Morgunblaðið - 21.04.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. APRÍL 1990
Efnahagsþvinganir Sovétmanna gegn Litháen
Heimsókn litháíska forsætisráðherrans til Noregs:
Norðmenn vilja mark-
aðsverð fyrir olíuna
Stafangri. Reuter.
KAZIMIERE Prunskiene, forsætisráðherra Litháens, sagði í gær að
leiðtogar Eystrasaltsríkisins myndu ekki falla frá sjálfstæðisyfirlýs-
ingunni frá 11. mars þrátt fyrir efhahagsþvinganir Sovétmanna.
Forsætisráðherrann er í fjögurra daga heimsókn í Noregi til að leita
eftir stuðningi Norðmanna við Litháa og kanna möguleika á olíuvið-
skiptum. Stjórnendur norska olíufyrirtækisins Statoil sögðust reiðu-
búnir að selja Litháum olíu að því tilskildu að markaðsverð fengist
íyrir hana.
„Við munum aldrei draga sjálf-
stæðisyfirlýsinguna til baka,“ sagði
Prunskiene í samtali við fréttaritara
norsku fréttastofunnar NTB. Hún
sagði að sú ákvörðun Sovétmanna
að stöðva olíuflutninga til Litháens
væri í raun viðurkenning á því að
Eystrasaltslandið væri sjálfstætt
ríki. „Enginn setur viðskiptabann á
eigið land,“ sagði hún.
Prunskiene og utanríkisráðherra
Litháens, Algirdas Saudargas, fóru
í gær til Stafangurs, miðstöðvar
norsku olíuvinnslunnar. Prunskiene
sagði á miðvikudag að hún kynni
að ræða við stjómendur olíufyrir-
tækjanna Statoil og Norsk Hydro
um hugsanleg olíuviðskipti en tals-
menn Statoil sögðu að engar form-
legar viðræður væru ráðgerðar.
Varastjórnarformaður fyrirtækisins
var hins vegar á meðal gesta í
veislu með litháísku ráðherrunum.
„Við værum reiðubúnir að selja Lit-
háum olíu svo fremi sem þeir greiða
markaðsverð fyrir hana,“ sagði
talsmaður Statoil.
Norska stjómin hefur sagt að
hún vilji ekki niðurgreiða olíu til
Litháa og ætli ekki skipta sér af
viðræðum þeirra við olíufyrirtæki
um hugsanleg olíuviðskipti.
Litháísku ráðherrarnir fara til
Danmerkur í dag. Danska stjómin
sagðist ekki geta veitt Litháum lán
eða aðra aðstoð til að greiða fyrir
olíuviðskiptum. Stjórnendur danska
olíufyrirtækisins DUC sögðu að öll
olía fyrirtækisins hefði þegar verið
seld. „
Reuter
Jan P. Syse, forsætisráðherra Noregs, heiisar Kazimiera Prunski-
ene, forsætisráðherra Litháens, á fimmtudag.
Bush Bandaríkjaforseti um efiiahagsþvinganir Sovétstjórnarinnar:
Harkaleg viðbrögð myndu
hafa áhrif víða um heim
Tékkar gagnrýna yfirgang Sovétmanna og hvetja til viðræðna á jafhréttisgrundvelli
Key Largo í Florida-ríki, Gdansk, Moskvu, París, Prag. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkjaforseti
varði þá ákvörðun sína að bregð-
ast ekki af fúllri hörku við efiia-
hagsþvingunum Sovétsljórnarinn-
ar gagnvart Litháum er hann
ræddi við blaðmenn á fimmtudag.
Sagðist forsetinn óttast að slík
viðbrögð gætu spillt fyrir þíðunni
í Litháen hefur verið gripið til bensínskömmtunar og er skammtur-
inn 30 lítrar á mánuði fýrir hverja bifreið.
samskiptum risaveldanna sem
aftur myndi hafa áhrif víða um
heim. Francois Mitterrand Frakk-
landsforseti sem átti fúnd með
Bush á fimmtudag hvatti stjórn-
völd í Litháen og Sovétríkjunum
til að sýna stillingu og setjast að
samningaborðinu.
Varfæmisleg viðbrögð Bush for-
seta við sjálfstæðisyfirlýsingu Litháa
og efnahagsþvingunum Sovétstjórn-
arinnar hafa sætt nokkru ámæli í
Bandaríkjunum. Robert Dole, flokks-
bróðir forsetans og leiðtogi repúblík-
ana í öldungadeild Bandaríkjaþings,
hefurt.a.m. sagt að bein efnahagsað-
stoð við Litháa komi til greina láti
Míkhaíl S. Gorbatsjov, leiðtogi sov-
éskra kommúnista, ekki af hótunum
sínum. í gær sögðu fulltrúar Banda-
ríkjastjómar að engin áform væru
uppi um að fresta fyrirhuguðum við-
ræðum um viðskipti ríkjanna sem
hefjast eiga í París í næstu viku.
