Morgunblaðið - 21.06.1989, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUÐAGUR- 21: JÚNÍ1989
KJARTAN JÓNSSON SKRIFAR FRÁ KENÝU
AMski fíllinn í hættu
„Háttsettir embgettismenn hafa
smyglað fílabeini í svo stórum stíl
úr landi, að fílastofninn hefur
minnkað úr 30.000 dýrum í 6.000
á síðustu 25 árum í stærsta þjóð-
garðinum, Tsavo. Það er ekki bara
leitt, að þessi veiðiþjófnaður skuli
viðgangast, heldur er hér efna-
hagskreppa í uppsiglingu. Ráð-
herra og samstarfsmönnum hans
ber að gera eitthvað í málinu í stað
þess að láta aðeins sitja við orðin
tóm.“ Það er Richard Leakey, for-
maður samtaka um verndun villi-
dýra Kenýu og þjóðminjavörður,
sem lét þessi orð frá sér fara ný-
lega. Hann hélt því fram, að hann
hefði séð fyrir skömmu afrit af
leynilegri skýrslu frá ráðuneytinu,
sem fer með mál náttúruverndar
og ferðamannaþjónustu með lista
yfir nöfn háttsettra embættis-
manna, sem grunaðir eru um aðild
að þessari óhæfu. Hann hvatti til,
að nöfnin yrðu birt og látið yrði
til skarar skríða gegn lögbijótun-
um.
Ráðherrann hefur mótmælt
ásökunum Leakeys og telur þær
ýkjur einar og dylgjur, en hefur
hins vegar átt erfitt með að hrekja
þær.
Þetta mál hefur tekið mikið rúm
í íjölmiðlum undanfarnar vikur og
stöðugt berast fréttir af villidýrum,
sem finnast dauð, sérstaklega
fílum, skögultannalausum. Nokkrir
þjóðgarðsverðir hafa týnt lífi í bar-
áttunni við veiðiþjófa.
Tengsl við Sómalíu

'Srííiw:

Fórnarlamb veiðiþjófa. Þúsundum fíla er slátrað á ólöglegan hátt í Kenýu og reyndar í allri A-og Mið-Afiríku. En á innfelldu myndinni
sést Richard Leakey, þjóðminjavörður og formaður samtaka um verndun villidýra Kenýu.
Tímaritið „The New African“,
sem gefið er út í London, birti fyr-
ir nokkru bréf, undirritað af Siad
Barre, forseta Sómalíu, þar sem
hann leyfir ýmsum ráðuneytum
lands síns að flytja inn fílabein frá
Eþíópíu og Kenýu. Telur blaðið,
að þetta sýni svo ekki verði um
villst, að hann standi að baki veiði-
þjófnaðinum, en útflutningur á fíla-
beini er bannaður a.m.k. frá Kenýu.
Þessi frétt hefur valdið miklu
hneyksli hér í landi, en ríkisstjórn
Sómalíu heldur því fram, að bréfið
sé falsað og hefur boðið fram að-
stoð sína við að vinna gegn þess-
ari plágu. Hvað svo sem rétt er í
þessu, þá er það staðreynd, að
áberandi stór hluti þeirra, sem
handteknir hafa verið undanfarnar
vikur fyrir brot á dýraverndunar-
lögum og grunsamlegt athæfi í
þjóðgörðunum, eru Sómalir eða af
sómölsku bergi brotnir.
Um 460.000 Sómalir búa í
Kenýu og eru kenýskir ríkisborgar-
ar. Þeir hafa löngum reynst yfir-
völdum landsins erfiðir og krafist
þess, að hefðbundin landsvæði
þeirra, sem eru um fjórðungur
landsins (150.000 km2), verði sam-
einuð Sómalíu. Þeir hafa fylgt kröf-
um sínum eftir með skæruhernaði
árum saman, þó að fremur lítið
hafi borið á þeim á síðustu árum.
