Morgunblaðið - 24.11.1989, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1989
f''' I 'i I—l.vM! .! —: ■ i ~ j' ■—■ ~; ;■ ■ ,■ _ ; [■ > >——1~
Minning:
Axel V. Magnússon,
garðyrkjuráðunautur
Fæddur 30. september 1922
Dáinn 14. nóvember 1989
Saga ylræktar á íslandi er ekki
orðin löng. Fyrsta gróðurhúsið var
byggt 1924 að Reykjum í Mosfells-
sveit, en skriður komst þó ekki á
gróðurhúsabyggingar fyrr en um
og eftir 1930. Þá hófst nýtt land-
nám og grunnur var lagður bæði
að nýjum atvinnuvegi, nýrri fram-
leiðslugrein í íslenskum landbúnaði
og að mörgum þeim hverfum garð-
yrkjubýla sem nú ptýða sveitir í
mörgum okkar bestu héruðum.
Nægir þar að nefna Hveragerði, og
Reykjahverfið í Ölfusi, en fyrsta
garðyrkjubýlið þar sem síðar varð
Hveragerði, býlið Fagrihvammur,
hóf framleiðslu 1930 og þá voru
einnig byggð fjrstu gróðurhúsin
þar sem nú er Gr.rðyrkjuskóli ríkis-
ins að Reykjum. Garðyrkjustöðvar
risu á þessum árum víða í Ámes-
sýslu, á Laugarvatni, Syðri-Reykj-
um, þar sem nú er Laugarás, og í
Hrunamannahreppi, þar sem nú er
Flúðahverfið. Garðyrkjustöðvum
íjölgaði fljótlega í Mosfellssveit. í
Borgarfirði risu garðyrkjustöðvar
bæði í Reykholtsdal og Stafholts-
tungum og Kleppjámsreykjahverfi
tók að dafna. Norðanlands festi
ylræktin sig fyrst í sessi á Hvera-
völlum í Reykjahverfi 1933 og litlu
síðar í Eyjafirði, við Kristnes, og í
Skagafirði þar sem nú er
Varmahlíð. Það einkennir flesta
þessa garðyrkjustaði og aðra sem
ekki hafa verið taldir upp, að þar
hefur ekki aðeins verið ræktað inni
heldur og úti. Þar hafa myndast
þorp eða hverfi sem eru umvafinn
skýlandi og fegrandi tijágróðri.
Þau hafa jöfnum höndum auðgað
atvinnulíf og mannlíf sveitanna og
prýtt þær.
Það lætur að líkum að til þess
að hefja til vegs nýja atvinnugrein
þurfti margt að læra og margt að
kenna og leiðbeina um.
Garðyrkjan og gróðurhúsaræktin
ekki hvað síst hefur átt ágætum
leiðsagnar- og forystumönnum á
að skipa. Það skýrir hluta af far-
sæld hennar.
Einn af þessum forustumönnum
er nú fallinn um aldur fram, Axel
V. Magnússon ylræktarráðunautur.
Axel Valgarð Magnússon fæddist
á Hofsósi 30. september 1922.
Foreldrar hans vom hjónin Magnús
E. Jóhannsson sem þar var lengi
læknir, Runólfssonar sjómanns í
Reykjavík, og Rannveig Tómasdótt-
ir prests á Völlum í Svarfaðardal,
Hallgrímssonar.
Axel var yngstur sjö systkina.
Þegar hann var rúmlega ársgamall
dó faðir hans og skömmu síðar, á
árinu 1924, fluttist móðir hans
með börnin til Reykjavíkur. Þar ólst
Axel upp með systkinum og móður
við góða afkomu á þeirra tíma vísu,
þó að allir þyrftu að vinna frá
blautu barnsbeini til að treysta hag
heimilisins og síðar að koma sér
til náms, en að sjálfsögðu hefur
ekki veríð úr miklu að spila á
kreppuárunum. Axel var í sveit á
sumrum, bæði í Borgarfirði og í
nágrenni Reykjavíkur. Hann lauk
gagnfræðaprófi 1939. Eftir það
vann hann við garðyrkjustörf á
garðyrkjustöðvum bæði í Hvera-
gerði og í Mosfellssveit. Hann hóf
síðan nám við hinn nýlega stofnaða
garðyrkjuskóla á Reykjum 1941 og
lauk þaðan prófi 1943. Næstu fjög-
ur árin vann hann á ýmsum garð-
yrkjustöðvum og síðast sem verk-
stjóri í gróðrarstöð Garðyrkjuskól-
ans, þar til hann fór til framhalds-
náms við garðyrkjudeild Landbún-
aðarháskólans í Kaupmannahöfn
1947. Þaðan brautskráðist hanp
1950.
