Morgunblaðið - 18.11.1990, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1990
21
Jemens. Seinna fór ég með Britu
Muayed að hitta hann, hvar hann
býr í Hadda, úthverfi Sana’a. Al-
Futaih er með krullótt hár sem er
farið að gisna, hógvær og glaðleg-
ur. Hann sýndi mér bjarta vinnustof-
una og tók fram margar myndir og-
sýndi mér. Litagrafíur frá gömlu
Sana’a vöktu sérstaka hrifningu
mína, svo og myndin „Þijár konur“
sem er birt með þessari grein. Hún
fannst mér dramatísk og dulúðug.
En A1 Futaih fæst ekkert síður við
olíu, hefur spreytt sig á að gera
höggmyndir og þreifáð fyrir sér með
gerð nokkurra smákvikmynda.
Krakkar á götu. Stelpan reyndi að skýla sér bak við strákana en var þó spennt fyrir myndatöku.
mig augum öðru hveiju; ég fór að
halda ég hefði farið langt með að
eyðileggja veisluhöldin. Eg reyndi
að smeygja mér inn í samræður um
börn og heimili en það gekk ekki.
Mér hafði orðið alvarlega á í mess-
unni og þeim var ekki skemmt.
Að lokum var okkur svo vísað út
í matartjaldið. Þar var hávaðinn eins
og í fuglabjargi. Þjónustustúlkur
hlupu um með potta og gríðarstór
föt og skelltu á tjaldgólfið. Aðrar
komu með vatnsflöskur, og sumar
gengu á milli raðanna og útbýttu
stórum brauðhleifum, hentu þeim í
okkur eins og úrillur kennari væri
að afhenda vondum nemendum
stílabækur. Þarna var soðið lamba-
kjöt, kryddbollur, hrísgijón og marg-
ar tegundur af humus og ávaxta-
hlaup í öllum regnbogans litum og
það át hver eins og hún hefði ekki
séð mat í mánuð. Tvær voru saman
um skeið en annars voru guðsgaffl-
arnir notaðir og servíettur sáust
hvergi. Jafnskjótt og hver hafði etið
nægju sína - sem var ekki lítið -
stóð hún upp, sagði ekkert við kóng
né prest og hvarf aftur inn í húsið.
Það stóð til að drekka te og tyggja
dulítið gatt. Ég ákvað að Játa hér
lokið veisluþátttöku minni.Á leið út
úr portinu hitti ég litlar stelpur sem
sögðust vera frænkur brúðarinnar.
Ég gaf þeim blómin og tók mynd
af þeim í sárabætur.
Einn fyrsta morguninn minn var
mótmælaganga um helstu götur
Sana’a, í hana flykktust allir karl-
menn sem vettlingi gátu valdið. Þeir
hlupu um með kreppta hnefa, báru
spjöld og borða og sumir veifuðu
jambia og á spjöldunum var Múbar-
ak Egyptalandsforseta hótað lífláti
og þeim leiðtogum bölvunar beðið
sem hefðu sett Irak í viðskiptabann.
Það varð augljósara með hveijum
degi hvar Jemenar standa þó þeir
hafi dregist a _að taka þátt í að for-
dæma innrás íraka í Kúveit.
Enn magnaðist svo reiðin þegar
sú frétt barst eins og eldur í sinu
að egypskir hermenn hefðu tekið sér
stöðu við landamæri Jemens og
Saudi Arabíu. „Þetta eiga að heita
bræður okkar,“ sögðu menn fullir
bræði. Þessa daga gerðist það einn-
ig að Saudi Arabar tóku sig til og
vísuðu úr landi um einni og hálfri
milljón Jemena sem hefur unnið
þar. Það er hætt við að þetta verði
til að auka enn á erfiðleika stjórnar
landsins. Sumt af þessu fólki hefur
unnið í mörg ár í Saudi Arabíu og
fæstir fengu að taka með eigur sín-
ar. Milljónir riala hefur þetta fólk
sent heim á mánuði hverjum og þó
Jemenar séu nú sjálfir farnir að
vinna nokkra olíu er það naumast
meira en dropi í hafið og veikburða
atvinnumarkaður Jemens þolir ekki
að ein og hálf milljón snúi heim og
hafi að litlu eða engu að hverfa.
Ein afleiðing þessa var að á göt-
unum og á opinberum byggingum
fjölgaði með hveijum degi myndum
af Iraksforseta og Ali Saleh forseta
Jemens. Götusalar buðu myndir af
Saddam og þær runnu út eins og
heitar lummur. Ég veitti því líka
athygli að sumar bílbeyglurnar á
götunum voru ekki með númar en
þess í stað hafði inynd af Saddam
Al-Futaih er liðlega fertugur og
áður en hann sneri sér að listsköpun
hafði hann lesið enskar bókmenntir
við Kaíróháskóla og stjórnmálafræði
í Bagdad. En síðan lét hann þau
fræði sigla sinn sjó og hélt til náms
við Listaakademíuna í Dusseldorf í
Vestur-Þýskalandi og síðar nam
hajin við Kölnarháskóla. Þar kynnt-
ist hann Ilenu konu sinni og þau
eiga þijú börn.
