Morgunblaðið - 24.11.1989, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1989
> i >r !?{)*;''O/ j j;s i;;: ’;:! } f
Á að leg-gj a niður Sjúkra-
samlag Reykjavíkur?
eftirlngólfS.
Sveinsson
Þann 17. maí í vor voru sett þau
lög á Alþingi að sjúkratryggingar
Tryggingastofnunar ríkisins
skyldu yfirtaka starfsemi 40
sjúkrasamlaga frá næstu áramót-
um. Þetta var ákveðið í framhaldi
af samkomulagi um verkaskipt-
ingu ríkis og sveitarfélaga í byijun
ársins. Margir munu því telja að
ofangreind spuming hafi þegar
verið afgreidd af Alþingi. Aðrir
hafa ekki heyrt um málið fyrr enda
ijallaði umræðan um verkaskiptin
ekki um heilbrigðismál heldur um
skipulag og peningamál. Margví-
sleg mannréttindi urðu að skipti-
mynt í þeim fjármálaviðskiptum.
Gangur málsins
Mánuði síðar bókaði tryggingar-
áð: „Samþykkt, m.a. með vísan til
hins knappa tíma, sem til stefnu
er, að fara þess á leit við dóms-
málaráðuneytið að- sýslumenn og
bæjarfógetar taki að sér umboð
sjúkratrygginga...“
Á sama fundi var öllum for-
stöðumönnum sjúkrasamlaga fyr-
irskipað að segja upp starfsfólki,
leiguhúsnæði, huga að húsakosti,
enda gera lögin ráð fyrir eignar-
námi ríkisins á eigum samlaganna.
Allt frá upphafi hafa sjúkrasam-
lög verið tryggingafélög einstakl-
inga. Greiddu einstaklingar lengi
um þriðjung kostnaðar meðan
sveitarfélag og ríki greiddu sinn
þriðjunginn hvort. Árið 1972 tók
ríkið að sér að innheimta hlut ein-
staklinga með almennum sköttum
og voru sjúkrasamlagsgjöld þar
með gerð ósýnileg. Síðan hefur
vitundin um sjúkrasamlag Sem
tryggingafélag orðið æ óskýrari
meðal fólks. Ríkið hefur með skött-
um okkar fjármagnað sjúkrasam-
lög að 65%-85% en sveitarsjóðir
hafa greitt afganginn. Hin smærri
sjúkrasamlög hafa með tímanum
orðið mjög ósjálfstæð vegna ofrík-
is Tryggingastofnunar ríkisins.
Sveitarstjórnarmenn hafa orðið
ófúsir að greiða í sjóði þeirra, enda
talið sig þar litlu ráða. Því má
segja að ríkið hafi hnuplað umráð-
um yfir sjúkrasamlögunum um leið
og því var treyst til að greiða hlut
okkar sem einstaklinga.
Barlómurinn er
undirtónninn
Allir kannast við að valddreifing
sé þjóðamauðsyn. Verkefni,
ábyrgð og ákvörðunarvald þurfi
að færa frá Reykjavík út á lands-
byggðina til þess að ekki færist
enn meira af fjármagni og fólki
úr dreifbýlinu til Reykjavíkur. Hins
vegar kannast allir við þann söng
sem leggur áherslu á fátækt og
smæð sveitarfélaga og þess vegna
þurfi ríkið að sjá um hitt og þetta
fyrir þau.
Stórar heilsugæslustöðvar voru
t.d. byggðar um allt land fyrir fé
ríkisins að mestu leyti. Þegar búið
var að byggja þótti erfitt að reka
þessar stóra stofnanir. Með þeim
hluta laganna sem fjallar um heil-
brigðisþjónustu hefur nú tekist að
færa allan þann kostnað yfir á
ríkið.
Hvað varðaði tryggingar höfðu
stjómarmenn í sjúkrasamlögum
löngu lagt til að samlögin yrðu
sameinuð og stækkuð. Losi sveit-
arfélögin sig við samlögin nú hefur
tilefnum sveitarfélaga til aukins
samstarfs fækkað um eitt.
Sá þjóðflokkur, sem ekki annast
særða eða sjúka, veitir meðlimum
sínum ekki mikið öryggi. Það sveit-
arfélag sem afhendir ríkinu örygg-
ísmál íbúa sinna á litla virðingu
skilið fyrir sjálfstæðisbaráttu
gagnvart ríkinu.