Eftir heimkomu gerðist hann
kennari við Garðyrkjuskólann á
Reykjum og var þar fastur kennari
í 16 ár að hann réðst ylræktarráðu-
nautur hjá Búnaðarfélagi íslánds
árið 1967. Því starfi gegndi hann
á meðan heilsan leyfði, en síðasta
árið þó aðeins í hálfu starfí. Skóla-
árið 1957-’58 var hann settur skóla-
stjóri við Garðyrkjuskólann er
Unnsteinn Ólafsson var í starfs-
leyfi. Axel fór tvisvar til sémáms.
Árið 1953 var hann við nám í jarð-
vegsefnagreiningum hjá danska
Garðyrkjufélaginu og árið
1966-1967 var hann við nám við
tækniskólann í Hannover í Þýska-
landi og við tilraunastöðina í Virum
í Danmörku.
Auk þessa endurnýjaði hann
stöðugt þekkingu sína og fylgdist
með þróun og framförum í gróður-
húsarækt með því að sækja nám-
skeið og faglegar ráðstefnur í ná-
grannalöndunum. Hann var alla tíð
mjög virkur í Félagi norrænna bú-
vísindamanna (NJF) og þar í deild-
arstjórn. Sú þátttaka gaf honum
mikil og góð sambönd við starfs-
bræður á Norðurlöndunum.
Árið 1955 var Axel fenginn til
að koma upp aðstöðu til jarðvegs-
efnagreininga fyrir garðyrkjustöðv-
ar. Þá þjónustu annaðist hann á
vegum Garðyrkjuskólans til ársins
1966. Á grundvelli efnagreining-
anna leiðbeindi hann um áburðar-
notkun og í gróðurhúsum. Þetta
var nýmæli sem mæltist mjög vel
fyrir. Síðar tók Rannsóknastofnun
landbúnaðarins að. sér þessa þjón-
ustu.
Er Axel réðst til Búnaðarfélags-
ins hafði Óli Valur Hansson starfað
sem garðyrkjuráðunautur hjá félag-
inu í tíu ár og sinnt öllum þáttum
garðyrkjunnar. Með þeim tókst nú
hin ágætasta samvinna og var
verkaskiptingin í stórum dráttum
þannig að Axel sinnti ylræktinni
að mestu en Óli Valur útiræktun,
skrúðgarðyrkju og blómarækt að
mestu. Það kom því í hlut Axels
að fylgjast með framförum í bygg-
ingu og tæknibúnaði gróðurhúsa
og leiðbeina um þá hluti. Hann tók
að teikna gróðurhús, setti sig vel
inn í nýjungar í byggingaraðferðum
og hvatti til og leiðbeindi um marg-
háttaða tækni sem tekin hefur
verið upp stig af stigi.
Það hefur einkennt störf garð-
yrkjuráðunautanna hjá Búnaðarfé-
lagi íslands að þeir náðu að hafa
beint samband við nær alla garð-
yrkjubændur, einkum þó gróður-
húsabænduma.
Af nánu sambandi á milli bænda
og ráðunautanna skapaðist gagn-
kvæmt trúnaðartraust sem auðveld-
aði störfin. Leiðbeiningamar gátu
miðast við aðstæður hvers og eins.
Þannig urðu leiðbeiningar ekki í
formi forsagnar ráðunautar til
bónda heldur samráðs á milli
þeirra. Mikinn þátt í þessu átti prúð-
mennska og gott viðmót ráðunaut-
anna.
