Morgunblaðið - 21.04.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 1990
Andblær fortíðar
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Það hefur ekki farið mikið fyrir
litla húsinu „Stöðlakoti" að Bók-
hlöðustíg 6, síðan staðurinn var
vígður sem vettvangur íslenzks list-
iðnaðar, en þær fáu sýningar, sem
þar hafa verið haldnar, hafa verið
af hárri gráðu.
Það mun trúlega vera á skjön
við tilgang forráðamanna hússins,
en ekki veit ég af hveiju fleiri sýn-
ingar hafa ekki verið haldnar í
þessu einstaklega viðkunnanlega
húsi. En vafalítið tengist það erfið-
leikum við að finna traustan rekstr-
argrundvöll og væri þá ekki úr
vegi að benda á, að mikil áhersla
er lögð á það að tryggja rekstur
slíkra sértækra listhúsa erlendis,
og engu til sparað, enda ratar al-
menningur þangað fljótlega.
Hér hefur verið um beina miðlun
þjóðmenningar að ræða, en ekki
almenna listmiðlun og tekjulind,
og frá slíkum stöðum leggur iðu-
lega sérstaka mannlega hlýju, sem
ekki verður metin til fjár, en verð-
ur manni undrunarefni við hveija
heimsókn.
Um þessar mundir er þar í gangi
sýning á máluðu postulíni og
nokkrum málverkum eftir Svövu
Þórhallsdóttur og tengist það ald-
arminningu hennar, en hún var
fædd í Reykjavík hinn 12. apríl
1890.
Svava var dóttir hins nafnkunna
manns Þórhalls biskups, og átti
æskuheimili í fallega húsinu Lauf-
ási, en þar er sagt að blandast
hafi saman hið besta úr íslenzkri
þjóðmenningu þeirra ára, ásamt
þeim erlendu menningarstraumum,
sem léku um ísland aldamótanna.
Vel kunn var og sú setning Þór-
halls biskups, „það er svo gaman
að skapa með guði“, og ætti það
að vera nokkur lýsing á heimili
hans og því hugarfari er þar ríkti.
Svava komst undir handleiðslu
Þórarins B. Þorlákssonar, en hún
stundaði nám í nýstofnuðum Kenn-
araskóla íslands og fékk hjá honum
tilsögn í teikningu og málun, en
kennaraprófi lauk hún árið 1909.
Var síðan um nokkurt skeið við
framhaldsnám í Svíþjóð, en kenndi
svo heim komin við Barnaskólann
í Reykjavík ásamt því að vera
stundakennari við Kvennaskólann
til ársins 1911, er hún festi ráð sitt.
Varð húsfreyja á umfangsmiklu
heimili næstu áratugina, en maður
hennar var Halldór Vilhjálmsson
skólastjóri á Hvanneyri, sem var
sonur Vilhjálms Bjarnasonar bónda
að Rauðará í Reykjavík Halldórs-
Svava Þórhallsdóttir
sonar prests í Laufási.
Það má því segja, að Svava hafi
tilheyrt hástéttinni, en þrátt fyrir
að hún væri fimm barna móðir, svo
og erilsöm störf á höfuðbóli og
skólasetri, þá mun sköpunarþrá
hennar og fróðleiksfýsn verið sá
ríki eðlisþáttur, sem aldrei var
langt íjarri, enda lagði hún stund
á að þroska þá listrænu hæfileika,
sem með henni blunduðu.
Slíkar konur fá sjaldnast mörg
tækifæri til beinnar listsköpunar,
en þeir sem komu inn á heimili
íslenzkra kvenna í gamla daga, sem
lögðu áherslu á fegurðardýrkun í
einhverri mynd, þótt ekki sæi henn- e
ar stað í öðru en útsaumi, pijóni,
tilfallandi skiliríum á veggjum og
blómarækt, ættu að vita, hvaðan
íslenzkir myndlistarmenn fengu
ríkulegar gáfur sínar.
Svava hafði næmt tóneyra, lék
vel á píanó og hafði áhuga á bók-
menntum, einkum skáldskap og
heimspeki og þýddi nokkrar bækur
heimspekilegs efnis enda góður
málamaður. Hafði mikla þekkingu
á dulspeki, fylgdist grannt með
gangi himintungla og var félagi í
Rósakrossreglunni.