Viðræðurnar eru undanfari þess að
Sovétmönnum verði boðin bestu kjör
er Bandaríkjamenn bjóða í viðskipt-
um sínum við erlend ríki.
Gorbatsjov sagður þekkja
takmörkin
Bandaríkjaforseti sagði á fundi
með blaðamönnum á fimmtudag að
hann væri tregur til þess að sýna
Farið að gæta eldsneytisskorts
Vilnius. Reuter.
„ÉG beið í þrjá klukkutíma í röðinni við bensínafgreiðsluna," sagði
leigubílsfjóri, sem ók um illa lýstar götur Vilnius, höfuðborgar Lithá-
ens, á fimmtudag. „Guð einn veit hversu lengi ég þarf að bíða á
morgun,“ bætti hann við. Sú ákvörðun Sovétstjórnarinnar að stöðva
olíu- og gasflutnínga til Litháens er þegar farin að hafa áhrif á dag-
legt líf Litháa, aðeins viku eftir að Míkliaíl Gorbatsjov Sovétforseti
hótaði fyrst að beita Eystrasaltsþjóðina eftiahagsþvingunum.
Bílstjórar í Litháen fengu aðeins argöturnar eru enn lýstar.
tíu lítra hver af bensíni á fimmtu-
dag. Frá og með gærdeginum verð-
ur mánaðarskammturinn aðeins 30
lítrar. Slökkt var á götuljósum víðs
vegar um miðborg Vilnius á
fimmtudagskvöld en helstu umferð-
Embættismenn sögðu að líkur
væru á alvarlegum eldsneytisskorti
en þeir lögðu áherslu á að heimili
landsins nytu forgangs, ekki fyrir-
tækin. Eina olíuhreinsunarstöð
ríkisins hefur aðeins birgðir til fjög-
Jöró til sölu
Til sölu um 1.000 hektara jörð
á Suðurlandi með blönduðum
búskap ífullum rekstri.
Upplýsingar i sima 98-75179.
urra daga vinnslu, þótt hún sé helm-
ingi minni en venjulega. Ignolina-
kjarnorkuverið hefur hætt starf-
semi vegna viðgerða og raforka
fæst aðeins úr diesel-stöðvum.
Dregið hefur verið úr gasdreifing-
unni um 15-17% og hætta er á að
skortur verði á gasi handa þeim
380.000 heimilum, sem nota það.
Fréttaskýrendur sögðust ekki
vita um neinar leiðslur sem hægt
væri að nota til að flytja gas frá
Vesturlöndum til Eystrasaltsríkis-
ins. Þeir sögðu einnig að erfitt
myndi reynast að koma risaolíu-
skipum í höfnina í Klaipeda og
flytja olíuna þaðan til olíuhreinsun-
arstöðvarinnar í Mazeikiai.
Litháar virðast þó ákveðnir í að
þrauka og segjast ekki vilja gera
Sovétmönnum það til geðs að snú-
ast gegn leiðtogum sínum. „Eina
vandamálið tengist sfarfsmönnum
verksmiðja sem þurfa gas til að
geta haldið áfram starfsemi. Fái
þær ekki eldsneyti verða starfs-
mennirnir sendir heim og síðan
verður þeim sagt upp,“ sagði Audr-
ius Braukyla, fréttamaður útvarps-
ins í Vilnius.
fulla hörku í máli þessu því slík
ákvörðun snerti ekki einungis
tvihliða samskipti risaveldanna held-
ur einnig hagsmuni fjölmargra ríkja.
Nefndi forsetinn að honum væri
umhugað um að treysta lýðræðið í
sessi í ríkjum Austur-Evrópu. Bush
sagði hins vegar að til væru ákveðin
takmörk fyrir því hversu langt Sovét-
mönnum leyfðist að ganga. Þau skil-
greindi forsetinn ekki nánar en
kvaðst sannfærður um að Gorbatsjov
Sovétleiðtogi gerði sér fyllilega grein
fyrir þessu. Sagðist Bush ekki óttast
að það færi á milli mála. Hann ítrek-
aði að hann væri að íhuga „viðeig-
andi aðgerðir" og vísaði á bug vanga-
veltum þess efnis að Sovétmenn
hefðu varfærnisleg viðbrögð Banda-
ríkjamanna til marks um að þeim
væri öldungis óhætt að brjóta sjálf-
stæðisbaráttu Litháa á bak aftur.
