Morgunblaðið - 25.10.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. OKTÓBER 1990
H
Maður, líttu þér nær
eftir Ragnhildi Kolka
Það er athygli vert hve mikið
umræða dagsins í dag snýst um
siðgæði og siðgæðisvitund. Þó eru
þetta ekki ný hugtök. Allt frá dög-
um Grikkja hafa menn verið að
dröslast með þessa byrði í fartesk-
inu og leitun er að þeim manni sem
viðurkennir að hann sé gersneyddur
öllu siðgæði. En hvaða hugmyndir
höfum við um siðgæðisvitund okkar
sjálfra og hveijir bera ábyrgð á
henni?
Menn tala um skort á siðgæði í
stjómmálum og skort á siðgæði í
viðskiptum. Fjálglega ræðum við
svik og pretti manna sem kosnir
hafa verið til að veita þjóðinni for-
ustu, en í hita kosningabaráttu
gleymast gerðir þeirra og áður en
varir em þeir aftur komnir á þing,
ef ekki sestir á ráðherrastóla. Það
er engin furða þó þeir haldi síðan
áfram uppteknum hætti, þeim hefur
fyrirgefist allt og eins og börn, sem
komast upp með óknytti, ganga
þeir á lagið. En sökin er ekki ein-
ungis þeirra, við eigum hlut að
henni líka, því það vomm við sem
veittum þeim brautargengið.
Á sviði viðskipta er málið nokkuð
öðravísi í sniðum. Hér á íslandi
hefur skapast nokkurs konar hefð
fyrir því að tortryggja alla sem ein-
hveijar krónur hafa handa á milli,
sbr. kaupmenn og útgerð. Þetta er
arfur frá bændasamfélaginu sem
við emm sprottin úr, en í seinni tíð
hefur þessi tortryggni beinst gegn
viðskiptalífinu almennt og þá oft
Hvað skal segja?
Tónlist
Ragnar Björnsson
Orðlaus situr maður undir
orgelleik Louis Thiry, hins
franska. Hvemig er þetta
hægt? Ekki er aðeins að organ-
leikarinn sé blindur, nokkrir
þekktustu organleikarar sög-
unnar hafa mátt búa við það,
og þykir flestum nóg, en engan
veit ég sem auk þess hefur
mátt þola aðeins fjóra fingur á
annarri hendi og meira að segja
þeir fjórir ekki heilir. Hvemig
er þetta hægt? spyr maður
sjálfan sig, að skila síðan erfið-
um verkefnum á orgelið með
þessa vöntun? Er hægt að
þjálfa og teygja mannslíka-
mann í það óendanlega og
temja viljann ótakmarkað? Ótal
slíkar spumingar koma upp í
hugann við að hlusta á leik
Thiiy en fullnægjandi svör fást
engin. Hann hóf leik sinn á
þrem verkum eftir César
Frank, Prelúdíu, fúgu og til-
brigði, verki sem varla er hægt
að kalla þessum virðulegu heit-
um, svo ófullkomin er fúgan
og tilbrigðið. Her fannst strax,
á því hvernig hann notaði radd-
ir hljóðfærisins, að kominn var
franskur orgelleikari og manni
varð strax hugsað, er rétt að
nota þetta þýsk-rómantíska
orgel á þennan hátt, svarið var
hvers vegna ekki. Nokkurrar
varfæmi gætti í leik Thiry í
verki þessu og þótti manni það
ekki óeðlilegt. Annað verkið,
Prére, var mjög fallega rad-
dvalið og uppbyggt og margt
var glæsilega gert í a-moll-kór-
alnum nr. 3, þó saknaði ég
nokkuð fransks hugmynda-
flugs og skaphita. Þættimir úr
Hvítasunnumessu Olivers
Messiaen vom fluttir af djúpum
skilningi og þekkingu á Messia-
en og hér naut flutningur Thiry
Ragnar Björnsson
sín best. Thiry lauk tónleikun-
um með f-moll-Fantasíu Moz-
arts þessu mjög svo erfiða (fyr-
ir orgel) og vanþakkláta verki.
