, hvað
varðar íjármögnun í málaflokknum.
Svæðisstjórnirnar hafa sjálfar í
vaxandi mæli stofnsett og rekið
stofnanir af ýmsu tagi, sem vitan-
lega gerir auknar kröfur til starfs-
manna, bæði framkvæmdastjóra og
þeirra sem faglega ráðgjöf veita,
bæði starfsfólki, íbúum/vistfólki og
aðstandendum þeirra.
Það sem snýr að einstaklingnum
og þjónustu til þeirra hefur svæðis-
stjórnum verið falin ýmis konar
verkefni með lögunum.
Sem dæmi má nefna að svæðis-
stjórnir verða að samþykkja vist-
un/búsetu fatlaðra einstaklinga á
sambýli, meðferðarheimili, hjúkr-
unarheimili og vistheimili sam-
kvæmt umræddum lögum.
Þær skulu útvega og leiðbeina
stuðningsijölskyldum fyrir fatlaða.
Auk heldur sjá um að fram-
færendur fatlaðra barna innan 18
ára fái sérstaka fjárhagsaðstoð ef
barnið nýtur takmarkaðrar þjón-
ustu annars staðar.
Kanna möguleika fatlaðra til
endurhæfingar og gera tillögur um
aðstoð og styrki til náms og verk-
færa- og tækjakaupa til þess að
fatlaðir geti séð sér farborða.
Verkefni sem ekki er beinlínis
lögboðið en óhjákvæmilega verður
oft einn af mikilvægustu þáttum í
starfí starfsmanna svæðisstjóma,
er stuðningur og ráðgjöf við fatlaða
og aðstandenur þeirra.
Hér er mjög oft um að ræða ein-
staklinga, sem ekki hafa fullnægj-
andi þjónustu, era ekki í tengslum
við stofnanir fyrir fatlaða, tilheyra
ekki neinum sérstökum hópi fatl-
aðra og enn fremur foreldra fatl-
aðra barna sem era að stíga sín
fyrstu þungbæra skref í „heimi fatl-
aðra“. Þarna veltur á hæfni og
skilningi starfsmannsins hvemig
þjónustu viðkomandi fær og ekki
síður hvort mögulegt sé að létta
fötluðum einstaklingum og fjöl-
skyldum þeirra þungar byrðar, jafn-
vel meðan beðið er eftir viðeigandi
þjónustu.
Með réttu hefur oft verið bent
á, að miklar framfarir hafa orðið í
þessum málaflokki á síðustu áram,
en öllum sem til þekkja, og þá sér-
staklega þeim sem þurfa á þjón-
ustunni að halda, er ljóst, að betur
má ef duga skal. Því mega svæðis-
stjómir og starfsmenn þeirra aldrei
slaka á í baráttunni fyrir bættum
kjörum og aukinni og betri þjónustu
fyrir fatlaða og aðstandendur
þeirra. Þess vegna era afleiðingar
þessa verkfalls alvarlegar. Það mun
taka langan tíma að vinna upp það
starf sem farið hefur forgörðum á
undanfömum 6 vikum og sumt
verður ekki bætt.
Ekki er síður alvarlegt að lög-
boðin þjónusta og „lífsnauðsynleg“
þjálfun og aðstoð við fatlaða falli
niður í margar vikur óátalið.
Höfundur er félagsráðgjnB og
hefur unnið við málefni fatíaðra
Reykjavík-
urkort í
120.000
eintökum
NÝLEGA kom út, í sjötta sinn,
nýtt götukort af höftiðborgar-
svæðinu og er ætlað erlendum
ferðamönnum. Kortið er gefið
út í 120.000 eintökum og liggur
frammi á öllum helstu viðkomu-
stöðum ferðamanna á höfuð-
borgarsvæðinu þar sem það fæst
ókeypis.
Það er útgáfu- og kynningarfyrir-
tækið Ferðaland hf. sem annast
útgáfu kortsins. Auk þessa korts
gefur Ferðaland út ferðamannakort
af íslandi, auk korta af Keflavík,
Snæfellsnesi, Borgarnesi og fleiri
stöðum.