Samband íslenskra sveitarfé-
laga lagði í vor gífurlega áherslu
á að koma samkomulagi sínu gegn-
um Alþingi. Formaður þess, Sigur-
geir Sigurðsson, raunar gamal-
kunnur áhugamaður um miðstýr-
ingu heilbrigðismála, sagði 4. apríl
í vor í Alþýðublaðinu: „Við vonum
að þessi framvörp fái farsæla af-
greiðslu á þessu þingi, eram enda
búnir að bíða í hálfan annan eða
tvo áratugi og jafnvel lengur eftir
auknum áhrifum sveitarstjóm-
anna. Það hefur ekki gengið nógu
vel fyrir okkur og ríkisvaldið að
vera samstiga í þessu máli,- sér-
staklega hvað varðar að skaffa
sveitarfélögunum sambærilega
tekjustofna á móti, en nú hefur
þetta tekist, að færa verkefni og
jafnframt tekjur á milli og í öðru
lagi sem ekki er síður mikilvægt
hefur tekist að jafna eða færa tölu-
vert af tekjum úr þéttbýlinu til
dreifbýlisins með fullu samþykki
allra sveitarfélaganna. Aðstaðan
er þannig jöfnuð milli hinna stærri
og síðan þessara millisveitarfélaga,
sem verið hafa hvað verst sett, þar
sem íbúarnir era 600-1.200 og
hafa verið að reyna að burðast
með þjónustu sem þau hafa í raun
ekki ráðið við en verða að hafa ef
þau ætla að halda í íbúa sína.“
Taki þessi lög gildi, hefur tekist
að koma á nokkuð hreinni miðstýr-
KYNSLÓÐABIL
eftirGísla
Sigurbjörnsson
Á undanförnum árum hefur mik-
ið verið rætt ög ritað um kynslóða-
bij þjóðar okkar. Skoðanakannanir
hafa verið gerðar um svo ótal
margt,- ekki síst fyrir kosningar.
Alls konar útreikningar hafa verið
gerðii-, samtöl höfð við forystu-
mennina um álit þeirra á úrsíitum
skoðanakannana og fer það eftir
póíitík að venju.
Það vakti athygli, hveijir voru
spurðir — aldursflokkarnir — og
þá kom í ljós að ekki var leitað til
stórs hluta fólks, sem hefur kosn-
ingarétt. Það var í augum stjórn-
enda kannananna einfaldlega orðið
of gamalt, yfir 65 ára. Það var
útilokað. Á þetta var bent og talað
um mistök. Nokkur breyting hefur
orðið þar á, og er nú Ieitað til fólks,
sem er áttatíu ára, en þeim, sem
eidri eru, er að vanda sleppt. Þeir
eru ekki með, nema á kjörskránni,
en era samt á fjórða þúsund. Það
getur munað um minna.
Þetta fólk, sem einfaldlega er
sett til hliðar, unir því illa. Það á
langa ævi að baki Ög mikla reynsiu.
Um þesar mundir era erfiðir
tímar í þjóðmálum flestum. Vinnu-
deilum verður þó vonandi aflýst,
annað væri þjóðarólán, sem yrði til
þess úð upplausn — kaos — yrði á
ótal sviðum.
Kynslóðabil er að myndast hjá
þessari fámennu og sundurlyndu
þjóð, sem þarf að standa saman á
öllum sviðum, reynsla eldra fólksins
er ómetanleg og sé hún ekki metin
— hver verður þá framtíðin?
Fornsögurnar og handritin era
enn í góðu gildi í Árnasafni, og
þangað koma m.a. erlendir ferða-
menn, en reynsla eldri kynslóðar-
Ingólfúr S. Sveinsson
„Svarið við spurning-
unni, sem er yfirskrift
þessarar greinar, er
nei. Jafiivel þótt sam-
lagsmenn þurfi um tíma
að Qármagna þjónustu-
stofiiun sína með
greiðslum gegnum
ríkissjóð er fráleitt að
láta ríkið eyðileggja
Sjúkrasamlag
Reykjavíkur."
ingu í heilbrigðis og tryggingamál-
um — öllu stjórnað að sunnan.
Ekkert fer eins vel við landsbyggð-
arbarlóm eins og alræðishugsunar-
háttur embættismanna í ráðuneyt-
um. Þeir kunna fátt betur en að
skammta með skattpeningum og
vilja gjarnan fá fullt umboð til að
ráða málunum vafningalaust úr
ráðuneytinu að sunnan. Ofstjórn
af þessu tagi olli „fræðslustjór-
astríði“ sem flestir muna.