Svo gerðist það að Svava heldur
tvívegis til Kaupmannahafnar til
að nema þá listgrein, sem postu-
línsmálun nefnist, sem hún síðar
starfaði við alla tíð eða í hartnær
hálfa öld. Kenndi aðferðina hér
heima í áratug eða frá 1934-44.
Mun þannig hafa verið fyrst íslend-
inga til að nema þessa listgrein og
kenna hér heima.
Það má vera alveg ljóst af bestu
gripunum á sýningunni í Stöðla-
koti, að Svava var gædd dijúgum
listrænum hæfileikum, en það kem-
ur líka fram, að hér var um afmark-
að einstaklingsframtak að ræða,
en ekki langa markvissa þróun.
Og þegar tekið er tillit til þess, þá
hlýtur maður að taka hattinn ofan
fyrir þessari éinstæðu konu, sem
fékk að hluta til að þroska með-
fædda listgáfu.
Postulínsmálun er mikil og forn
listgrein, svo sem allir vita, er
þekkja til hlutanna, og krefst
margra ára þjálfun, því að leyndar-
dómamir eru margir og handverkið
lærist ekki til fullnustu nema við
hinar bestu aðstæður á háþróuðum
verkstæðum.
Margir kunnir postulínsmálarar
ytra mættu þó vera fullsæmdir af
verkum svo sem Mokkastellinu frá
1934, svo og gráu samstæðunni á
lága borðinu nr. 17, 18 og 19, sem
er gerð á þrem árum 1958-60.
Blómavasanum frá 1971 (21) og
loks beinhvíta vasanum frá 1960
(32). í síðast talda tilvikinu er um
fágætt samræmi að ræða milli hins
ijómahvíta glerungs og einfaldrar
skreytingar í dökkbrúnum lit.
Allir nefndir hlutir væru meira
en fullsæmdir til varðveislu á list-
iðnaðarsafni framtíðarinnar og að
auki dýrmæt heimild um fegurðar-
skyn og listþrá íslenzkra kvenna í
aldanna rás.
Þetta er óvenjuleg sýning og um
margt vel að henni staðið og tel
ég, að margur hefði mikla ánægju
af að skoða hana, einkum þeir sem
hafa nokkra innsýn inn í fortíðina,
en slíkir handmálaðir gripir munu
hafa þótt opinberun hér áður fyrr.
Þá skarar öll slík iðja íslenzka list-
iðnaðarsögu, sem ætti að höfða til
yngri kynslóða .. .
Sýningunni lýkur sunnudags-
kvöld 22. apríl verði hún ekki fram-
lengd.
120 fm íbúðir til sölu
\
sem henta vel fyrir eldra fólk
Á veðursælum stað í Grafarvogi eru vel skipulagðar
íbúðir til sölu. Skjólgóðar suðursvalir, stórar stofur og
þvottahús á hæðinni. Bilskúr fylgir. íbúðirnar seljast
tilbúnar og sameign fullfrágengin.
íbúðirnar verða til sýnis fullbúnar á næstu dögum.
Örn Isebarn, byggingameistari,
sími31104.
Fasteignamiðlunin
BERG
Skúlatúni 6. Sími 625530
Hef opnað nýja fasteignasölu í Skúlatúni 6, og
mun leggja áherslu á:
Örugga þjónustu - skýr svör - ábyrgð í störfum
Óska eftir öllum gerðum og stærðum fasteigna á
skrá, verðmet eignir samdægurs
Hef kaupanda að einbýlishúsi, raðhúsi, 3ja-4
herb., íbúðum. Seljendur - kaupendur hafið sam-
band og athugið hvort við eigum ekki samleið.
Sæberg Þórðarson
Löggiltur fasteigna- og skipasali, hs. 666157
® 62 55 30
LARUS Þ. VALDIMARSS0N framkvæmdastjóri
EINAR ÞÓRISSON LONG, SÖLJMAÐUR
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. löggilturfasteignasali
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Nýtt og glæsilegt einbýlishús
á vinsælum stað í Garðabæ með 5 herb. íb. 121 fm á hæð. Ennfrem-
ur mjög góður íbúðakj. Úrvals frágangur á öllu. Tvöf. bílskúr 49 fm.
Ræktuð lóð 844 fm. Útsýni. Góð lán fylgja.
Öll eins og ný
Við Dvergabakka 2ja herb. íb. á 2. hæð tæpir 60 fm nettó. Nýtt park-
et o.fl. Ný endurbætt sameign. Tvennar svalir. Útsýni. Laus strax.
