Morgunblaðið - 10.12.1989, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1989
*-
ER HÆGT
AÐMÆLA
þau svið sem venjulegt skólanáms-
efni tekur til, en ýmsir þættir eru
einnig prófaðir sem ekki tengjast
námsefninu beinlínis, eins og minni,
fæmi í að greina t.d. smáatriði í
myndum, fæmi til að fást við tungu-
mál og skilgreina þá hugtök eða
líkingar, svo eitthvað sé nefnt.
Fyrir böm em tvær gerðir prófa,
annars vegar gamla prófið sem dr.
Matthías Jónasson staðlaði og er
byggt á sama kerfi og Binet-prófíð,
hins vegar próf kennt við David
Weehsler. Fyrir fullorðna er sérstök
útgáfa eftir Wechsler, einnig próf
sem mæla afmarkaða þætti, svo sem
formskynjun og myndskynjun.
I mörgum tilvikum þykir nauðsyn-
legt að nota greindarpróf þegar bam
er illa statt í námi eða á við hegðun-
arvandamál að etja. Við greindar-
prófun getur komið í Ijós að bamið
hefur góða námsgáfu, en getur ef
til vill ekki notað hana sökum fjöl-
skylduaðstæðna. Einnig-getur komið
í ljós að barnið hefur litla getu og
verður þá að hagræða kennslunni
því í vil. Ef allt er með felldu þá er
samsvöran milli með'aleinkunnar
barnsins og niðurstaðna greindar-
prófsins.
Siguijón segir, að menn megi þó
ekki flaska á því, að greindarpróf
eigi einungis að meta líkur á námsár-
angri. Það sé margt sem falli utan
viðþað.„Ef til vill má segja að það
sem liggi að baki greind sé hug-
myndaauðgi sem maðurinn nær að
vinna úr. Hér hefur einnig áhugi og
löngun mikið að segja. Sumir útfæra
hugmyndir sínar í rituðu máli, stærð-
fræði eða einhveiju handverki, aðrir
í myndlist eða tónlist. T.d. hefur sam-
svöran milli hinna ýmsu þátta verið
reiknuð út, og þá komið í ljós að lítil
samsvöran er á milli tónlistarhæfi-
leika og almennra námshæfíleika.
Við getum líka tekið dæmi af
manni sem hefur gengið illa í
menntaskóla, en þegar hann kemur
í háskóla og snýr sér að því fagi sem
hann hefur áhuga á, þá„blómstrar“
hann. Hann hefur e.t.v. mikinn
áhuga á skeljum og verður síðar
doktor og sérfræðingur í því fagi.
Hver mundi álíta hann heimskan?"
Varðandi kenningar Gardners
sagði Sigurjón, að þær væra ekki
réttmætar gagnvart greindarprófum,
sem aldrei hefði verið ætlað annað
en að mæla almenna námshæfíleika.
Friðrik H. Jónsson lektor í sál-
fræði segir tilgang greindarprófa
að meta hvort greind sé innan
eðlilegra marka, þau spái ágætlega
um námshæfileika einstaklingsins.
Prófin eru sem sagt notuð þegar
kanna þarf hæfni mannsins til að
læra þau fög sem kennd era í skól-
um, þ.e. hin bóklegu. En þótt nem-
anda gangi illa í bóklegu fögunum
þá gæti honum gengið vel í íþróttum,
handmennt og mýndmennt. Því er
það spurning hvort próf sem unnin
væra út frá kenningum Gardners
gæfu ekki fjölbreyttari mynd af
hæfni nemandans, þannig að hægt
yrði að þroska og leggja áherslu á
hina raunverulegu hæfíleika hans,
eins og reyndar grunnskólalög gera
ráð fyrir?
Friðrik segir kenningar Gardners
og hugmyndir um samsetta greind
ekki nýjar af nálinni, en ef nota
ætti þannig próf á íslandi, þ.e. ef
þau eru til, þá þyrfti að þýða þau,
staðla og útbúa þannig að þau gæfu
rétta mynd af íslendingum. Stöðlun-
arkostnaður gæti hins vegar skipt
FRJEGIR OG
6REINDIR
Áætluð greindarvísitala
nokkurra frægra manna. Tafl-
an var gerð af Bandaríkja-
mönnum árið 1926:
Sir Francis Galton.......200
John StuartMill..........190
Johann W.von Goethe......185
Samuel Taylor Coleridge ....175
Voltaire.................170
Alexander Pope...........160
WilliamPitt..............160
LordTennyson.............155
SirWalterScott...........150
Mozart...................150
Longfellow.............„.150
VictorHugo...............150
LordByron................150
Thomas Jefferson.........145
John Milton..............145
Benjamin Franklin........145
DiSraeli.................145
Francis Bacon............145
James Watt...............140
Rubens...................140
Alexander Dumas..........140
Napoleon Bonapárte.......135
Charles Darwin...........135
John Calvin..............135
Edmund Burke.............135
milljónum og því vart til umræðu.