Ég undraðist að hann skyldi
yfirleitt komast fram úr þessu
verki, svo bæklaður sem hann
er, en lítið varð maður var erfið-
leikanna. Hins vegar spilaði
hann verkið með sömu
„frönsku" raddskipaninni og
spuming er hvort það sé rétt;
og eðlilegt. Spuming er einnig
hvort hægu þættimir í Fanta-
síunni þurfa ekki meiri „lyft-
ingu“, svolítið verða þeir lang-
dregnir, leiknir svona mikið á
sama nótnaborðið. Ánægjulegt
er að upplifa hvað orgelið hefur
tekið miklum og jákvæðum
stakkaskiptum við viðgerð og
breytingar á því. Undirritaður
var á sínum tíma vantrúaður á
fyrirhugaðar breytingar, en
óskar þeim nú til hamingju sem
stóðu fast á sínu.
ekki að tilefnislausu. Óheilindi og
undirferli ráða ríkjum, menn lifa
hátt og smákóngar heyja stríð sín
á milli, en almenningur borgar brús-
ann. Þegar menn verða uppvísir að
sviksamlegu athæfi, þá er dóms-
kerfi okkar það þungt í vöfum og
ómarkvisst að enga sekt er að
sanna, þegar mál koma loks til
dóms, ef þau em ekki löngu fymd
þegar þar að kemur.
En skort á siðgæðisvitund er
víðar að finna en í stjómmálum og
viðskiptum. í raun er allt þjóðfélag-
ið gegnsýrt og á sviði vísindanna
em lögmál fmmskógarins í fullu
gildi. Hver otar sínum tota og bola-
brögðin sem þar er beitt, til að
koma sér og sínu nafni áfram, eru
með ólíkindum. Hver kannast ekki
við sögur af mönnum sem eigna sér
vinnu annarra í krafti valds síns
eða beita vagnhestum fyrir sig?
Þessi vinnubrögð eru ekki nein ein-
stök fyrirbrigði og þetta er ekki
bara hegðun manna úti í hinum
stóra grimma heimi. Hér á landi
geta menn þurft að mæta til vinnu
í fullum herklæðum og_skaka sín
vopn daglega, eigi þeir að hafa
vinnufrið. Gleymi menn brynjunni
heima einn dag eða deili þeir upp-
lýsingum með öðmm, er voðinn vís.
Reyni menn síðan að sækja sinn
rétt fæst engin hjálp, því hver þarf
að veija sitt skinn og allir vona að
athyglin beinist ekki næst að þeim.
Og alltaf eru til þeir, sem gleðjast
yfir óförum annarra.
En hvernig stendur á því að
menn em tilbúnir að svæfa sam-
viskuna? Er það skortur á sjálfs-
gagnrýni, eru það vonbrigðí með
viðtökur heimsins á hæfileikum
þeirra eða eru þetta bara einstakl-
ingar sem líta sig stórt, en standa
síðan ekki undir því og em því til-
búnir til að skreyta sig með stolnum
fjöðrum? Þessari spurningu verður
ekki svarað hér, en eitt er víst að
ástæðurnar eru . mýmargar og
Mennt er máttur og em það orð
að sönnu, en menntun ein út af
fyrir sig bætir ekki manninn. Það
er ekkert samasemmerki milli.
menntunar og manngildis, þó annað
Ragnhildur Kolka
„Það er ekki einn
mannsaldur frá því
menn gátu treyst orð-
heldni og handsali í við-
skiptum hér á landi.
Núna nægir ekki einu
sinni að marg yfirfarnir
samningar, sem skrifað
er undir í beinni útsend-
ingu sjónvarps til þjóð-
arinnar, séu virtir.“
tengjast upphaflegu spurningunni,
um siðgæðisvitund okkar.