Hann hefur haldið sýningar í
flestum Arabalöndum, í Japan, Eng-
landi og Þýskalandi, Bandaríkjunum
og Frakklandi og Noregi og víðar
auk þess sem hann hefur verið dug-
legur að sýna í Jemen.
„Mér fannst framan af óhugsandi
að ég gæti lifað af list minni,“
sagði hann og segist hafa kennt,
myndskreytt bækur og ýmislegt
fleira. „Jemenar hafa yfirleitt ekki
þörf fyrir að skreyta heimili sín með
málverkum, allra síst grafík eins og
ég fékkst næstum eingöngu við um
tíma. Ef landar mínir kaupa málverk
vilja þeir mikla litadýrð,” sagði Fu-
ad. Smám saman hefur vegur hans
farið vaxandi bæði heima og eriend-
is og hann er nú á starfslaunum frá
ríkinu í ár en gegnir annars starfi
forstöðumanns nýlistaskólans í
Sana’a.
„Ég er ekki snjall að útskýra verk-
in mín og af hveiju ég geri þetta
svona eða hinsegin. Ég finn að
gamla
borgin,
Sana’a
innan
múrann'a,
heillar
mig. Ég
sé enda-
laust nýja
drætti,
fleti, ljós
og
skugga
þegar ég
er þar. Ég
býst líka
við að all-
ir lista-
menn
sæki inn-
blástur í
náttúru
síns lands
Slappað af með gattgúlpinn á réttum stað úti í vinstri kinn.
og í dag-
legt líf
fólksins."
Hann segir að það hefði aldrei
komið til greina að setjast að í
Þýskalandi en hann hafi öðlast dýr-
mæta reynslu og lært mikið. „Jemen
er eiginlega eins og geðklofi - það
er land fortíðarinnar en haldið óseðj-
andi þörf fyrir að breyta öllum hefð-
um og siðum og tileinka sér nýjung-
ar of hratt og án þess að hafa þekk-
ingu og hæfni til að slíkt geti
tekist. Það veitir rnér stöðugan inn-
blástur en innblástur er ekki alltaf
auðveldur viðfangs og alls ekki allt-
af jákvæður."
í kveðjuskyni gaf Al-Futaih mér
litógrafíu frá gömlu Sana’a og ég
var náttúrlega frá mér numin af
ánægju. Þegar ég kom heim á hótel
rakst ég á jórdanskan kunningja,
Ghassan Ifram, sem vinnur hjá
Seðlabankanum. Hann kynntist Is-
lendingi hjá Alþjóðabankanum í
Washington fyrir 12 árum en Ifram
mundi ekki nafnið og gat því ekki
beðið að heilsa. Hann leit forvitnis-
lega á mig og myndina eftir Al-Futa-
ih til skiptis. „Þú hlýtur að hafa góð
laun hjá blaðinu þínu, fyrst þú liefur
efni á þessu,“ sagði hann. „Ég hef
haft áhuga á að eignast mynd eftir
Al-Futaih en hann er mjög dýr sem
er eðlilegt. Svona frábær listamað-
ur.“ Mér hafði öldungis láðst að
hugleiða peningagildi myndarinnar
En þessar blokkir í Aden gætu verið hvar sem er.
verið sett í plötustað. Ég varð ekki
vör við að lögreglan hefði neitt við
slíka skráningu að athuga. Næstsíð-
asta daginn var ég eina ferðina að
skemmta mér á saltmarkaðnum og
rakst þá á grip sem virtist eftirsótt-
ur, einkum meðal húsmæðranna.
Það var ufnkaupapoki með þrykktri
mynd af þeim áðurnefndu félögum
Saddam og Saleh að horfast í augu.
Ég keypti mér einn fjólubláan og
sá eftir því að hafa ekki fengið mér
fleiri. Pokanum má sem hægast
breyta í lítinn snotran púða og hefði
ugglaust mælst vel fyrir í fjölskyld-
unni sem jólagjöf. Og þá getur mað-
ur með sanni sagt að hvílt sé við
vanga Saddams sem er ekki ama-
legt.
Á göngu um hverfi í Sana’a'sem
ég hafði ekki komið í áður rak ég
augun í „Gallerí eitt“ handan göt-
unnar. Það er nýlega tekið til starfa
og það á og rekur Fuad Al-Futaih,
frægasti listmálari Jemens og sá
eini sem hefur getið sér orð utan

og þar fyrir utan hugsa ég hann
hefði liðið í ómegin ef ég hefði trúað
honum fyrir töxtum Blaðamannafé-
lags íslands. Ég sagði íbyggin að
hann hefði átt að hugleiða þetta
áður en hann fór að-læra hagfræði.