Áhugamenn um byggðamál
gætu sagt að með Iagasetningu
þessari hefði verið unnið eftir öfug-
mælinu: „Svo skal böl bæta að
bíði ánnað verra.“
Framkvæmd
heilbrigðisráðherra
í lögunum er gert ráð fyrir að
í staðinn fyrir skrifstofur sjúkra-
samlaganna komi útibú Trygg-
Gísli Sigurbjörnsson
innar er ekki metin sem skyldi, og
því fer sem fer.
Höfundur er forstjóri Elli- og
hjúkrunarheimilisins Grundar.
ingastofnunar. í kaupstöðum úti
um land er nú gert ráð fyrir að
færa þjónustu sjúkrasamlagsins til
bæjarfógetans, t.d. í Neskaupstað
og á Akureyri. í Reykjavík er ætl-
unin að færa alla starfsemi Sjúkra-
samlags Reykjavíkur sem viðbót
við störf sjúkratryggingadeildar
Tryggingastofnunar ríkisins. Eru
uppi hugmyndir um að kaupa stór-
hýsi fyrir þetta. Ekki hefur verið
haft samband við Sjúkrasamlag
Reykjavíkur né við Reykvíkinga
yfirleitt vegna þessa máls. Þessi
miðstýringarárátta minnir helst á
það þegar Eystrasaltslöndin voru
innlimuð í Sovétsambandið. Ekki
þótti nóg að afnema sjálfstæði
þeirra, heldur þurfti einnig að
flytja íbúana austur fyrir Úralfjöll,
sundra þjóðunum, svo að ekkert
sjálfstæði gæti lengur þrifist.
Markmiðin era svipuð hér — full-
komin miðstýring.
Sjúkrasamlögin úti um land eru
vissulega smá og mætti skv. nú-
gildandi lögum auka sjálfstæði
þeirra með sameiningu eða sam-
tengingu. Þau þyrftu vissulega
öruggari tekjustofna, helst beint
frá samlagsmönnum heima í hér-
aði. Þar eiga sjóðir þeirra heima
hvort sem er. Sjúkrasamlög
Reykjavíkur og Akureyrar era hins
vegar stór samlög. Virðist yfir-
gangur og skemmdarverk að leysa
þau upp sem þjónustustofnanir.
Skiptir þar engu máli þótt fé það
sem fjármagnar þau kæmi frá
samlagsmönnum gegnum ríkis-
sjóð.
Þjónusta Sjúkrasamlags
Reykjavíkur við borgarbúa
SR er stofnun sem veltir um
tveim milljörðum á ári. Starfsmenn
eru um 30. Afgreiðslur þess við
almenning eru yfir 300 á dag. Er
ljóst að greiður aðgangur þarf að
vera að slíkri stofnun og nóg bíla-
stæði. Þarna fer fram almenn af-
greiðsla svo sem útgáfa skírteina,
endurgreiðsla reikninga til sam-
lagsmanna frá ýmsum aðilum heil-
brigðisþjónustunnar og greiðsla
sjúkradagpeninga. Þá hafa læknar
og lyfsalar mikil samskipti við
sjúkrasamlagið sem greiðir í flest-
um tilfellum hluta af kostnaði við
lækningar og lýf.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur hef-
ur staðið undir rekstri neyðarbíls
fyrir Reykvíkinga og vaktþjónustu
honum viðkomandi, sem staðsett
er á Borgarspítalanum. Eftir að
hafa annast rekstur læknavaktar
í Reykjavík meira en hálfa öld,
stuðlaði það að stofnun Lækna-
vaktarinnar sf., sem annast nú
rekstur læknavaktar á Reykjavík-
ursvæðinu.
Flestum er kunnugt að heilsu-
gæslustöðvar hafa komið seinna í
Reykjavík en annars staðar á
landinu, þótt Reykvíkingar hafi
greitt jafnmikið til þeirrar þjónustu
og aðrir landsmenn og er það í
stíl við þjónustu ríkisins við
Reykjavík. Þegar heimilislæknas-
kortur fór að verða tilfinnanlegt
vandamál í Reykjavík, gekkst
borgarstjórn og sjúkrasamlag fyrir
því að samið var við fjölda heimilis-
lækna utan heilsugæslustöðva.
Læknar þessir, nú 30 að tölu,
starfa fyrir Reykvíkinga, njóta
hóflegrar greiðslu frá SR fyrir
rekstrarkostnað á stofum sínum.
Þeir þjóna meira en helmingi borg-
arbúa, hafa séð um uppbyggingu
á allri aðstöðu sjálfir með engum
tikostnaði af almannafé. Aðstaða
þeirra og þjónusta er viða til fyrir-
myndar eins og borgarbúar munu
þekkja. Verða þessi atriði látin
nægja til að gera grein fyrir þýð-
ingu Sjúkrasamlags Reykjavíkur
fyrir borgarbúa.