Axel lét sig hag ylræktarinnar
og starfsskilyrði greinarinnar í
þjóðfélaginu alltaf mjög miklu
varða. Hann benti oft á hve erfitt
væri fyrir ylræktarbændur að
keppa við lítið heftan innflutning
þegar þeim væm búin verri kjör,
hærra raforkuverð, margskonar
álögur á efniskostnað og dýrara
fjármagnskostnað, en þeir nutu sem
við þá vom að keppa.
Fyrir öll þessi störf sín bæði
með og fyrir einstaka bændur,
með félögum þeirra og Sambandi
garðyrkjubænda uppskar hann
óskorað traust þeirra og vináttu.
Axel V. Magnússon var í einu
orði sagt vel gerður maður bæði
til líkama og sálar. Prúður maður
í sjón og raun og einstaklega við-
mótsgóður. Mest þótti okkur sam-
starfsmönnum hans til um fjölþætt-
ar gáfur, alhliða áhuga á mönnum
og málefnum, og það hvað hann
var víðfróður, enda hafði hann
óhemju gott og frjótt minni. Þessir
eiginleikar ásamt kímni og góðlát-
Helgi S. Eggerts
son - Minning
Lág rödd
Leyf mér
að gista
í garði þínum
því ég
næ ekki háttum
hjá sumamóttinni
þegar þú vaknar
verð ég á braut
en skil eftir
lága rödd
í tijánum
Með þessum orðum vinar míns,
Sigvalda Hjálmarssonar, kveð ég
föður minn, Helga Eggertsson,
hinstu kveðju. Hann lést á sextug-
asta og sjöunda aldursári, þann
14. nóvember síðastliðinn, af völd-
um hjartasjúkdóms. Ég veit að eitt
af því sdm faðir minn þoldi illa
var að vera með sorg og sút, líka
þó eitthvað amaði að.
Hann var einn sá viljasterkasti
maður sem ég hef kynnst og fyrir
mér gengur hann á braut sem sigur-
vegari yfir þeim þungu örlögum að
vera lamaður frá barnsaldri. Hann
hafði ótrúlegan lífsvilja og hugrekki
og alltaf þegar á móti blæs í mínu
lífi verður mér hugsað til hugrekkis
hans og viljastyrks.
Elskulegur faðir minn skilur eftir
hjá okkur, sem eftir stöndum, lága
sterka rödd og við erum þakklát
fyrir að hafa átt hann að.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi.
Hafðu þökk fyrir allt og allt.
(Vald. Briem)
Rósa Björg Helgadóttir
legri gamansemi gerðu að hann
var hinn áhugaverðasti og skemmti-
legasti viðræðufélagi. Dugnaður
hans til allra verka bæði fyrir Bún-
aðarfélag íslands og einstaka
bændur var einstakur. Það kom
best í ljós, eftir að við vissum að
heilsa hans var verulega skert, hve
hann var í raun harður við sjálfan
sig og hvað vinnan var honum
mikils virði. Hann stóð svo sannar-
lega vaktina meðan stætt var.
Hann bar hag og heiður Búnað-
arfélags íslands mjög fýrir brjósti,
og var ódeigur að tala máli þess.
Axel var ritari Búnaðarþings frá
1972 og til síðasta árs. Það vann
hann með prýði og var til þess
tekið hve vel honum tókst að draga
fram í fáum orðum meginatriðin
oft úr löngu máli manna. Gullkorn
glötuðust hpldur aldrei.
Árið 1947 gekk Axel að eiga
Sigurlínu Gunnlaugsdóttur kaup-
manns á Ólafsfirði og konu hans,
Huldu Guðmundsdóttur útgerðar-
manns á Akureyri. Þau Axel og
Sigurlína kynntust í Garðyrkjuskól-
anum á Reykjum þegar hann var
þar verkstjóri en hún nemandi.
Þau hófu því búskapinn í Kaup-
mannahöfn meðan þar ríktu þreng-
ingar eftirstríðsáranna og flestir
hlutir skammtaðir eða torfengnir.
Má nærri geta að ekki hefur verið
létt fyrir þau að láta endana ná
saman, því ekki gengu námsmenn
þess tíma að lánum eða styrkjum
sér til fullrar framfærslu.