Forsetinn gat þess að utanríkis-
ráðherrar risaveldanna þeir James
Baker og Edúard Shevardnadze
hefðu rætt deilu Kremlverja og Lit-
háa á miðvikudag. Bush hefur einnig
rætt við Helmut Kohl, kanslara
Vestur-Þýskalands, og Margaret
Thatcher, forsætisráðherra Bret-
lands, auk þess sem þeir Mitterrand
fjölluðu um viðbrögð Vesturlanda á
fundi sínum í Florida-ríki í Banda-
ríkjunum á fimmtudag.
Farið fram á viðurkenningu
Pólverja
Tadeusz Mazowiecki, forsætisráð-
herra PóIIands, sagði á fimmtudag
að stjórnvöld þar í landi væru að
íhuga hvort viðurkenna bæri form-
lega sjálfstæðisyfirlýsingu Litháa.
Skömmu áður höfðu þeir Mazowiecki
og Lech Walesa, leiðtogi Samstöðu,
átt fund með Czeslaw Okinczyk,
þingmanni frá Litháen. Okinczyk,
sem er af pólskum ættum, ávarpaði
fulltrúa á þingi Samstöðu í Gdansk
og fór fram á aðstoð og viðurkenn-
ingu Pólverja. í gær skýrði þingmað-
urinn síðan frá því að pólska ríkis-
stjórnin hefði heitið Litháaum efna-
hagsaðstoð og jafnframt lofað að
opna á ný járnbrautarlínu frá Pól-
landi til Litháens sem Jósef Stalín
lét loka á sínum tíma. Talsmenn
pólsku ríkisstjórnarinnar í Varsjá
kváðust ekki kannast við að loforð
þessi hefðu verið gefinn á fundinum
og ítrekuðu að verið væri að kanna
ósk litháísku ríkisstjórnarinnar.
Tékkar gagnrýna
Gorbatsjov
í ályktun sem tékkneska utanrík-
isráðuneytið birti á miðvikudag segir
að Sovétstjórnin hafi veitt Litháum
tiltekinn frest til að falla frá kröfum
sínum um fullveldi og sjálfstæði.
Lýst er yfir áhyggjum sökum efna-
hagsþvingana þeirra sem Sovét-
stjórnin hafi boðað. „Slíkur þrýsting-
ur er í andstöðu við þau siðferðis-
og lýðræðislegu viðmið er viðurkennd
eru við stefnumörkun á alþjóðavetta-
vangi.“ Segir þar og að yfirgangur
og efnahgslegur þrýstingur geti
skaðað samskipti „ríkjanna tveggja"
og spillt fyrir friðsamlegri lausn deil-
unnar. Loks eru ríkin hvött til þess
að leita nýrra leiða til að gera út um
deilumál sín á jafnréttisgrundvelli og
án þess að afarkostir séu settir.
Nágrannarík-
in fá viðvörun
Moskvu. Reuter.
MÍKHAÍL S. Gorbatsjov, leiðtogi sovéska kommúnistaflokksins, átti
á fimmtudag fiindi með fulltrúum stjórnvalda í Eistlandi og Lettl-
andi. Einn fúlltrúa Eistlendinga sagði að sáttahugur hefði ekki ein-
kennt framgöngu Sovétleiðtogans.
Á fundinum mun Gorbatsjov hafa in til baka.
kynnt hugmyndir um nýja skipan
sovéska ríkjasambandsins en til
þess heyra nú 15 lýðveldi sam-
kvæmt túlkun Kremlverja en 14
viðurkenni menn sjálfstæði Lithá-
ens. Kvað fulltrúi Eistlendinga
Gorbatsjov hafa heitið lýðveldunum
auknu pólitísku og efnahagslegu
sjálfstæði. Gorbatsjov hefði og kraf-
ist þess að yfirlýsing eistneska
þingsins frá 30. fyrra mánaðar þar
sem samþykkt var áætlun um sjálf-
stæði landsins í áföngum yrði dreg-
Gorbatsjov varaði fulltrúa Letta
við að fylgja fordæmi nágranna
sinna í Litháen og Eistlandi en sam-
komulag náðist um að skipa nefnd
sem ljalla mun um hvernig standa
beri að aðskilnaði samkvæmt lögun-
um nýju. Mun Sovétleiðtoginn hafa
sagt að endi yrði bundinn á viðræð-
urnar samþykkti þing Lettlands
yfirlýsingu um sjálfstæði landsins
er það kemur saman þann þriðja
næsta mánaðar.