Nú bendir kannski einhver á að
þessi vinnubrögð séu ekki sakhæf.
Rétt er það. Það eru engir lagabálk-
ar til um slík samskipti. Samfélagið
hefur komið sér saman um ákveðn-
ar samskiptareglur sem talið er að
hæfi siðmenntuðum mönnum. En
ef ekki er um beint fjárhagslegt
tjón að ræða er hugtakið siðmennt-
aður maður ákaflega teygjanlegt.
útiloki ekki hitt. Máttur, sem felst
í því að misnota aðstöðu sína og
beita valdi þá sem eiga lífsafkomu
sína undir þeim, er ekki til að stæra
sig af.
Það er ekki einn mannsaldur frá
því menn gátu treyst orðheldni og
handsali í viðskiptum hér á landi.
Núna nægir ekki einu sinni að
marg yfirfarnir samningar, sem
skrifað er undir í beinni útsendingu
sjónvarps til þjóðarinnar, séu virtir.
Þegar skálaræðum lýkur og nánast
áður en blekið nær að þorna er
búið að svíkja öll loforð. Eftir höfð-
inu dansa limirnir og siðleysið teyg-
ir sig um ailt þjóðfélagið og því
miður virðist siðgæðisþrek íslend-
inga á hröðu undanhaldi fyrir fé-
græðgi, metorðapoti og sýnihneigð
fólks, sem gleymir að líta í eigin
barm.
Meðan menn komast upp með
að misnota annað fólk pólitískt,
íjárhagslega eða með öðmm óheil-
indum, þá skiptir ekki máli hve
mörgum orðum er eytt á kaffistof-
um, í kvöldverðarboðum eða á
kránni í að hneykslast á framferði
annarra, það eru bara innantóm
orð. Þegar við horfum upp á órétt-
læti eða emm beitt því, án þess að
bregðast við því, þá höfum við slak-
að á kröfunni. Við höfum skorast
undan þeirri ábyrgð að takast á við
vandann og erum því samsek. Það
erum nefnilega við sem emm sið-
gæðisvitundin. Hún er ekki bara
eitthvað sem aðrir eiga að hafa,
hún á að búa í okkur öllum og okk-
ur ber skylda til að leggja rækt við
hana og halda í henni lífi. Er ekki
kominn tími til að spyrna við fótum?
Það getum við best gert með því
að mótmæla siðleysi í hverri mynd
sem það birtist og láta menn standa
skil gerða sinna.
Höfundur er meinatæknir.
Raunverulegt tækifæri
eftir Björgu
Einarsdóttur
í prófkjöri sjálfstæðismanna í
Reykjavík 26. og 27. október næst-
komandi eru sautján manns í fram-
boði, allt gott fólk og frambæri-
legt. Ljóst má vera að flokksmenn
hljóta að komast í kastþröng þegar
gengið verður að kjörborði þar eð
kjósa skal fæst átta manns og flest
tólf.
I hópi frambjóðenda nú em að-
eins fjórar konur, þær Sólveig Pét-
ursdóttir varaþingmaður, Lára
Margrét Ragnarsdóttir hagfræð-
ingur, Rannveig Tryggvadóttir hús-
móðir og þýðandi og Þuríður Páls-
dóttir ópemsöngvari. Þær em ekki
fleiri en svo að kjósandi sem í reynd
vill auka hlutfall kvenna meðal kjör-
inna fulltrúa Sjálfstæðisflokksins
þarf ekki að komast í kastþröng
varðandi konur. Og gamla viðkvæð-
ið að of margar konur séu í fram-
boði og þær komist ekki áfram
vegna mikillar dreifingar atkvæða
fellur að þessu sinni um sjálft sig.
Sólveig Pétursdóttir er því eina
konan í framboði nú sem hefur
reynslu af þingstörfum; hún hefur
oftsinnis sem varaþingmaður verið
kvödd til starfa á Alþingi á yfir-
standandi kjörtímabili. Rök mæla
því með að hún sé valin í það sæti
er Ragnhildur Helgadóttir stendur
upp úr og Sólveig hefur sjálf svarað
því kalli og mælst til stuðnings í
þriðja sæti listans.