Eftir heimkomuna bjuggu þau
fyrstu tíu árin í gömlu húsi tilheyr-
andi Garðyrkjuskólanum, en réðust
í að byggja sér myndarlegt íbúðar-
hús á lóð skólans og fluttu í það
1960. Þar hafa þau búið síðan. Hús
þeirra er á einstaklega fögrum stað
þar sem vel sér yfir. Þar ræktuðu
þau sinn fagra garð bæði í eig-
inlegri og óeiginlegri merkingu, úti
við og inni. Þau hjón eignuðust
fjögur börn. Elst er Hulda lyfja-
tæknir, þá Álfdís Elín kennari, Erla
Dís læknir og yngstur Ari Víðir,
sem nú er nýorðinn læknir.
Axel átti við erfiða sjúkdóma að
stríða nokkur hin síðari ár og
þurfti hvað eftir annað að vera á
sjúkrahúsi. Þó veikindin drægju
vissulega úr líkamsorku hans, var
hugurinn og dugnaðurinn samur
og jafn. Hann kom jafnskjótt til
starfanna aftur þegar bati var
fenginn, jafnvel fyrr en rétt hefði
verið og dró aldrei af sér, enda
var hugurinn við starfið til síðustu
stundar.
Við samstarfsfólkið fundum það
hve vel Sigurlína og fjölskyldan öll
studdi Axel og hve samhent þau
voru alla tíð.
Við söknum Axels úr samstarfs-
hópnu.m og munum lengi minnast
hans sem góðs drengs og félaga.
Sigurlínu og börnum, tengda-
börnum og barnabörnum sendum
við öll innilegustu samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Axels V. Magn-
ússonar.
Jónas Jónsson
Okkur setti hljóð er við fréttum
lát okkar kæra vinar Axels Val-
garðs Magnússonar. Dauðinn kem-
ur alltaf skyndilega, þó vitað sé að
hveiju stefni. Axel var búinn að
heyja harða baráttu við sjúkdóm
sinn og sýndi ótrúlegan andlegan
styrk og viljafestu í veikindum
sínum. En lífsljósið var orðið veikt
og viðkvæmt þegar það slokknaði.
Axel fæddist á Hofsósi 30. sept-
ember 1922. Hann var sonur hjón-
anna Magnúsar S. Jóhannssonar
héraðslæknis og Rannveigar Tóm-
asdóttur konu hans. Hann lauk
prófi frá Garðyrkjuskóla ríkisins
1943 og garðyrkjukandídatsprófi
frá Búnaðarháskólanum í Kaup-
mannahöfn 1950. Hann stundaði
framhaldsnám í- sérgrein sinni í
Danmörku og Þýskalandi. Axel
var kennari við Garðyrkjuskóla
ríkisins 1950-1966 og hafði jafn-
framt með höndum jarðvegsrann-
sóknir og leiðbeiningaþjónustu fyrir
garðyrkjubændur 1955-1966. Hann
var settur skólastjóri við sama
skóla 1957-1958. Garðyrkjuráðu-
nautur var hann hjá Búnaðarfélagi
íslands 1967-1989. Stundakennari
við Gagnfræðaskólann í Hveragerði
um árabil. Þá var hann ritari Bún-
aðarþings 1972-1988. Axel var
umdæmisstjóri Lionshreyfmgarinn-
ar 1975-1976 og fjölumdæmisstjóri
fyrirísland 1976-1977. Einnigvoru
honum falin trúnaðarstörf fyrir ís-
landsdeild Nordisk Jordbrugs-
forskning.
Þann 19. júlí 1947 kvæntist Axel
eftirlifandi eiginkonu sinni, Sig-
urlínu Gunnlaugsdóttur. Hún fædd-
ist 29. júlí 1924 í Ólafsfirði, dóttir
Gunnlaugs Jónssonar kaupmanns
og Huldu Guðmundsdóttur konu
hans. Þau eignuðust fjögur börn.
