Morgunblaðið - 21.06.1989, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. JÚNÍ 1989
27
„Goðasteinn“, héraðsrit Rangæinga
eftirJón Gíslason
Goðasteinn: Héraðsrit Rangæ-
inga.
Abyrgðarmaður: Friðjón Guðw
röðarson.
Ritnefiid: Friðjón Guðröðarson,
Jón R. Hjálmarsson, Þórður
Tómasson, Sigríður Th. Sæ-
mundsdóttir, Oddgeir Guðjóns-
son.
1. árg. 1988.
Útgefandi: Rangárvallasýsla.
Það er orðin tíska að héruð, sýsl-
ur, ýmsir landshlutar, kaupstaðir
og jafnvel hreppar gefi úr einhvers-
konar rit, er nefnd eru héraðsrit
eða jafnvel áróðursrit einhverskon-
ar. Sum eru jafnvel furðuleg að
efni, rituð af einhvetjum óskiljan-
legum tilgangi. Þannig er tískan
frábrugðin almennum tilgangi að
veita almenningi heppilega og
trausta fræðslu. Til eru þó heiðar-
Sólstöðu-
ferð í Viðey
ÚTIVIST fer í kvöld, miðviku-
dagskvöld 21. júní, sína árlegu
sólstöðuferð í Viðey. Farið er frá
Sundahöfn klukkan 20. Leiðsögu-
maður verður Lýður Björnsson,
sagnfræðingur.
Viðeyjarkirkja verður skoðuð og
gengið um eyjuna þ.á m. út að
rústunum á Sundbakka. Heimkoma
er milli klukkan 22 og 23.
(Frcttatilkynning)
STEINAR hf. gáfu í gær safii-
plötu sem ber nafnið Bandalög.
Á þessari plötu er eingöngu að
finna ný íslensk lög í flutningi 9
hljómsveita.
Hljómsveitirnar eru: Sálin hans
Jóns míns, Greifarnir, Stjórnin,
Todmobile, Ný dönsk, Jójó, Sú Ell-
en, Bítlavinafélagið og Possibillies.
legar undantekningar og er vert að
haida slíkum á lofti.
Fyrir nokkrum dögum kom á
markaðinn rit, sannanlegt héraðs-
sögurit, markað skýrri stefnu í þá
átt að halda uppi hróðri og sögu
ákveðins héraðs. Þetta er Goða-
steinn, gefið út af Rangárvalla-
sýslu. Ritið er miðað eingöngu við
sögusvið Rangárþings, og er full
ástæða fyrir sunnlendinga að veita
því athygli, því þeim hefur verið
boðið upp á hið furðulegasta áður
í þessum efnum.
Goðasteinn er ijölbreytilegur að
efni. Þar birtast greinar um fróðleg-
ar lýsingar á leiðum um héraðið og
rýndar til minja fornrar sögu, þar
sem er Njála. Þættir úr sögu sýslu-
nefndar o'g lýsingar á störfum henn-
ar í rúm hundrað ár. Þó ekki heil-
leg saga, heldur stiklað á stóru.
Þessi saga er skýr og lýsandi mörg-
um framfaramálum í framkvæmd.
Nú eru dagar sýslunefndarinnar
allir eins og annarra í landinu. Þær
hafa vikið fyrir straumi tímans.
Goðasteinn birtir minningar lif-
andi manna úr héraðinu. Mér er ein
að loknum lestri efst í huga. En
það er frásögn af stjómmálafundi
á Stórólfshvoli árið 1936. Greinin
er eftir Jóhann Guðnason, en hann
var einn fundarmanna. Deilur voru
miklar á fundinum, aðallega út af
breytingum á jarðræktarlögunum,
er fólu í sér áhrifaríkar ákvarðanir.