Smáíbúðahverfi - hagkvæm skipti
Míkið endurn. steinh. um 80 + 65 fm auk kj. Bílskréttur. Skipti mögul.
á góðri 3ja herb. íb. í Heimum, Vogum eða Laugarnesi.
Steinhús við Austurgerði
Vel byggt 20 ára með innb. bílsk. samt. 356,6 fm nú tvær íb. Glæs-
II., ræktuð lóð 914 fm. Útsýnisstaður.
Bjóðum ennfremur til sölu við:
Stelkshóla. 4ra herb. íb. á 3. hæð. Ágæt sameign. Útsýnisstaður.
Gautland. 4ra herb. íb. á 2. hæð. Sérhiti. Stórar sólsvalir.
Dunhaga. 3ja herb. íb. á 3. hæð. Töluv. endurn. Ágæt sameign.
Blesugróf. Gott endurn. timburh. m/3ja herb. íb. Stór lóð.
Hringbraut. 2ja herb. íb. á 1. hæð öll nýendurbyggð. Góð geymsla.
Sporhamra. 3ja og 4ra herb. glæsil. íbúðir í smíðum. Sérþvottah. Bílsk.
• • •
Opiðfdagkl. 10-16
Á 1. hæð óskast
2ja herb. góð íb.
gegn staðgreiðslu.
ALMENNA
FAST EIGNASALAM
UUgÁvÉgmTsÍMAR 21150-21370
_________________________tOgEdMiHÉD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 534. þáttur
Ærin ber
og bærinn fer
að blómgast þá,
leika sér þar lömbin smá.
Nú er í veri
nóg að gera
nóttu bjartri á,
hlutir hækkað fá. (j.H.)
Nú held ég áfram, þar sem
frá var horfið, með orðaskrá úr
vísu þessari:
lðmbin, nafnorð m.gr., flt. af
lamb, mynduð með u-hljóðvarpi
(a>ö). Fjöldi svipaðra orða er í
skyldum málum, og merkja sum
þeirra önnur dýr. Af lamb er
mynduð (með i-hljv.) sögnin að
lemba. Ærnar lemba sig=finna
lömbin sín, t.d. eftir rúning, og
hrúturinn lembir ána.
nú; tíðaratviksorð=á þessari
stundu, þar af nýr. Það er á
latínu novus. Með vitlausri
beygingarendingu kemur út
„novibus“, og halda sumir að
endingin á þeirri orðmynd hafi
orðið busi=nýsveinn, græningi í
skóla.
er; nútíð af vera; sterk sögn
eftir 5. hljóðskiptaröð: vera,
var, vorum, verið. Var áður
vesa, vas, várum, verit, sbr.
nafnorðið vist (þar sem menn
eru). Af 3. kennimynd er leitt
lýsingarorðið vær. Stundum er
mönnum hvergi vært.
ver; nafnorð í hvorugk.=
veiðistöð, í nýnorsku vær í svip-
aðri merkingu. Hæpið er að
nafnorðið ver sé skylt sögninni
að vera, fremur í ætt við forn-
ensku wer=stífla, fiskagirðing
(í ám) og ýmis svipuð orð í líkri
merkingu í öðrum skyldum mál-
um.
Af ver höfum við svo sam-
setningar eins og verbúð, ver-
maður og vertíð. Hið síðasta
er sá tími, þegar sjómenn fara
í verið. Nú er mikill ósiður að
kalla alls konar tímabil vertíð
(þýðing á ensku season). í flest-
um dæmum færi betur á því að
nota aðeins orðið tíð og segja
t.d. knattspyrnutíðin, en ekki
„knattspyrnuvertíðinF
nóg=nægilegt. Ásgeir Bl.
Magnússon telur líklegra að nóg
sé gamalt t-laust hvorugkyn af
lýsingarorði, fremur en nafnorð.
Framan við karlkynið nógur var
víst einu sinni forskeytið ga,
enda til gerðin gnógur og nafn-
orðin gnótt og gnægð, sjá enn-
fremur genug í þýsku og
ganohs í gotnesku.
nóttu; þágufall af nótt, gömul
ending. Orðið nótt beygist
óreglulega, eignarfall nætur, flt.
nætur. Eldri mynd eintölunnar
er nátt, og lifir hún í samsetn-
ingum eins og náttmál, nátt-
blindur og náttugla.
bjartri; kvenkyn í þágufalli
af bjartur=ljós, skínandi. Rót-
arsérhljóðið e hefur hér tekið
a-klofningu (e>ja), en u-klofn-
ingu (e>jö) í nefnifallinu björt.