Hitt væri svo annað mál, að í
íslensku skólakerfí væra atriði í lög-
um um það að nemandi fái ákveðna
menntun. Oftast væri spurningin
fyrir þá sem nota greindarpróf þessi:
Á nemandinn heima í venjulegum
skóla eða þarf að flytja hann í skóla
fyrir börn með sérþarfir?
Hjá sálfræðideild skóla eru greind-
arpróf fastur þáttur og nauðsynlegur
þegar meta þarf námshæfni nem-
enda, og segir Einar Guðmundsson
þegar hann er spurður um próf sem
mæla samsetta greind, að ekkert
mæli í raun á móti þeim, en spuming-
in sé ætið sú hvað nýtist okkur best.
Greindarpróf sem ná yfir hina verk-
legu og munnlegu þætti hafa hingað
til komið að bestum notum hér á
landi. Prófín væra alls ekki einhæf
eins og leikmenn kannski ætluðu, en
það væri annað viðfangsefni að ætla
sér að fínna þá hæfileika sem ein-
staklingurinn er gæddur, fyrir utan
hina almennu námshæfileika.
Eftir fjórtán ára rannsóknir hefur
Howard Gardner komist að þeirri
niðurstöðu, að maðurinn hefur
sjö greindarsvið og eru þau ekki
bundin við rökgreind og málgreind
eingöngu, heldur telst það einnig til
greindar að geta dansað vel eða spil-
að tennis.
í bók sinni „Frames of Mind“,
segir Gardner að of lengi hafí það
tiðkast að menn séu dæmdir vel gefn-
ir eður ei, eftir því hversu góðir þeir
séu á sviði raunvísinda eða málvi-
sinda. Segir hann prófin hættuleg,
því þau gefi fólki alrangar hugmynd-
ir um hvað greind sé í raun og vera,
og sú greindarvísitala sem einstakl-
ingurinn dæmist vera með sé ekki
mikils virði.
Leggur hann áherslu á að sýna
SÁLARFRÆÐI/Avwi er ab vera
viti borinnf
Homo sapiens
fram á mikilvægi annarra greindar-
sviða og telur það til dæmis ákveðna
greind að geta ratað í stórborgum,
komið á sættum í fjölskyldu eða fyrir-
tæki, eiga auðvelt með að umgang-
ast fólk, smíða fagra gripi og jafnvel
veggfóðra svo eitthvað sé nefnt.
Þorsteinn Gylfason lektor við Há-
skólann hélt málstofu fyrir fímmtán
áram í félagi við Andra ísaksson um
greindarfræði, og einnig stóð hann
fyrir nokkram áraní í allhörðum rit-
deilum við sálfræðinga um greindar-
próf og uppeldisfræði. Þorsteinn seg-
ir það ekki nýtt af nálinni að menn
gagnrýni greindarpróf. Fyrir u.þ.b.
sextíu áram leiddu þeir saman hesta
sína í deilunni um greindarpróf, Sig-
urður Nordal og Steingrímur Arason.
Framlag Sigurðar til þeirra ritdeilna,
þar sem hann gagnrýndi greindar-
prófin, var ritgerð er bar heitið„Sam-
lagning" og er hún löngpi orðin sígild.
Eitt af því sem Þorsteinn lagði
áherslu á í gagnrýni sinni um árið,
var það að greindarpróf væru til
þess gerð á endanum að mæla þær
gáfur sem þyrfti til að komast í gegn-
um evrópskan skóla eins og hann
var fyrir áratugum. Og allt til þessa
dags hafí greindarpróf verið miðuð
við upphaflegu greindarprófin.