Á þessum fundi komu fram til nokk-
urra áhrifa verðandi alþingismenn
héraðsins, en urðu ekki greindir þar
til frægðarinnar af fundarmönnum,
en af lesanda Goðasteins, og týn-
anda sögunnar frægir af marg-
breytileik áhrifa á taflborði atvik-
Að lokum skal þess getið að nú
er í vinnslu sjónvarpsþáttur. í þess-
um þætti, sem verður sýndur núna
á næstunni, verða myndbönd við 5
lög af plötunni. Þetta em lögin
100.000 volt, Getur verið? Danska
lagið, Stelpurokk og Strákarnir í
götunni. Einnig verða viðtöl við
meðlimi sveitanna.
anna í framvindu horfinna ára.
Rangárþing var á þessum ámm
brennipunktur í landbúnaðarsögu
landsins. Stefna framsækinna hug-
sjónamanna varð mörkuð leið í
landbúnaðarmálum á komandi
ámm. Alþingiskosningarnar næstu
mörkuð tímamót. Fundurinn á Stó-
rólfshvoli hafði þar sín áhrif. Jó-
hanni tekst vel að lýsa atburðum
fundarins frá sjónarhóli þátttak-
enda, en heppilegra væri, hefði
hann lýst að nokkm nánari við-
horfum og viðbrögðum nokkurra
fundarmanna.
Grein Pálma Eyjólfssonar um
smíði Markarfljótsbrúar árið 1934
er orð í tíma töluð. Þetta var merk-
asta framkvæmd aldarinnar í Rang-
árþingi, og ekki síst fyrir varnar-
garðana miklu til að veija landið
frá hættu vatnsflóðanna. Á fyrir-
hleðslum varð framhald næstu árin
og árangur þeirra áhrifamikill og
flutti mikla hamingju í rangæskar
sveitir, framfarir og landvarnir
gegn aðalóvinum héraðsins, eyðing-
unni miklu af völdum vatnanna,
uppblæstrinum, sandfokinu og
landeyðingu margvíslegri.
í ritinu em annálar úr hverri
sveit og almenn tíðindi greind
ásamt frásögn af tíðarfari og fleira.
Hér er hafður þjóðlegur háttur á.
Greind em mannalát og æviatriði
horfinna samferðamanna rakin af
kunnáttu og þekkingu viðkomandi
sóknarprests. Að mínu geði mættu
þessar greinar vera meira markaðar
af staðreyndum einum, sleppt til-
finningamálum, minnandi á líkræð-
ur. Það er vandi að rita slíkar grein-
ar. Þær eiga fyrst og fremst að
miðast við heimildargildi fyrir kom-
andi kynslóðir.
í ritinu er talsvert af ljóðum, al-
þýðlegum ljóðum, ortum af tilfínn-
ingu, hrifningu og aðdáun skáld-
anna af eigin innsýn. Þetta hefur
oft verið sérkenni á Ijóðum rang-
æskra skálda, en á stundum náð
alllangt, og fært dijúgan bagga í
garð.
Tvær greinar ritsins em sérstæð-
ar. Sú fyrri er grein Jóns Böðvars-
sonar, þar sem hann lýsir af munni
fram staðfræði Njálu á merkustu
höfuðbólum héraðsins snertandi
Jón Gíslason
„Goðasteinn er vel gert
rit, tjáir sannferðuga
sögu, sem allir hafa
yndi af að kynnast og
lesa. Rangárvallasýsla
fer hér vel af stað með
útgáfu héraðsrits, sem
er og verður verðugt
málgagn byggðastefti-
unnar í landinu.“
aðalörlög sögunnar. Skilningur
hans og sjónarmið um búsetu sögu-
persóna em rakin af sogulegri inn-
sýn. Hann skilgreinir í stuttu máli
áhrif landsins, áhrif skipulagsins,
hreppafyrirkomulagsins, er Rangæ-
ingar námu af Árnesingum, en var
lögtekið fyrr en á Njáludögum, og
markaði viss áhrif í gang sögunnar
á fleiri en einn veg. Þessi frásögn
Jóns, ætti að verða þáttur í fræðslu
rangæskra barna í skólum um
kynningu á listaverkinu mikla,
Brennunj álssögu.