Þau eru: Hulda f. 1947, lyfjatækn-
ir, gift Halldóri Þorsteinssyni efná-
tæknifræðingi. Álfdís Elín f. 1950,
kennari, hennar maður er Martin
Kennelly. Erla Dís f. 1959, læknir,
gift Pétri H. Hannessyni lækni.
Ari Víðir, f. 1961, læknir. Bama-
börnin eru sex.
Heimili Axels og Línu stóð á
fögrum stað á Reykjum í Ölfusi, í
húsi sem þau byggðu sér sjálf.
Heimilið stóð ávallt opið öllum vin-
um og þeim sem áttu erindi við
Axel vegna starfa hans. Minnumst
við gestrisni þeirra og margra'
ánægjulegra stunda þar. Núna
síðast í ágúst er við vorum gestir
þeirra ásamt Örnu og Kjartani og
Grete og Asger Klougart prófessor
frá Danmörku en Klougart flutti
erindi á Garðyrkjuþingi sem haldið
var í tilefni af 50 ára afmæli Garð-
yrkjuskólans.
Áxel var afskaplega víðsýnn og
fróður maður, vel lesinn og stál-
minnugur. Það var hægt að ræða
við hann um hin ólíklegustu mál-
efni, alls staðar var hann vel heima.
Haustið 1975 slógumst við í för
með Axel og Línu á Evrópuþing
Lions í Nice í Frakklandi. Það var
mikil ævintýraferð. Glæsileikinn í
móttökum í Nice og í heimsókn
okkar til Lionsklúbbs Monaco varð
okkur öllum ógleymanlegur. En
ferðirnar okkar saman urðu fleiri.
Þær hófust venjulega með ferð á
garðyrkjusýningar og í heimsóknir
í garðyrkjustöðvar í Danmörku eða
Hollandi. Síðan lá leiðin gjarnan
suður á bóginn. Axel og Lína voru
einstaklega góðir ferðafélagar,
skemmtileg og fróð, og svo miklir
heimsborgarar að þau voru alls
staðar eins og heima hjá sér.
Skipti þá ekki máli hvort við vorum
í auðnum Sahara, á hinni undur-
fögru eyju Corfu, á suðrænni bað-
strönd eða á garðyrkjusýningu í
Karlsruhe. En okkar síðasta ferð
saman var einmitt til Þýskalands
fyrir rúmu ári.
Axel hafði ferðast mikið um
ævina, séð margt og kynnst mörgu.
Vegna starfs síns heimsótti hann
árlega allar íslensku garðyrkju-
stöðvarnar. Einnig fór hann á ótal
garðyrkjusýningar og fundi erlend-
is.
Þó þetta ár hafi verið erfitt með
löngum sjúkrahúslegum voru einnig
margar góðar stundir. Hann gat
verið viðstaddur þá gleðistund í
júní þegar Ari Víðir útskrifaðist úr
læknadeild Háskóla íslands. Hann
var við hátíðlega athöfn þegar
Garðyrkjuskólinn hélt upp á 50 ára
afmæli sitt og tók þá við viðurkenn-
ingu fyrir störf sín. Hann naut í
ríkum mæli ástúðar og aðhlynning-
ar frá sinni elskuðu eiginkonu,
börnum og fjölskyldum þeirra.
Hann hélt sínum andlega 'styrk til
hinstu stundar.
Að leiðarlokum þökkum við löng
og góð kynni, sem hófust á Garð-
yrkjuskólanum fyrir rúmlega 40
árum. Við erum þakklát fyrir allar
dýrmætu minningarnar sem við
eigum frá góðu stundunum okkar
saman. Við kveðjum kæran vin
með söknuði og þakklátum huga.
Við sendum Línu, börnunum og
fjölskyldum þeirra innilegustu
samúðarkveðjur. Hjá þeim er sökn-
uðurinn mestur.
Minningin um góðan dreng lifir.
Guðs blessun fylgi Axel í hinstu
ferð.
Lea og Bjarni Helgason
Kveðja frá Sambandi
garðyrkjubænda
Axel V. Magnússon garðyrkju-
ráðunautur verður jarðsunginn frá
Langholtskirkju föstudaginn 24.
nóvember.
Islenskir garðyrkjubændur sjá