Stangast það ekki á við kosn-
ingavinnu hinna kvennanna þar eð
stuðningsmenn Láru Margrétar
hafa nefnt hana í fjórða til sjötta
sæti og Þuríður Óskar sérstaklega
eftir stuðningi í fimmta sæti. Af
Björg Einarsdóttir
Ljúkum kosmngum kl. 21
eftir Gunnlaug
Þórðarson
Á undanfömum kosningum til
Alþingis og sveitastjóma hef ég átt
sæti í undirkjörstjóm á tveimur
kjörstöðum í höfuðborginni og þar
af leiðandi fylgst vel með þátttöku
í þessum kosningum. Það mun vera
samdóma reynsla allra þeirra, sem
starfað hafa við kosningar á kjör-
dag, að þorri kjósenda hafi kosið
fyrir klukkan níu að kvöldi kjördags
og að tíminn milli kl. 9 og 11 að
kvöldi hafí að heita má reynst dauð-
ur í öllum kjördeildum. Á síðustu
tveimur klukkutímum kosninga-
dags hafi komið að kjósa fólk, sem
virðist vilja gera í því að koma á
síðustu stundu og svo meira og
minna óreglusamt eða áhugasnautt
„Öllum ætti að vera
Ijóst hve þessi breyting
er sjálfsögð o g því
skora ég á þingflokka
og þingmenn að koma
þessu á.“
fólk, sem jafnvel hefur verið drifið
á kjörstað af öðrum og þá stundum
og á vegum Bakkusar. Mer er óhætt
að fullyrða, að allt það fólk, sem
ég hef rætt við og unnið hefur við
kosningar á undanfömum áratug,
telur það vera algjöran óþarfa að
teygja kosningar fram til kl. 23 á
kjördegi, heldur beri að ljúka kosn-
ingu klukkan 21. Einnig þykist ég
vita að yfirkjörstjóm Reykjavíkur
er á sama máli. Með því að ljúka
kosningum kl. 21 sparast bæði mik-
il vinna og fjármunir og það er al-
mennt séð sjálfsagt bæði vegna
gjörbreyttra samgönguhátta og
möguleika á að kjósá fyrir kjördag.
Það er ofur einfalt að færa þenn-
an hátt kosninga hjá okkur til nú-
tímalegra horfs, einfaldlega með
því að setja tölustafina 21 í stað 23
í seinni málsgrein 93. greinar laga
nr. 80 frá 1987. Öllum ætti að vera
ljóst hve þessi breyting er sjálfsögð
og því skora ég á þingflokka og
þingmenn að koma þessu á. Þegar
breytingin verður á orðin mun fólk
undrast hví þetta hafi ekki verið
gert fyrr.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
hálfu Rannveigar er talað um að
skipa henni í öruggt sæti.
Nú er raunveralega tækifæri fyr-
ir fólk að sýna í verki að það vilji
kraftmikla pólitíska skírskotun út í
raðir kjósenda með vali sínu á fram-
boðslistann. Það er pólitísk nauðsyn
að listinn endurspegli þjóðfélagið,
þar sem konur og karlar era hlið
við hlið í fjölskyldunni, á vinnu-
markaðinum og í tómstunda- og
félagsstarfi.
Þannig er raunveruleikinn á Is-
landi á ofanverðri 20. öld og þann
raunveruleika verður stærsti stjórn-
málaflokkur landsins, breiðfylking
kjósenda, Sjálfstæðisflokkurinn, að
tileinka sér. Það pólitíska .útspil á
ekki að eftirláta öðrum eins og nú
em blikur á lofti um.
Gunnlaugur Þórðarson
Höfundur er fyrrverandi
miðstjórnarmaður
Sjálfstæðisflokksins.