Hin greinin er eftir Oddgeir Guð-
jónsson í Tungu um leiðirnar milli
Rangárþings og Skaftafellssýslu,
leiðina er Flosi og brennumenn fóm
til Þríhyrningshálsa til örlagaverks-
ins mikla á Bergþórshvoli. Oddgeir
lýsir leiðinni vel. Hann er manna
kunnugastur á þessum slóðum, hef-
ur margoft farið þar um landið,
borið örnefni og staðhætti saman
við frásagnir sögunnar, og gert sér
heildarmynd sem er sönn og rétt.
Grein hans sannar, hve höfundur
Njálu hefur verið kunnugur á þess-
um slóðum. Sama er að greina um
aðrar lýsingar hans af sögustöðum
Njálu, niðri í sveitunum. Skoðun
mín er sú, að höfundur Njálu sé
þekktur prestur í héraðinu, alinn
upp og að langfeðgatali frá einu
glæstasta höfuðbóli héraðsins, Holti
undir Eyjaljöllum, frægur rithöf-
undur síðari hluta 13. aldar.
Fyrirlestur um ljós eftir Björgvin
Sigfússon sýslumann er mjög at-
hyglisverður og var fluttur 27. des-
ember 1927 í fundarhúsi Fljótshlíð-
ar. Hann er vel og skemmtilega
saminn og sýnir mikla framfaravið-
leitni þessa merka sýslumanns. Það
er ánægjulegt að fá hann á prent
þó seint sé.
Goðasteinn skipar fomt öndvegi
söguhefðar landsins. Þar er ein
gleggsta sönnunin frásögn Harald-
ar Guðnasonar í Vestmannaeyjum
um séra Þorstein Benediktsson
prest á Krossi. Prestur hefur að
vissu marki skipað sess þjóðsagna-
persónu í héraðinu. Frásögnin er
gott dæmi þess, hve góður rithöf-
undur getur gert mynd slíks
skemmtilega og athyglisverða, án
þess að meiða neinn, haldandi sér-
kennum skýrum, sönnum og rétt-
um.
I Goðasteini er einnig birt fleira
athyglisvert efni, dulrænar sögur
og frásagnir. Skýrslur úr hveijum
hrepp sýslunnar, sem eru fróðlegar
og athyglisverðar. Ritið ber þess
merki að unnið hefur verið að því
af alúð og án þess að ota tota neins
fram um of eins og gert er í sumum
líkum ritum.
Goðasteinn er vel gert rit, tjáir v
sannferðuga sögu, sem allir hafa
yndi af að kynnast og lesa. Rangár-
vallasýsla fer hér vel af stað með
útgáfu héraðsrits, sem er og verður
verðugt málgagn byggðastefnunn-
ar í landinu.
Höfundur er fræðimaður.
Steinar gefa út safnplötu
Þessir bílar eru tilvalin lausn á
flutningaþörf flestra fyrirtækja og
einstaklinga.
MAZDA „E“ bílarnir hafa undanfarin
ár veriö vinsælustu bílar sinnar
gerðar hérlendis. Þeir eru sérlega
rúmgóðir, þýðir og léttir í akstri og
fást nú í 3 mismunandi gerðum:
Lokaðir sendibílar, sendibílar með
gluggum og sætum fyrir 6 manns
og pallbílar með sætum fyrir 3.
Hægt er að velja milli bensín- eða
dieselvéla, sendibílarnir eru nú allir
með vökvastýri og fást
einnig með aldrifi.
Við eigum nú til afgreiðslu strax
nokkra af þessum frábæru bílum á
mjög hagstæðu verði,
eða frá kr.
846.000
Hafið samband viö sölumenn
okkar, sem veita fúslega allar
nánari upplýsingar.