15
Hvað gerist ef SR verðui*
lagt niður?
1. Stærsta sveitarfélag landsins
missir þjónustustofnun yfir til ríkis-
ins.
2. Stór og vel búin stofnun verð-
ur lögð niður og önnur álíka eða
stærri reist á vegum ríkisins á öðr-
um stað.
3. Gífurlegur aukakostnaður
hlýtur að fylgja þessu miðstýring-
arbrölti og sannast þar enn að hve-
nær sem heilbrigðisráðuneytið þarf
að auka umsvifin þá er ekki horft
í kostnað.
4. Á ofanverðri 20. öld, þegar
járntjaldið er að hrynja er komið á
skömmtunarkerfi ríkisins hér á
landi skv. gömlum austantjalds-
fyrirmyndum.
5. Gerist þetta um áramótin,
munu Reykvíkingar finna mikinn
mun á þjónustu frá því sem verið
hefur. Reikna má með ringulreið.
Tryggingastofnun ríkisins hefur
hingað til verið betur þekkt sem
skömmtunarstofnun en sem þjón-
ustustofnun.
Við þurfum raunverulegar
sjúkratryggingar
Þessi þróun til miðstýringar er
í beinu framhaldi af öðram aðgerð-
um stjórnmálamanna til að auka
miðstýringu í heilbrigðisþjónustu.
Binda allt í fjárhagsramma. Þeim
hefur tekist að svelta sjúkrahúsin
þannig að þau eru öll meira og
minna lömuð. Næsta aðgerð er að
koma böndum á heilbrigðistrygg-
ingarnar, setja þær líka á fjárlög
og miðstýra öllu saman. Við höfum
valfrelsi um heilbrigðisþjónustu í
dag utan sjúkrahúsa einfaldlega
vegna þess að við höfum talsverðan
tryggingarrétt ennþá.
Allar hugmyndir núverandi ríkis-
stjórnar, og ekki síður embættis-
manna ríkisins, ganga út á það að
svipta okkur frelsi. Svipta stofnan-
ir fjárræði og sjálfræði, svipta
lækna athafnafrelsi og svipta fólkið
valfrelsi um þjónustuna. I löndun-
um í kringum okkur hefur þróunin
verið á sama veg, enda hafa þau
öll verri og víðast dýrari heilbrigðis-
þjónustu en við. Við erum aðeins
nokkrum áram á eftir Dönum og
Svíum. Virðist óþarfi að apa meira
eftir þeim en orðið er.
Þegar búið verður að afnema
tryggingar í raun eins og að er
stefnt, fer það að gerast sem gerst
hefur í Svíþjóð og Bretlandi að upp
kemur tvöfalt kerfi. Þá fer efnaðra
fólk að hætta að una við skömmt-
unina og biðraðirnar. Það kaupir
sér einkatryggingar og einkaþjón-
ustu. Hinir sitja uppi með lamað
ríkiskerfið og bíða. Þá höfum við
tapað því sem hmgað til hafa verið
talin lífsgæði á íslandi að allir búi
við sömu kjör góðrar heilbrigðis-
þjónustu.
Svarið er nei
Verkaskiptalögin frá í vor era
hvað varðar heilbrigðisþjónustu og
tryggingar mjög slæm. Setning
þeirra var rekin áfram af sveitar-
stjórnarmönnum með þingið í tíma-
hraki. Ýmsir þingmenn gerðu sér
ekki grein fyrir hvað þeir voru að
samþykkja.
Hvort sem okkur tekst að stöðva
framkvæmd þessara laga nú eða
við þurfum að afnema þau síðar
með einhverri „perestrojka-
aðgerð“, þá hlýtur hitt að vera íjóst
að það er ekki sama hvernig fram-
kvæmd er háttað. Reykvíkingar
þurfa ekki á umönnun ríkisins að
halda. Það þurfa aðrir landsmenn
raunar ekki heldur og þótt smærri
sveitarfélög sinni ekki kalli tímans
um samvinnu eða sameiningu til
aukningar sjálfstæðis, er ástæðu-
laust að það bitni á stærri sveitarfé-
lögum.
Svarið við spurningunni, sem er
yfirskrift þessarar greinar, er nei.
Jafnvel þótt samlagsmenn þurfi um
tíma að fjármagna þjónustustofnun
sína með greiðslum gegnum ríkis-
sjóð er fráleitt að láta ríkið eyði-
leggja Sjúkrasamlag Reykjavíkur.
Höfundur er læknir í Reykjavík
og situr í stjórn Sjúkrasamlags
Reykjavíkur.