Morgunblaðið - 24.11.1989, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUÐAtíUft 24: -NÓVEMBER-Mií--
Ætlar ríkisstjórnin að hundsa
nýjan Herjólf og tefla málið?
Ótrúlegar vangaveltur yfir augljósum valkostum
eftir Árna Johnsen
Sleifarlag ríkisstjórnarinnar í því
brýna hagsmuna- og öryggismáli
sem smíði nýs Herjólfs er sýnir
lítilsvirðingu stjórnarherranna í
garð Vestmanneyinga; fólks sem
vinnur hvað mest allra landsmanna
miðað við opinberar skýrslur, fólks
sem á allt annað skilið en það að
vera sett aftast á meri ríkisstjórnar-
innar í þeirri uppbyggingu og þróun
sem á sér stað í landinu í dag.
Rétt kjörin stjórn Herjólfs komst
að niðurstöðu með tveggja ára und-
irbúningsvinnu og teikningar hafa
legið klárar síðan á síðasta ári að
nýju skipi, sem er hraðskreitt,
rúmgott, gott sjóskip og hugsað til
næstu framtíðar. Bæjarstjórn Vest-
mannaeyja var sammála. Menn
hafa velt því fyrir sér hvort skipið
sé of stórt, en það skiptir í sjálfu
sér engu máli hvort skipið er 10
metrum lengra eða styttra'ef menn
treysta á niðurstöður færustu sér-
fræðinga sem voru fengnir til þess
að hanna skipið. Tankprófanir gáfu
góða raun og niðurstaða stjórnar
Heijólfs var sú að taka bæri slag-
inn. Enginn veit fyrirfram hvernig
skip reynist, en menn með mikla
reynslu og þekkingu unnu verkið
og ef til vill hafa þeir fremur en
áður hefur verið gert í smíði far-
þegaskipa fyrir ísland, tekið fullt
tillit til þess að yfir opið úthaf er
að fara hvern dag í misjöfnum veðr-
um. Undirbúningi var iokið og þorri
þeirra sem vann að honum voru
sammála. Það ætti að duga nema
menn vilji endalaust velta verkum
á undan sér, óttast endalaust að
taka afstöðu. Það er að minnsta
kosti ekki í stíl Vestmannaeyinga.
Nýr Herjólfur er eitt
af stóru málunum
Núverandi fjármálaráðherra
skipaði yfirnefnd yfir stjórn Heij-
ólfs og eru þó fulltrúar bæði frá
fjármálaráðuneyti og samgöngu-
ráðuneyti í stjórn Heijólfs. Marga
grunar að þessi nefnd hafi verið
skipuð til þess að tefja málið, en
það verður forvitnilegt að sjá niður-
stöðu nefndarinnar þá loks hún
skilar áliti, því yfirnefndina skipa
tveir fulltrúar frá fjármálaráðuneyti
og samgönguráðuneyti hvor og for-
maður er Margrét Frímannsdóttir
alþingismaður sérlegur fulltrúi Ól-
afs Ragnars Grímssonar. Það er
engin tilviljun að í loftinu liggi mið-
stýringaraðferð til þess að teíja
málið, því Herjólfsmálið er stórt
. mál og þessi ríkisstjórn hefur ekki
sýnt að hún hafi þrek til þess að
taka á stóru málunum.
Tilbúin teikning að skipi
inn í næstu framtíð
Þeir sem gerst þekkja siglinga-
leið milli Þorlákshafnar og Vest-
mannaeyja eins og til dæmis Jón
Eyjólfsson núverandi skipstjóri á
Heijólfi, efast ekki um að teikning
sem liggur að nýjum Heijólfi sé
skynsamleg og hagkvæm þótt menn
sjái auðvitað alltaf einhver vanda-
mál hvort sem skip eru stór eða
lítil, en með tilliti til allra þátta og
aðstæðna eru þeir reyndustu án-
ægðir með skipið sem er fullteiknað.
En hvað dvelur orminn langa,
hvers vegna er ekki tekin ákvörð-
un, eða á enn eina ferðina að láta
úrtölumenn ráða ferðinni á kostnað
hagsmuna Vestmanneyinga? Það
er búið að leggja svo mikla vinnu
í þá teikningu sem nú liggur fyrir,
bæði með sérfræðingum og leik-
mönnum, velta upp hvað er slæmt
og hvað er gott og finna bestu lausn
að menn komast auðvitað ekki nær
niðurstöðu nema að byija upp á
nýtt og teija málið í 4—5 ár a.m.k.
því annað væri að rumpa málinu af.
Á að tefja Heijólfssmíði
í 4 til 7 ár?
Það er hreint engin ástæða til
þess að hanga lengur yfir þessu
verki án athafna, því valkostirnir
eru svo augljósir í dæminu. Það
liggur fyrir og hefur legið lengi
fyrir að það sem þarf er afstaða.
En hveijir eru valkostirnir?
1. Óbreytt skip, sem er auðvitað
út í hött með tilliti til öryggis sem
nú er krafist, hraða og þæginda.