Þorsteinn segir prófín hafa tak-
markað gildi, einna helst séu þau
gagnleg til að meta þroskastig van-
gefinna bama. Fráleitt sé að nota
þau í almennu skólakerfi.„Þau era
stórhættuleg að því leyti að þau
ganga undir alröngu nafni og villa
um fyrir fólki, sálfræðingum, al-
menningi, og kennuram sem slysast
til að taka þau alvarlega. Menn gera
sér yfirleitt ekki grein fyrir takmörk-
unum þeirra.
Ég nefndi það t.d. í ritgerð minni,
að í venjulegum skilningi orðsins
greind, er fyndni einhver skýrasti
DANSARINN
getur stjómað ákveðnum hluta líkama síns af einstakri nákvæmni.
ÞETTA HUGTAK, homo sapiens, eða hinn vitiborni maður, er
eitt af hinum allra kunnustu kenniorðum frá fornum tíma. í því
felst mikið stolt. Maðurinn er kóróna sköpunarverksins, herra
jarðarinnar, því að einn er sapiens. Dýrin ómálga eru án vits. En
að sjálfsögðu er það maðurinn sjálfur sem skilgreinir sapientia,
hvað það er að vera viti borinn. Með vitlsínu skilgreinir hann
sitt eigið vit og neitar öðrum um sams konar hlunnindi.
Við viljum nú halda því fram
að þetta séu ævafom viðhorf.
Öðru vísi sé litið á málin nú á tíð.
Svo sannarlega er maðurinn
viti borinn, en að öllum líkindum
hafa menn skil-
greint vit æði
þröngt. Þeir hafa
hyllst til að líta
á það sem hæfi-
leika til að hugsa
rökrétt, þ.e.
fylgja í hugsun
sinni kerfi eða
leikreglum, sem
menn hér á Vesturlöndum hafa
tamið sér í rúmar tvær þúsundir
ára. Ennfremur er um að ræða
að tjá hugsun sína með sérstöku
táknmáli, mannamáli. Þá er það
hæfnin til að taka við þekkingu
og geyma hana í minni sér. Ein-
hver allra þrengsta skilgreining á
mannsviti er þó sú sem liggur að
baki svonefndum greindarprófum.
Þar er hefðbundið námsefni
skólanna lagt til grundvallar,
sundurgreint og út frá því fundið
hvaða hæfni menn þurfi að búa
yfir til þess að geta tileinkað sér
þennan til-
tekna þekking-
arforða.
Fátt er því
til fyrirstöðu að
hugsa sér skil-
greiningu vits
mun rýmri, en
þá verður mað-
urinn ekki
lengur alfarið
einn um þessi
gæði. Gæti
t.a.m. ekki al-
kunn ratvísi
sumra dýra tal-
ist til vits? Við-
brögð þeirra
við hættum og
ýmsum óvænt-
um aðstæðum? Eða hvað skyldi
mega segja um hinar margflóknu
athafnir dýra við fæðingu og
umönnun ungviða sinna? Þar við
bætist að mörg dýr nota margsl-
ungið tákn- og merkjamál sem
virðist duga þeim vel í innbyrðis
samskiptum, þó að maðurinn skilji
fæst af því. Námshæfni sumra
dýra er og furðu mikil.
En svo að vikið sé að manninum
aftur, þá er vissulega ástæða til
að skilgreina vit hans mun rýmra
en oft er gert. Margir búa yfir
góðu verksviti og handlagni, þó
að bókvit þeirra sé minna. Að vísu
fer þetta oft saman. Var þá sagt
að fólk væri vel gefið til munns
og handa. Fjármálavit er talað
um, músikgáfu og sumir eru
gæddir einhverri undarlegri eðlis-
lægri skynsemi, sem gerir þeim
fært að skynja og skilja meira og
dýpra en aðrir, þó að erfitt sé
jafnan að útskýra eða færa slíka
vitsmuni í búning orða. Stundum
finnst mér einnig að tala megi
um „vitsmuni tilfinninganna“, þ.e.
einstakt næmi á tilfmningar og
geðblæ annarra.
Vissulega er
maðurinn
homo sapiens
og það í miklu
fjölskrúðugra
fari en stund-
um er talið. En
hann er ekki
heldur einn um
að vera gædd-
ur sapientia.
Þau dýr sem
næst honum
standa eru
áreiðanlega
mun vitrari á
mörgum svið-
um en við höfð-
um viljað við-
urkenna.
eftir Sigurjón
Björnsson