Með i-hljóðvarpi verður til nafn-
orðið birta. Óbreytt kemur e-ið
fram í þýskættaða kvenmanns-
nafninu Berta=hin bjarta.
hlutir, flt. af hlutur (i-stofn).
Hlutur er náttúrlega skylt
hljóta, það er það sem við hljót-
um, þarna er hlutur sá afli sem
hver -sjómaður fær. Sögnin að
hljóta er regluleg eftir 2. hljóð-
skiptaröð (hljóta-hlaut-hlutum:
hlotið).
Af annarri kennimynd var
*hleyti sem nú hefur breyst í
leyti. Ef einhver er að öllu leyti
góður, er hann það „að öllum
hlutum“. Því er leyti með ufsíl-
on í allri annarri merkingu en
landslags. Ef leiti ber hins veg-
ar á milli okkar gætum við litið
ofan af því, þegar þangað kem-
ur. Þetta er fyrsta hljóðskipta-
röð, og þar er aldrei ufsílon.
hækkað fá=hækka. Hér leyf-
ir Jónas sér að nota óeiginlega
hjálparsögn, fá. Hún hefur
þarna enga merkingu, er aðeins
notuð til þess að mynda (rímsins
vegna) samsetta nútíð af hækka.
í erfiðum bragarháttum, svo
sem dróttkvæðum og rímum, er
notkun óeiginlegra hjálparsagna
mest og iðulega úr hófi.
Sögnin að hækka er af sömu
rót og lýsingarorðið hár í merk-
ingunni stórvaxinn. Það er í
kvenkyni há. Aftur á móti var
til lýsingarorðið hár=gráhærð-
ur, með stofnlægu r-i, og því
eins í kvenkyni. Maðurinn er þá
hár, konan hár og gamalmennið
hárt. Þar af eru hærur. í Háva-
málum er okkur kennt að hlæja
aldrei að hárum þul=gráhærð-
um fróðleiksmanni, kennanda.
★
Góður liðsmaður íslenskrar
tungu, Steingrímur Gautur
Kristjánsson í Reykjavík, skrifar
mér svo:
„Fyrir nokkrum árum dvaldi
ég á gistiheimili í Þórshöfn í
Færeyjum sem Fráhaldið nefn-
ist. Heimilið var rekið af Aðvent-
istum og var lögð áhersla á
reglusemi gesta. Var mér sagt
að nafn fyrirtækisins merkti
bindindi (á áfengi) og var það
réttnefni alla vikuna nema frá
miðnætti aðfaranótt laugardags
til jafnlengdar aðfaranótt
sunnudags þegar húsbændur
héldu hvíldardag sinn heilagan.
Mér kom í hug að orðið fráhald
gæti komið að góðu gagni í
íslensku og að það mætti nota
um að halda sig frá — áfengi
til dæmis.
Fleiri hús en eitt stóðu á lóð
gistiheimilisins. Minnsta húsið
rúmar aðeins eitt herbergi og
nefnist Smáttan, sem þýðir smá-
hýsi. Þetta orð kom upp í huga
minn við lestur 531. þáttar þíns
um íslenskt mál í Morgunblaðinu
24. þ.m. [mars] þar sem fjallað
er m.a. um nýyrði fyrir kassettu
og kem ég þeirri hugmynd hér
með á framfæri að þetta
skemmtilega orð verði tekið upp
í stað tökuorðsins.
Með vinsemdarkveðju.“
Umsjónarmaður þakkar
Steingrími þetta skemmtilega
og athyglisverða bréf og tekur
vel undir tillögur hans.
★
Þjóðhildur þaðan kvað:
Eins og löngum vill verða í landi,
var lífíð á Bjarteyjarsandi
enginn leikur að ljósum
eða listdans á rósum,
heldur samfélagstilvistarvandi.
E.s. Ef haldin ert.d. ráðstefna
um ýmsar fræðigreinar, er hún
nefnd þverfagleg (d. tværfag-
lig). Mörgum leiðist þetta orð.
Viljið þið ekki reyna að finna
annað betra?