2. Tveggja skrokka skip sem
nokkuð hefur verið kannað, en þró-
un tveggja skrokka skipa (katam-
ara) er á byijunarstigi og gæti ver-
ið fýsilegur kostur milli lands og
Eyja eftir 15—20 ár.
3. Notað skip. Nær engar líkur
eru á að það fáist notað skip sem
hentar milli lands og Eyja og eina
skipið sem yfirnefndin kom auga á
í alvöru var yfir 100 metra langt.
Það eru nefnilega mörg atriði sem
Arni Johnsen
skapa sérstöðu á þessari siglinga-
leið, innsiglingar í báðar hafnirnar
og þá sérstaklega Þorlákshöfn þar
sem aðstæður geta verið mjög erfið-
ar þegar verst lætur. Þá skapa hefð-
bundin veður á siglingaleiðinni ekki
síður sérstöðu sem tekið hefur ver-
ið tillit til í hönnun nýs Heijólfs.
Notað skip er því óraunhæfur kost-
ur ef menn eru að tala í alvöru.
4. Ny teikning af minna eða
stærra skipi. Það er auðvitað hægt
að byija upp á nýtt og henda fyrir
borð mesta undirbúningsstarfi sem
hefur verið unnið vegna íslensks
farþegaskips, en það er jafn aug-
ljóst að ef sú leið yrði valin af stjórn-
völdum þá er það eingöngu til þess
að drepa málljð, tefja það og efna
til óvinafagnaðar. Að ætla sér að
láta teikna nýtt skip með tilliti til
allra aðstæðna sem Heijólfur þarf
að búa við er einfaldlega ákvörðun
um að fresta málinu í 4—5 ár og
5—7 ár ef það ætti að smíða það
innanlands eins og sumir hafa látið
sér detta í hug til þess að leysa úr
verkefnaleysi hjá íslenskum skipa-
smíðastöðvum. Hagsmunir Vest-
manneyinga mættu þá fara veg
allrar veraldar ef slík ákvörðun
væri tekin. Ef Framsóknarmenn,
Alþýðuflokksmenn og Alþýðu-
bandalagsmenn í ríkisstjórn hefðu
ekki tafið málið þá væri nýr Heijólf-
ur á heimleið til Vestmanneyja
næsta vor. Það væri því eftir þeim
að fara auðveldustu leiðina til þess
að teija málið og óska eftir nýrri
teikningu og þá væntanlega það
lítið skip að það væri hægt að smíða
það innanlands, óháð því hvort það
nýtist þeim eins vel og kostur er
sem eiga að nota það við bestu en
einnig verstu aðstæður. Slíkt væri
ekki sparnaður, heldur valdbeiting.
5. Fimmti kosturinn er að smíða
skip nú þegar eftir þeirri teikningu
sem liggur fyrir og tilboð bjóða að
verði tilbúið eftir 18—20 mánuði.
Hagstæð tilboð liggja fýrir, ótrú-
lega hagstæð með tilliti til þess að
smíðaverð farþegaskipa hefur
hækkað erlendis yfir 30% á þeim
tíma sem málið hefur verið tafið
hjá íslenskum ráðamönnum. Það
kostar milljarð að byggja nýjan
Heijólf, en verkið greiðist á mörg-
um árum og er eitt af þeim verkum
sem geta ekki beðið af mörgum
ástæðum og hvers vegna ættu Eyja-
menn einir að sitja á hakanum í
uppbyggingu samgangna á landinu,
hvort sem talað er um stórátak í
vegamálum eða gerð jarðganga í
gegn um Ólafsíjarðarmúla. Allar
byggðir landsins eru að styrkja
stöðu sína í samgöngumálum. Vest-
manneyingar eiga bæði rétt og
kröfu, en vonandi bera stjómar-
herrarnir gæfu til þess að skipa
yfirnefndinni svo fyrir verkum að
heimila nú þegar smíði nýs Heijólfs
samkvæmt útboði, því auðvitað
verða það ráðherrarnir sem skipa
yfirnefndinni fyrir verkum áður en
spilin verða lögð á borðið. Það seg-
ir sig sjálft í slíkri ráðherranefnd.
Verslunin Brynja:
Lykilverslun við
Laugaveg í 70 ár
eftir Smára
Valgeirsson
Einn af föstu punktunum í ið-
andi verslunarlífi Laugavegsins
er Verslunin Brynja, sem þar hef-
ur starfað óslitið í 70 ár. Og með
tilvísun til merkis verslunarinnar,
sem er hinn sígildi lykill, þá er
ekki ofsögum sagt að Verslunin
Brynja hafi verið lykilverslun við
Laugaveginn í 70 ár.
Verslunin Brynja var stofnuð
árið 1919 af Guðmundi Jónssyni
sem var móðurbróðir Björns Guð-
mundssonar, núverandi eiganda
Verslunarinnar Brynju. Allt frá
byijun verslunarinnar, rétt eins
og nú í dag, eru aðalverslunarvör-
urnar hverskonar járnvörur og
verkfæri fyrir leika og lærða.