Erfið barátta
Dýraverndunarmenn bæði heima
og erlendis hafa lýst miklum
áhyggjum yfir ógnvænlegri fækk-
un fíla iandsins og reyndar í allri
A- og Mið-Afríku og þrýst mjög á
yfirvöld að taka málið föstum tök-
um. Talið er, að um 1.200 vel vopn-
aðir lögregiú- og hermenn hafi
verið sendir þjóðgarðsvörðum í
Tsavo-þjóðgarðinum einum til
hjálpar. Margir þjóðgarðar eru í
landinu, svo að þetta gefur svolitla
hugmynd um fjölda öryggisvarða,
sem sendir hafa verið á vettvang
til að ráða niðurlögum veiðiþjóf-
anna. Forsetinn hefur heitið að
taka þetta mál föstum tökum og
yfirmaður lögreglu hefur hvað eftir
annað lýst því yfir, að þjóðgarðarn-
ir séu kembdir og að ekki muni
líða á löngu uns lokauppgjör fari
fram á milli veiðiþjófa og her-
manna. Hann hefur heitið því að
hreinsa þjóðgarðana af lögbijótum.
Notaðar hafa verið þyrlur í leit 4ð
óvininum og af og til hafa hópar
þeirra sést, m.a. eitt sinn 90 í einu.
Þeir voru klæddir hermannabún-
ingum og vopnaðir sjálfvirkum
hríðskotabyssum framleiddum í
Sovétríkjunum. En þrátt fyrir stór
orð yfirvaida og mikinn fjölda her-
manna, verður bið á lokaorrustunni
og margir fílar fínnast áfram dauð-
ir í þjóðgörðum. Hafa dýraverndun-
armenn látið í ljós efasemdir um
hæfnL öryggisvarða og ágæti
tækjakosts þeirra.
Veiðiþjófar
Annars eru veiðiþjófar ekki nein
lömb að leika sér við. Þeir þekkja
landið til hlítar og eru vanir útilífi.
Beri hættu að höndum, vita þeir
um næsta felustað. Þeir fara út í
þetta starf meðvitandi um þær
hættur sem það getur haft í för
með sér og vita, að þeir geta verið
skotnir af öryggisvörðum hvenær
sem er. En freistingin fyrir stórum
Ijárfúlgum, sem fást fyrir fílstenn-
urnar verða óttanum við hætturnar
yfirsterkari. Auk góðra vopna nota
þeir mótorsagir (keðjusagir), sem
sagar fílabeinið af fórnarlömbun-
um á fáeinum mínútum og jeppa
með drifi á öllum hjólum.
Hvernig þeir komast óséðir inn
og út úr þjóðgörðunum, þar sem
vopnaðir öryggisverðir eru við
hvert hlið, hefur löngum valdið
mönnum höfuðverk. Yfirvöld hafa
um langt skeið verið sökuð um að
þjóðgarðsverðir og aðrir háttsettir
ráðamenn séu viðriðnir þetta vonda
mál. Nýlega var nokkrum háttsett-
um embættismönnum innan þjóð-
garðanna vikið úr starfi og sagt
er að fleiri séu undir eftirliti lög-
reglu, en hún segir að sig skorti
haldbær sönnunargögn gegn söku-
dólgunum. Verðir laganna eru ekki
nógu sannfærandi og gengur illa
að eyða tortryggni almennings.
Peningar ógna fílnum
Til að gefa svolitla hugmynd um
hag fílsins í Kenýu, segir í grein
eftir enskan blaðamann frá 1975,
að tala fíla í landinu hafi verið um
120.000 það ár og að þeim fækki
um 10-20.000 á ári. Þetta er ekki
fjarri lagi, því að opinberar tölur
segja að fílastofninn sé nú um
22.000 dýr. Það er ekki að undra,
þótt þessi þróun valdi mörgum
áhyggjum og ótta. Verði villidýr-
Morgunblaðið/Valdís Magnúsdóttir
Fíllinn Helena hefúr glatt margan ferðalanginn í Tsavo-þjóðgarð-
inum. Hér er hún ásamt börnum greinarhöfúndar.
alíf landsins eyðilagt, er hætt við,
að ferðamönnum muni fækka stór-
lega, en þeir eru næst stærsta
gjaldeyristekjulind þjóðarinnar.