Skundaði svo til herbergis með dýr-
gripinn minn.
Éins og ég hef minnst á fyrr í
skrifum um Jemen hefur verið unnið
mikið uppbyggingarstarf í gömlu
Sána’a. UNESCO hefur lagt ráðgjöf
og mannskap í að endurgera gömul
hús í sinni upprunalegu mynd og
lagfæra þau sem eru illa farin.
Ýmsar ríkisstjórnir á Vesturlöndum
hafa líka átt frumkvæði um að láta
gera við einhver ákveðin svæði og
mér skildist á herra Vilas jiótelstjóra
á Taj Sheba að þar væru ítalir fram-
arlega í flokki. Hann sagði mér frá
Giampaulo Moscariello sem hefði
unnið meira og minna í Jemen við
skipulagningu og ráðgjöf í gömlu
Sana’a í þrettán ar og hvatti mig
til að hitta hann. Ég náði í Moseari-
ello í síma og daginn eftir kom hann
á Fíatlúsinni sinni og sótti mig út í
skrifstofuna sína í gömlu borg.
Hann sagði að skipulagt endur-
reisnarstarf hefði varla byijað fyrr
en 1984, þá hefði ítalskur arkitekt,
Ferroni, og liðsmenn hans gert mjög
ítarlega könnun og uppdrátt af nán-
ast hveiju húsi og tillögur lagðar
fram með kostnaðaráætlun og öllu
sem til þurfti. Upp frá því hefði svo
verið unnið sleitulaust og verkið er
að skila árangri þó mikið sé óunnið.
„ Afstaða manna hefur gerbreyst síð-
ustu árin. Nú er stjórnvöldum orðið
ljóst hvað Sana’a hefur merkilegu -
sögulegu og menningarlegu hlut-
verki að gegna og hefur verið sett
á laggirnar stofnun sem ber ábyrgð
á að varðveita menningarverðmæti
í landinu. En það er býsna mikil
skriffinnska hér í landi og stundum
þarf að beita ýmsum brögðum til
að þetta gangi vel og greiðlega fyr-
ir sig. Það er misskilningur að það
sé ekki gott að búa í þessum húsum,
þau hafi bara útlitssjarma. Þau eru
skynsamlega gerð og flestu hagan-
lega fyrir komið enda finn ég hvað
borgin hefur mikið tilfmningalegt
gildi - fyrir alla - hvar sem þeir
búa í landinu."
Ég sagði honum frá því létta
áfalli sem ég hefði fengið þegar ég
kom til Adens í því sem áður var
Suður-Jemen. Umhverfi borgarinnar
er að sönnu stórbrotið og fagurt en
blokkirnar hefðu þess vegna getað
verið í Breiðholtinu. Það er fátt jem-
enskt við þá borg. Hann kinkaði
kolli. „Aden er áreiðanlega miklu
auðveldari borg en Sana’a, en
sjarma og sérkenni Sana’a hefur hún
náttúrlega ekki.“
Giampaulo og raunar fleiri viku
einatt að því í samtölum við mig um
að gattneyslan færi óskaplega illa
með Jemena, „heilastarfsemin fer
öll í hægagang", sögðu menn. Sann-
að er að gatt er eins konar eiturlyf
og það tyggja allir milli kl. 2 og 4
á hveijum degi. Börn byija 12 ára
að nota gatt og konur tyggja það
heima hjá sér bak við luktar dyr.
Jemenskur læknir sagði mér að
fleira um áhrif gatts hefði uppgötv-
ast fyrir ekki ýkja löngu. Stöðug
neysla gatts dregur úr pótens karl-
manna en því er svo öfugt farið með
konur, þær æsast allar upp. „Þetta
verður til að karlmaður á mjög erf-
itt með að ljúka samförum og afleið-
ingarnar hafa orðið þær að jemen-
skar konur taka sér elskhuga sem
ekki notar gatt.“
Tölur um fæðingar í Jemen benda
til að þessar niðurstöður séu annað
hvort ekki fullkomlega sannferðugar
eða að viðhöldin séu með afbrigðum
fijó því fæðingartíðni er með því
hæsta sem þekkist í Arabaheimin-
um.
Það fór ekki milli mála að menn
fagna sameiningu Jemenríkjanna. Á
hinn bóginn staðhæfa margir að
sameiningin hafi gengið of hratt
fyrir sig og alls konar praktísk atr-
iði hefðu verið látin sitja á hakanum.
„Við hlökkuðum öll til að landið yrði
eitt en þessi snögga vending hefur
ekki gert okkur gott og það er eins
og menn séu dálítið ráðvilltir og
ruglaðir.” „Þessu hefur verið hespað
af og við höfum ekki fengið nógan
tíma. Inshallan náum við þó áttum,"
sögðu margir í mín eyru. Og það
væri óskandi.