Árið 1919, á fyrstu árum versl-
unarinnar var. hún staðsett við
Laugaveg 24, í sama húsi og
Fálkinn. Þegar verslunin hafði
verið rekin þar í 10 ár festi Guð-
mundur Jónsson, þáverandi eig-
andi hennar, kaup á húsinu núm-
er 29 við Laugaveg, þar sem
Marteinn Einarsson hafði áður
verið með sína verslun, en hann
reisti stórhýsið þar sem nú er til
húsa Alþýðubankinn. Verslunin
Brynja hefur því um 60 ára skeið
verið rekin á sama stað við Lauga-
veg númer 29.
Núverandi eigandi Verslunar-
innar Brynju er Björn Guðmunds-
son og segja má að allt hans
ævistarf sé meira og minna tengt
þessari verslun. Björn var aðeins
14 ára gamall þegar hann hætti
í skóla og réðst til starfa hjá
móðurbróður sínum, Guðmundi
Jónssyni í Brynju. Til að byija
með vann Björn sem sendill hjá
versluninni, en það stóð ekki lengi.
Guðmundur hafði heitið honum
því að kenna honum til verka við
verslunarreksturinn, og eftir 5 ára
starf hjá Brynju var Björn orðinn
gjaldkeri og bókari verslunarinn-
ar. _
Á þessum árum var kreppan í
algleymingi og oft miklir erfiðleik-
ar að láta enda ná saman. Guð-
mundur þurfti þá meðal annars
að grípa til þeirra aðgerða að
lækka laun starfsfólksins svo að
rekstur verslunarinnar hreinlega
stöðvaðist ekki. Á þessum tíma
stofnuðu þrír starfsfélagar
Brynju, þeir Marinó Helgason,
Stefán Már Benediktsson og
Bjöm Guðmundsson, nýja verslun,
járnvöruverslunina Björn & Mar-
inó, Laugavegi 44, sem þeir ráku
til ársins 1936, en þá keyptu þeir
Verslunina Brynju ásamt Gunnari
Halldórssyni (bróðir Péturs heit-
ins Halldórssonar borgarstjóra).
GuðmUndur Jónsson sneri sér þá
alveg að heildsölu og umboðs-
verslun, en hann hafði þá aflað
sér mikilla umboða eins og „ASSA
Stenmann“-skrár og Sandvikens-
sagir. Hann stofnaði nýtt fyrir-
tæki, Vélar og verkfæri hf., sem
er i fullum rekstri í dag af erfingj-
um hans.
Þótt samstarf þeirra félaga
gengi ágætlega, þá urðu þær
breytingar á rekstri Brynju árið
1942, að Gunnar Halldórsson,
Marinó Helgason og Björn Guð-
mundsson seldu sinn hlut í versl-
uninni og inn komu nýir eigend-
ur, þeir Jóhann Þ. Jósepsson, al-
þingismaður, og Gunnar Guðjóns-
son, skipamiðlari, og Stefán Már
Benediktsson, sem þá var for-
stjóri fyrirtækisins.
Björn Guðmundsson sneri sér
að heildsölu í miðbænum á þessum
tíma, byggði meðal annars húsið
að Laugavegi 47, þar sem verslun-
in Adam er nú til húsa og nýlega
hefur verið byggt við. í þessu
húsnæði stofnaði Björn Járnvöru-
verslunina Málmey, sem hann rak'
um árabil.
Það var svo árið 1944 við
skyndilegt fráfall Stefáns Más,
að fyrrum félagar Björns í versl-
uninni Brynju vildu fá hann aftur
inn í fyrirtækið og féllst Björn á
þann ráðahag. Á sama tíma gekk
Haraldur Björnsson einnig inn í
fyrirtækið, þannig að nú voru eig-
endur Brynju orðnir 5 talsins, og
var fyrirtækið rekið áfram í þess-
ari mynd næstu 10 árin.
Það var svo árið 1954 að með-
eigendur Björns vildu selja sinn
hlut í Versluninni Brynju og Björn
Guðmundsson keypti þeirra hlut
og hefur síðan verið einkaeigandi
verslunarinnar.
Verslunin Brynja hefur staðist
kröfur tímans undir stjórn Björns
Gúðmundssonar og sífellt hafa
verið gerðar breytingar og endur-
bætur. Nú síðast, fyrir 5 árum,
var húsnæðið stækkað verulega
og jafnframt komið á sjálfsaf-
greiðslufyrirkomulagi, þannig að
nú eiga viðskiptavinir greiða leið
að öllum vörum verslunarinnar.
Lykillinn góði er og verður tákn
Verslunarinnar Brynju, enda eru
það oft fyrstu kynni viðskiptavina
af versluninni að þeir kaupa sér
smekklás, eða láta smíða fyrir sig
smekkláslykla. Það er þv'óhætt
að segja, að Verslunin Brynja er
og verður lykilverstunin við
Laugaveginn.
Höfundur er hónnudur.