Fregnir hafa þegar borist af fólki,
sem hætt hefur við áætlaðar ferðir
til landsins af ótta við veiðiþjófa.
Þó ber ekki að gera of mikið úr
þessu enn þá, en þróunin er væg-
ast sagt uggvænleg.
Það er ekki auðvelt að vinna
gegn rányrkju á villidýrum Afríku,
því að mikil eftirspum er eftir
munum búnum til úr skinnum og
fílabeini. Enn finnast lönd, sem
hafa mjög rúma löggjöf um kaup
og sölu slíks varnings. Árið 1986
undirrituðu ýmsar Afríkuþjóðir
samning til að stemma stigu við
veiðiþjófnaði, Þar var m.a. kveðið
á um, að aðeins væri leyfilegt að
flytja út fílabein af dýrum, sem
dæju eðlilegum dauða og tennu/,
sem gerðar væru upptækar af
-veiðiþjófum. En erfitt er að sporna
við fótum, því að nokkur lönd álf-
unnar hafa ekki undirritað samn-
inginn. Burundi er eitt þessara
landa. Þaðan voru fluttarút 23.000
fílstennur árið 1987, en engir fílar
eru lengur í landinu! Miklu magni
er einnig smyglað á skútum til
Dubai, lítils ríkis á strönd Samein-
uðu furstadæmanna, og þaðan
áfram á aðra markaði. Annars
kveður samningurinn um verndun
villidýra Afríku aðeins á um úflutn-
ing á óunnu fílabeini. Þetta hefur
gefið kaupahéðnum frá Hong
Kong, sem er miðstöð heimsversl-
unar á fílabeini, möguleika á að
setja upp verkstæði í löndum
Afríku. Þaðan geta þeir svo flutt
það löglega úr landi. Talið er að
80% alls fíiabeins á heimsmarkaði
sé aflað á ólöglegan hátt.
Annað vandamál, sem er tiltölu-
lega nýtt af nálinni, er samkeppni
villidýranna og húsdýra mannsins
um landið. Fjöldi Kenýumanna hef-
ur þrefaldast á síðustu 25 árum,
þ.e. úr 8 í 24 milljónir. Það er
augljóst, að allir þessir nýju lands-
menn þurfa mat og landsvæði, sér-
staklega þegar það er haft í huga,
að 80-90% landsmanna eru bænd-
ur. Á undanförnum árum hafa hirð-
ingjar s.s. Masajar, beitt kúahjörð-
um sínum á allt að 20% af flatar-
máli þjóðgarðanna. Slík minnkun
beitilands grasbítanna setur fjölda
þeirra ákveðnar skorður. Yfirvöld
vita um þetta vandamál, en hafa
ekki álitið það svo knýjandi, að
ástæða væri til að taka það mjög
föstum tökum.
Um 1.600 fílar eru drepnir á
viku í Afríku. Þótt enn séu til nokk-
ur hundruð þúsund dýr í álfunni
er hætt við að illa fari innan tíðar,
verði fótum ekki spyrnt við af ai-
efli. Refsingar eru tiltölulega væg-
ar í Kenýu við drápi á villidýrum,
eða fangelsi í eitt til tvö ár. Það
er harðar tekið á slíkum afbrotum
í Kína. Þar varðar það dauðarefs-
ingu að drepa pandabjörn. Ljóst
er, að herða verður mjög viðurlög
við lögbrotum af þessu tagi, ef
árangur á að nást.
Rányrkja á afríska fílnum er
sérstaklega sorgleg, þegar það er
haft í huga, að hægt er að saga
skögultennur fílanna af þeim án
þess að drepa þá. Sé það gert,
vaxa nýjar í staðinn, rétt eins og
neglur og hár. í Asíu eru tekjur
hafðar af fílum með þessum hætti.
Það ætti öllum að vera ljóst, að
eyðing sköpunarverksins slær til
baka, þótt síðar verði. Nýleg dæmi
frá Evrópu hafa sýnt það, svo að
ekki verður um villst.
Höfundur er kristniboði.